Creative Commons
| Creative Commons | |
|---|---|
 | |
| Slogan | Bazı hakları saklıdır |
| Kuruluş | 2001 |
| Tür | Kâr amacı gütmeyen kuruluş |
| Amaç | Makul ve esnek telif hakları |
| Merkez | San Francisco |
| Lider | Lawrence Lessig |
| Önemli kişiler | Joi Ito |
| Resmî site | https://creativecommons.org |
Creative Commons (kısaca CC), kâr amacı gütmeyen, telif hakları alanında esneklik ve paylaşımı yaygınlaştırmak amacıyla kurulmuş bir düşünce hareketi ve organizasyonudur.
Bir eserin internet ortamındaki kullanım koşullarının telif sahibi tarafından belirtilmesini sağlayan, Creative Commons lisansı olarak adlandırılan, telif lisanslarını geliştirmiştir. "Her hakkı saklı" yerine, "bazı hakları saklı" yaklaşımı ile çalışır.[1]
2001 yılında ABD'de aralarında fikri mülkiyet konusunda uzman James Boyle, Michael Carroll, Molly Shaffer Van Houweling ve Lawrence Lessig, MIT’de bilgisayar bilimleri profesörü Hal Abelson, hukuk kökenli belgesel filmci ve siber hukuk uzmanı Eric Saltzman gibi sanatçı ve entelektüellerin bulunduğu bir grup tarafından Center for the Public Domain[2] kuruluşunun desteğiyle kurulmuştur.
Amaç
Creative Commons amacına ulaşmak için sanatçılara ve genel olarak tüm eser sahiplerine, yasanın kendilerine tanıdığı kimi hakları kamuyla paylaşabilmelerine imkân verecek, özel olarak hazırlanmış telif lisansı sözleşmeleri önermektedir.[3] Özgür Yazılım Vakfı tarafından daha önce meydana getirilen GNU Genel Kamu Lisansı (GNU GPL) metinlerini temel alan bu sözleşmelerin özelliği, yaratıcı kişilere, telif hakkından tamamen feragat etmeksizin eserlerini paylaşıma açmalarına imkân tanımasıdır.[4]
Sahibi tarafından Creative Commons lisans sözleşmesi altında kamuya sunulan eserler, ticaret dışı amaçlar için kullanımını destekleyerek (nc ile işaretlenmiş modellerde), internetin alışveriş kanalı yerine gerçek bir bilgiye erişim platformu haline gelebilmesi yönünde tamamen bağımsız ve gönüllü katkı anlamına gelmektedir.
Yerelleşme
iCommons (Uluslararası Commons) Creative Commons projelerinden biridir. Creative Commons tarafından hazırlanıp, üye ülkelerdeki temsilci kuruluşlarca ilgili hukuka göre uyarlanan bu sözleşmeler, özellikle sayısal platformda eserlerin izinsiz kopyalanması konusunda yaşanan hukuki kaosa değişik bir bakış açısıyla yaklaşmaktadır. 21. yüzyıla kadar telif haklarında alışılagelmiş "tüm hakları saklıdır" yerine, "bazı hakları saklıdır" sloganıyla yola çıkan Creative Commons, 2020 yılı itibarıyla gelişmiş batı ülkelerinin yanı sıra Ürdün, Malta, Türkiye, Meksika ve İsrail’in de bulunduğu 43 ülkede faaliyettedir.[5]
Lisans türleri
Creative Commons'un eser sahibinin isteğine uygun olabilecek değişik lisansları mevcuttur.[6] Creative commons araçları sadece lisanslardan ibaret olmayıp buna kimi işaret, etiket ve diğer belgeler de eklenebilir. Bundan başka, CC lisanslı eserlerin Internet tarayıcı programlar tarafından algılanmasını sağlayan elektronik etiket de mevcuttur. Yukarıdaki etiketin bir eserle ilgili olarak kullanılması, eser sahibinin bazı haklarını elde tutarken, kimi bazı haklarını da kamuyla paylastığı anlamını taşır. Aşağıda açıklanacak 6 tip lisans için de aynı etiket kullanılır. Bir başka araç olan “commons deed”, kısaca kamuya ilgili lisans tipiyle ilgili bilinmesi gerekenleri açıklar. Aynı zamanda her bir lisans için kullanım kapsamını açıklayan basit semboller de bulunmaktadır.
| Lisansın kısa adı | Şartlar | Lisansın logosu | Açıklaması |
|---|---|---|---|
| BY |
|
|
Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz, üzerinde değişiklik yapıp yenisini üretebilirsiniz, ticari amaçla kullanabilirsiniz. Sağlanması gereken tek şart, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesidir. |
| BY-SA |
|
|
Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz, üzerinde değişiklik yapıp yenisini üretebilirsiniz, ticari amaçla kullanabilirsiniz. Sağlanması gereken iki şart var. İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin tüm kopyalarında veya eserden üretilmiş yeni eserlerde de aynı, benzer ya da uyumlu bir lisansın kullanılmaya devam edilmesi. Bu lisans GNU GPL lisanslarının felsefesine uygun, özgür bir lisans modeli olarak kabul edilir. |
| BY-ND |
|
|
Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilir ve ticari amaçla kullanabilirsiniz. Sağlanması gereken iki şart var. İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, esere dokunulmaması ve özgün halinin korunması. |
| BY-NC |
|
|
Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilir ve üzerinde değişiklik yapıp yenisini üretebilirsiniz. Sağlanması gereken iki şart var. İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir kopyası veya eserden üretilmiş yeni eserlerin hiçbirisinin ticari ortamda kullanılmaması. |
| BY-NC-SA |
|
|
Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz, üzerinde değişiklik yapıp yenisini üretebilirsiniz. Sağlanması gereken üç şart var. İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir kopyası veya eserden üretilmiş yeni eserlerin hiçbirisinin ticari ortamda kullanılmaması. Üçüncüsü, eserin tüm kopyalarında veya eserden üretilmiş yeni eserlerde de aynı, benzer ya da uyumlu bir lisansın kullanılmaya devam edilmesi. |
| BY-NC-ND |
|
|
Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz. Sağlanması gereken üç şart var. İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir kopyası veya eserden üretilmiş yeni eserlerin hiçbirisinin ticari ortamda kullanılmaması. Üçüncüsü, esere dokunulmaması ve özgünlüğünün korunması. |
Bütün lisans türleri kullanıcıya dünya genelinde bedelsiz, münhasır olmayan (non-exclusive ) ve sürekli kullanım hakkı vermektedir. Buna göre her lisans, eserin re-prodüksiyonuna, derleme eserler içine alınmasına, dağıtılmasına, kamuya sunumuna ve icrasına izin vermektedir. İşlemeye izin veren lisanslar, aynı zamanda ortaya çıkan işlemenin kopyalarının dağıtılmasına ve icrasına da izin verir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Creative Commons Nedir?". Creativecommons.org.tr. 12 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2020.
- ^ http://www.centerpd.org/bod.htm
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2006.
- ^ E. Bayamlıoğlu, Creative Commons :"Some Rights Reserved", Penguence Dergisi, Sayı 5, 09/5/2006
- ^ "Global Commons". Creativecommons.com sitesi Global Network sayfası. 19 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2015.
Dış bağlantılar
- Resmî site (İngilizce)
- Creative Commons Türkiye
- Lisans seçme sayfası
- Creative Commons lisansları gayriresmi çevirileri
- Creative Commons'lu İçerik Arama Motoru
 |
Wikimedia Commons'ta Creative Commons ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |