Canik
| Canik | |
|---|---|
 Canik'in Samsun'daki konumu. | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Samsun |
| Coğrafi bölge | Karadeniz |
| İdare | |
| • Kaymakam | İlhan Turgut |
| • Belediye başkanı | İbrahim Sandıkçı (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 249.670 km² |
| Rakım | 670 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 97,564 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 55080 |
| İl alan kodu | 362 |
| İl plaka kodu | 55 |
Resmî site canik.bel.tr | |
Canik (Osmanlıca: جانک), Samsun'un Devgeriş Deresi'yle Mert Irmağı arasında Karadeniz'den içeri doğru uzanmış bir yerleşim yeridir. Cumhuriyet tarihinde 2009 yılına kadar belde olan Canik, 2009 yılında ilçe olmuştur. 2009 yılı sayımına göre ise ilçe merkezinin nüfusu 69.363'tür.[2]
İlçenin kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Canik Dağları'nın Karadeniz'e doğru uzantısı olan tepeler, batısında Mert Irmağı ve İlkadım ilçesi, doğusunda ise Kutlukent bulunmaktadır.
İlçenin en önemli özelliği; sanayi ve ticaret merkezi denilebilecek derecede ticari ve sanayi kuruluşları içinde barındırması ve bunların hatırı sayılır bölümünün içinde olması ve Samsun'un ekonomisine büyük katkı sağlamasıdır.
Canik sözcüğü
Canik kelimesinin ilk kez geçtiği Türkçe metin 1244/45'te kaleme alınan Dânişmendnâme'dir. Canik kelimesi bu eserde yirmi beş kez geçmektedir. Eserdeki tasvirlere göre o dönemdeki Canik'in sınırları şöyledir: kuzeyinde Karadeniz, batısında Samsun, güneyinde Karakuş (yeni adı Akkuş), doğusunda Trabzon ve Bulgar Dağları bulunan bir sancak.
Canik adının kökeni
Canik kelimesinin kökeni hakkında bazı görüşler vardır. Halk arasında yaygın olarak kabul gören görüş ise, yerli halk arasında "Cenik" şeklinde, sürülerin kışın barındıkları çukur yer manasında kullanılan bu kelimenin daha ziyade coğrafî ve idari bir bölgeyi ifade etttiğidir. Canik adı Osmanlı İmparatorluğu döneminde merkezi Samsun olan sancağa verilmiştir. Coğrafî olarak Karadeniz bölgesinin orta kısmına ve bu bölgedeki dağlara atfedilen bir tabirdir.[3] Ancak yine de kelimenin kökeni hakkındaki tartışmalar henüz kesin bir sonuca ulaşmamıştır.[4]
Necati Demir, bir makalesinde Canik adının kaynağının Peçenekler olabileceğini ileri sürmektedir. Buna göre bugün Canik adı verilen dağların ismi büyük bir ihtimalle başlangıçta "Becenek" idi ve bol- fiilinde olduğu gibi ön seste ünsüz düşmesiyle önce "Ecenek" olmuş, daha sonra da bugünkü kullanılış biçimi olan Canik şeklini almıştır.[5] Bu açıklama, Canik isminin Karadeniz’in yerli halkı olan Can kavminden geldiğine dair tezden daha zayıf olmakla beraber, muhtemeller arasındadır. Ayrıca makalede geçen bilgiler düşünüldüğünde Can ya da Çan kavminin Peçenekler ile aynı kavim olabileceği veya akrabalığı da akla gelmektedir.[6]
Canik adının kökeniyle ilgili Anthony Bryer'in ortaya attığı bir teori ise Canik adının Çanlarla değil, "Çani"lerle (Lazlarla) ilişkili olduğu yönündedir. Lazların yaşadığı ülkeye Gürcüler Çaneti, Ermeniler ise Canik demekteydi. Bununla beraber eski Ermenicede "Canik" dağların arasında kalan nispeten düz ve barınmaya elverişli alan anlamına gelmektedir ve Çanilerle bir alakası yoktur.[7]
Tarihi
Samsun’un dolayısıyla Canik'in eski tarihine ait bilgiler azdır. Klasik tarih Samsun’un MÖ 6. yüzyılda Miletli denizci göçmenler tarafından kurulduğunu gösterir. MÖ 4. yüzyılda Pers hakimiyetine girmiş ve MÖ 3. yüzyılın ortalarında Pontus Krallığı’na bağlanmıştır. Pontus Kralı Büyük Mithridates, Sinop ile Amisos'u kendisine idare merkezi olarak seçmiştir. Bizans döneminde Amisos, Armeniak temasına (idarî bölge) dahil bulunuyordu. Şehir Türklerin burayı fethine kadar bir ticaret merkezi olarak yaşamaya devam etti.[8]
1960'lı yıllara kadar Canik, yerleşim alanı olarak Hasköy, Hacıismail, Tekkepınar köyleri ve seyrek yayılmış çiftçi evlerinden ibaretti. Bu köyler, Millî Mücadele sonrası yapılan mübadele sonucu Rumlar'dan alınarak Balkanlardan getirilen vatandaşlarımızın yerleştirilmesi ile oluşturulmuştur.
Bölgede bugünkü stadyumun yerinde hipodrom, Yeni Mahalle'de küçük bir tayyare alanı ve yer yer bataklıklar vardı. Ordu-Ankara karayolunun geliştirilmesi, küçük sanayi sitelerinin kurulması, garajlar ve hâl gibi kentsel donatıların yapılması ilçede önemli bir hareketlilik oluşturmuş, yerleşim alanlarının hızla büyümesine neden olmuştur.
1994 yılından itibaren Samsun; Atakum, İlkadım, Gazi ve Canik adıyla dört alt beldeye ayrılmıştı. 2009 yılından itibaren ilçe olan Canik'te 19 Mayıs Stadyumu, Doğu Park, Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açık Hava Müzesi, Toptepe Tümülüsleri, Meşe Dinlenme Tesisleri ve Canik Başarı Üniversitesi gibi önemli yerler vardır.
Nüfusu
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 2008[9] | 86.290 | 65.724 | 20.566 |
| 2009[10] | 89.758 | 69.363 | 20.395 |
| 2010[11] | 91.052 | 70.820 | 20.232 |
| 2011[12] | 91.861 | 71.828 | 20.033 |
| 2012[13] | 92.201 | 72.677 | 19.524 |
| 2013[14] | 93.721 | Veri yok | Veri yok |
| 2014[15] | 95.560 | Veri yok | Veri yok |
| 2015[16] | 96.541 | Veri yok | Veri yok |
| 2016[16] | 98.323 | Veri yok | Veri yok |
| 2017[16] | 99.719 | Veri yok | Veri yok |
| 2018[16] | 97.564 | Veri yok | Veri yok |
| 2019[16] | 99.149 | Veri yok | Veri yok |
| 2020[16] | 101.253 | Veri yok | Veri yok |
Not: 2013 yılından itibaren istatistiklerdeki şehir ve kır ayrımı kaldırılmıştır.
Kaynakça
- ^ http://www.yerelnet.org.tr/ilceler/ilce_belediye_koordinat.php?ilceid=298881
- ^ TÜİK - Canik Popülasyonu[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Darkot, Besim. "III". Canik. s. 25.
- ^ Dilcimen, Kâzım (1940). "III". Canik Beyleri. Samsun. ss. 4-8.
- ^ Demir, Necati (2002). Karadeniz'in Kuzeyinde Peçenekler. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. s. 710.
- ^ Ayan, Ergin. Dânişmendname'de Samsun.
- ^ Aksoy, Gürdal (2017). Dersim: Alevilik, Ermenilik, Kürtlük. İletişim Yayınları. ISBN 9750523288. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
- ^ Darkot, Besim. Samsun. ss. A, X 172.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". tuik.gov.tr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". tuik.gov.tr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". tuik.gov.tr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". tuik.gov.tr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". tuik.gov.tr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". tuik.gov.tr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". tuik.gov.tr. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ a b c d e f "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). tuik.gov.tr. Erişim tarihi: 13 Haziran 2018.