Engellilik

Vikipedi, özgür ansiklopedi
14.57, 29 Ocak 2021 tarihinde Satirdan kahraman (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 24750406 numaralı sürüm (Gerekçe: + reklam amaçlı değişiklik)
Uluslararası erişim simgesi. Erişim simgesi; asansör, otopark, lavabo gibi çeşitli tesis ve kolaylıklarda engellilere tahsis edilmiş bölgeleri belirtmede yaygın olarak kullanılır.

Engelli, yaralanma ya da fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle bazı hareketleri, duyuları veya işlevleri kısıtlanan (kişi).[1][2] Engeller doğuştan gelebilir veya sonradan geçirilen hastalıklar veya kazalar sonucu ortaya çıkabilir. Dünya Sağlık Örgütü'nün İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması'na göre engelli olma hâli için yeti yitimi terimi kullanılır. Engelliler; vücudun duyusal, işlevsel, zihinsel ve ruhsal farklılıkları öne sürülerek; toplumsal veya yönetimsel tutum ve tercihler sonucu, yaşamın birçok alanında kısıtlama ve engellerle karşılaşabilirler.

Engellilik farklı topluluklarda farklı anlamlara gelebilecek tartışmalı bir mefhumdur[3]. Bu kavram Medikal Model'[4] e göre tıp gibi alanlar tarafından düzeltilme ya da iyileştirme gerekliliği görülen fiziksel ya da zihinsel nitelikler; ve Sosyal Model'e göre engellilere karşı ön yargılı tutumları olan (ableist) toplumun dayattığı kısıtlamalar anlamına gelir. Bireyin günlük hayatını idame ettirme kabiliyetine dair fikir veren Fizyolojik Fonksiyonel Kapasite (PFC)[5] engel ile yaşamını sürdüren bireylerin etiketlenmeye maruz kalmamalarına yönelik önemli bir ölçüm mekanizmasıdır.[6]

Tanımlama

Türkçede yeti yitimini tanımlamak için sakat, çürük, özürlü ve malul gibi çok çeşitli sözcükler kullanılır. Bunların bir kısmı engelli toplumu tarafından incitici bulunsa da zaman zaman resmî yayınlarda dahi yer alır. Örneğin askere elverişli olmama durumunu belirtmekte kullanılan çürük sözcüğüne çeşitli askerî belgelerde rastlanır.[kaynak belirtilmeli] Türkiye'de özürlü ve sakat sözcüklerinin resmî kullanımı bir yasa ile iptal edilmiştir.[7]

Sosyal boyut

2008 Paralimpik Yaz Oyunları'nda Güney Afrika-İran maçı.

Engellilerin en büyük problemlerinden biri, sosyal çevrenin bireye yaklaşma biçimidir. Hafif engelli durumda olanlar kendi özel ihtiyaçlarını (yemek,tuvalet vs.) karşılayabilirler. Ağır engelliler ise özel veya yaşamsal ihtiyaçlarını ancak bir başkasının yardımıyla karşılayabilirler.

Çeşitleri

Genel hatlarıyla ele alınırsa 3 ana türde engellilik durumu söz konusudur. Vücudun bütünselliği anlamındaki bir engelin dolaylı olarak birçok farklı ve değişik şekillerde bireye engeller oluşturduğu görünmektedir.

Fizyolojik engel

Kişi,doğuştan veya sonradan geçirdiği hastalık veya kaza nedeniyle vücut içerisinde yer alan hayati organların fonksiyon yetersizliği nedeniyle oluşan durumunda kişi fizyolojik olarak engelli olmaktadır. Mobilite bozuklukları, solunum bozuklukları, organ yetmezlikleri bunun örnekleridir.

Zihinsel - nörolojik kontrol problemi

Doğuştan veya sonra işitme veya görme engelli veya daha geniş kapsamda beyin ile ilgili algılama ve algıladığını doğru yorumlayamama durumları, algısal engellilik sınıfına girer. Bunların arasında öğrenme bozuklukları, dikkat yetersizlikleri/eksiklikleri, görme bozuklukları (körlük), işitme bozuklukları (sağırlık), psikiyatrik bozuklukları (duygusal algı bozuklukları, sosyal bozukluklar ; algılananları yorumlayamama sorunları, yanlış dürtülenme, vb.) sayılabilir.

Fiziksel engel

Teknik olarak vücut yaşam fonksiyonlarını fazla etkilemeyen el ayak gibi uzuv kaybı veya uzuv felçi gibi durumlarda fiziki hareket özgürlüğünün kısıtlandığı durumların genel olarak adlandırılmış engel kategorisidir. Örneğin, yürüme engellilik, ortopedik engellilik vs.

Engelli statüsü sınıflandırması

Dünya Sağlık Örgütü, hastalık ve sakatlığın sonuçlarını sınıflandırmak için 2001 yılında İşlevsellik, Sakatlık ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (International Classification of Functioning, Disability and Health) ile bu konuda standart bir dil oluşturup sağlık sorunlarını hem bireysel hem toplumsal düzeyde sınıflandırmaya başlamıştır. (ICF Türkçe çevirisi.)

İş kazaları sonucu sakatlanan kişilerin sakatlanma dereceleri Sağlık Raporu (işgücü kaybı oran cetveli) ile belirlenir.

Kaynakça

  1. ^ "disabled." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  2. ^ "engelli." 20 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Büyük Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 6 Ekim 2011
  3. ^ Linton, Simi (1998). Claiming Disability: Knowledge and Identity. New York: New York University Press. 
  4. ^ "Medical model of disability". Wikipedia. 15 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Physiological functional capacity". Wikipedia. 25 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "Disability". Wikipedia. 4 Ocak 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE YER ALAN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK İBARELERİN DEĞİŞTİRİLMESİ AMACIYLA BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN". Resmî Gazete. 7 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2020. 

Ayrıca bakınız