Başar Sabuncu

Başar Sabuncu
Doğum	9 Eylül 1943 İstanbul, Türkiye
Ölüm	17 Haziran 2015 (71 yaşında) İstanbul, Türkiye
Uyruk	Türkiye
Alanı	Tiyatro, sinema, sahne tasarımı, çeviri

Başar Sabuncu (9 Eylül 1943, İstanbul - 17 Haziran 2015, İstanbul), Türk oyun ve senaryo yazarı, tiyatro ve sinema yönetmeni, çevirmen, sahne tasarımcısı, oyuncu.

Hayatı

Başar Sabuncu, 1943 yılında İstanbul'da doğdu. 1961'de ilk amatör tiyatro oyunculuğu deneyimleri yaşadığı Saint Joseph Lisesi'ni bitirdi. Bir süre Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi, sonra İstanbul Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünde sürdürdüğü eğitimini bırakarak, tiyatroculuk serüvenine atıldı. Birkaç yıl özel tiyatrolarda oyunculuk yaptı. Ardından çalışmalarını yazarlık ve yönetmenlik alanlarında yoğunlaştırdı.

İlk oyunu Kargalar, 1962'de Devlet Tiyatrosu'nca sahnelendiğinde, 19 yaşındaydı.

1964-1969 yılları arasında TRT Ankara Radyosu tiyatro bölümünde görev aldı; aralarında İlyada, Don Kişot, Goriot Baba gibi başyapıtların da bulunduğu 18 yapıtı radyo için oyunlaştırdı; 100'ü aşkın radyo oyun dizisini yönetti.

12 Mart Muhtırası'ndan sonra, bir süre yurt dışında yaşamayı yeğledi. Fransa'da iki yıl tiyatro araştırmalarının ardından, Türkiye'ye dönüşünde, Muhsin Ertuğrul'un çağrısı üzerine, 1974'te yönetmen olarak İstanbul Şehir Tiyatroları'na katıldı. Kurumda "Yerinden Yönetim"'in uygulanmasına öncülük etti. Üsküdar ve Fatih sahnelerinin sanat yönetmenliği görevlerini üstlendi. Çok uzun bir ayrılıktan sonra Nâzım Hikmet'i yeniden Şehir Tiyatrosu seyircileri ile buluşturdu.

12 Eylül 1980 darbesini izleyen günlerde, 1402 sayılı yasa uyarınca kurumdaki görevine son verilmesinin ardından, Berlin'de, Schaubühne Tiyatrosu'nda İşgal oyununu yönetti. 1982-1983 yıllarında ise, Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu'nda, özgün oyun Kaldırım Serçesi ile Şan Tiyatrosu'nda Brecht düzenlemesi Şvayk Hitler'e Karşı ve Prosper Mérimée uyarlaması Kan ve Gül (Karmen) müzikli oyunlarını sahneledi.

Aynı dönemde, "Aydınlar Dilekçesi" kapsamında, askeri mahkemede yargılandı.

Sonraki yıllarda sinema çalışmalarına ağırlık verdi. İlk beş senaryosu başka yönetmenlerce perdeye taşındı. 1985'ten başlayarak, kendi senaryolarından, altı film gerçekleştirdi. Çok sayıda uluslararası şenlikte Türkiye sinemasını temsil etti. 1988'de Londra'da British Film Institute; 1991'de Paris'te Fransız Sinematek'i; 1992'de Montpellier Festivali tarafından, adına tüm filmlerinin gösterildiği saygı haftaları düzenlendi.

1988'de, uzun bir yasal savaşımın ardından, Şehir Tiyatroları'na döndükten sonra, bu kurumda ve Devlet Tiyatroları ile özel tiyatrolarda 30'u aşkın tiyatro yapıtının yönetmenliğini üstlendi. Şehir Tiyatrosu'nun İstanbul Belediyesi karşısındaki "sanatsal bağımsızlığı" konusunda, yönetimle ilkesel anlaşmazlık nedeniyle, 2004'te emeklilik yaşını beklemeden, kurumdan ayrıldı.

Racine, Marivaux, Brecht, Genet, Kovačević'in kimi oyunlarını Türkçeye çevirdi.

Tiyatro ve sinema alanlarındaki çalışmaları, tiyatro yazarlığı / tiyatro yönetmenliği / senaryo yazarlığı / film yönetmenliği / çevirmenlik / sahne tasarımı olmak üzere, 6 farklı dalda -3'ü uluslararası- (Londra 1969, Bastia 1989, Ohrid 1997) çok sayıda ödülle değerlendirildi.

17 Haziran 2015 tarihinde Süleyman Demirel ile birlikte aynı tarihte hayatını kaybeden Sabuncu'nun cenazesi Edirnekapı Mezarlığı’na defnedildi.

Sahnelenmiş tiyatro oyunları

• Kargalar - Devlet Tiyatrosu (1962)
• Şerefiye - Devlet Tiyatrosu (1966-68) / Nürnberg (1984) / Amsterdam (1988)
• Çark - Devlet Tiyatrosu (1969) / Serezli-Aşkıner Tiyatrosu (1969)
• Zemberek - Dostlar Tiyatrosu (1971) / Ankara Deneme Sahnesi (1972)
• Mutemet Ali Rıza Beyin Yaşanmış Hayat Hikayesi - Devlet Tiyatrosu (1972) / İstanbul Ş.T. (1974)
• İşçi Babası Ömer Ağa İle Küçükhanımın Şoförü Recep (Brecht'E "Nazîre") - Oyuncular Birliği (1975)
• Memurlar - İti Yayını (1974) / Ankara Deneme Sahnesi (1974)
• İşgal - İstanbul Şehir Tiyatrosu (1977) / Berlin Schaubühne (1981)
• Kaldırım Serçesi - Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu (1982)
• Kan ve Gül (Prosper Mériméé/Carmen'den uyarlama) Şan Tiyatrosu (1983)
• Sayın Muhbir Vatandaşlar - Yeditepe Oyuncuları (1989)
• Bir Ata Krallığım (Shakespeare'den Kurgulama) - İstanbul Şehir Tiyatrosu (1997)
• Herkes Aynı Bahçede (Çehov "Çeşitleme") - İstanbul Şehir Tiyatrosu (2001)
• Lades Ya Da Aile Ocağı - Müjdat Gezen Tiyatrosu (2010)

Yönettiği tiyatro oyunlarından bazıları

• Çark (B.S.) - Serezli/Aşkıner Tiyatrosu (1970)
• Nafile Dünya (Oktay Arayıcı) - İstanbul Şehir Tiyatrosu (1974)
• İşçi Babası Ömer Ağa ile Küçükhanımın Şoförü Recep (B.Brecht/B.S.) - Oyuncular Birliği (1975)
• Ferhat ile Şirin (Nazım Hikmet) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1976)
• Kardeş Payı (Orhan Kemal) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1977)
• Zengin Mutfağı (Vasıf Öngören) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1977)
• Murtaza (Orhan Kemal) - İzmir Devlet Tiyatrosu (1978)
• Hitler Faşizmi'nden Hayat'ı Hakikiye Sahneleri (B. Brecht) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1979)
• Bahar Noktası (W. Shakespeare) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1980)
• İşgal (B.S.) - Shaubühne/Berlin (1981)
• Kaldırım Serçesi ( B. Sabuncu) - Sururi/Cezzar Tiyatrosu (1982)
• Şvayk Hitler'e Karşı (B. Brecht) - Şan Tiyatrosu (1984)
• Kan ve Gül (Prosper Mérimée/Carmen'den uyarlama) Şan Tiyatrosu (1985)
• Bay Hiç / Sonsuzluk Kitabevi (Sabahattin Kudret Aksal) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1990)
• Fırtına (W. Shakespeare) - İstanbul Devlet Tiyatrosu (1991)
• Hüzünlü Bir Komedi (Şefik Onatoğlu) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1992)
• Sular Aydınlanıyordu (Nezihe Meriç) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1993)
• Palto (Nikolay Gogol) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1994)
• Kanlı Düğün (Federico García Lorca) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1995)
• Bir Ata Krallığım (Shakespeare/Sabuncu) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1997)
• Balkon (Jean Genet) - Tiyatro Stüdyosu (1998)
• Romeo ile Juliet (W.Shakespeare) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1999)
• Herkes Aynı Bahçede (Çehov/Sabuncu) - İstanbul Şehir Tiyatroları (2001)
• Beyazıt (Jean Racine) - İstanbul Şehir Tiyatroları (2007)

Yönettiği sinema filmleri

• Çıplak Vatandaş - 1985
• Asılacak Kadın - 1986
• Kupa Kızı - 1986 (Bunuel'in Belle de Jour filmine "nazîre")
• Kaçamak - 1987
• Zengin Mutfağı - 1988
• Yolcu - 1994

Senaryosunu yazdığı sinema filmleri

• Şöhret Budalası - 1975 (Yön: Bilge Olgaç)
• Adak - 1979 (Yön: Atıf Yılmaz)
• Talihli Amele - 1980 (Yön: Atıf Yılmaz)
• Şalvar Davası - 1983 (Aristofanes'den esinlenme / Yön: Kartal Tibet)
• Namuslu - 1984 (Yön: Ertem Eğilmez)
• Çıplak Vatandaş - 1985
• Asılacak Kadın - 1986 (Pınar Kür'ün romanından)
• Kupa Kızı - 1986 (Joseph Kessel'in "Belle de Jour" romanından)
• Kaçamak - 1987
• Zengin Mutfağı - 1988 (Vasıf Öngören'in oyunundan)
• Kaldırım Serçesi - 1989 (TRT/TV)
• Yolcu - 1994 (Nazım Hikmet'in oyunundan)

Sahnelenmiş çevirileri

• Arturo Ui'nin Yükselişi (B.Brecht / Sevgi Sabuncu ile birlikte) AST - 1965
• Balkon (Jean Genet) Tiyatro Stüdyosu - 1998, Ayrıntı Yayınları - 2006
• Köleler Adası - Tartışma (Pierre de Marivaux) Mitos/Boyut - 2005, Devlet Tiyatrosu - 2005
• Profesyonel (Dušan Kovačević / Bilge Emin ile birlikte) Mitos/Boyut - 2004, Devlet Tiyatrosu - 2010
• Bayazıt (Jean Racine) - Mitos/Boyut 2006 - İstanbul Şehir Tiyatrosu - 2007

Sahne tasarımları

• Puntila Ağa ile Uşağı Matti (Dormen Tiyatrosu - 1966)
• Çark (Serezli-Aşkıner T./ Max Meinecke ile) - 1970)
• Kardeş Payı ( İ. Şehir Tiyatrosu - 1977)
• Bayazıt (İ. Şehir Tiyatrosu - 2007 - "Afife Jale" sahne tasarımı ödülü)

Kazandığı ödüllerden bazıları

• A.S.D.' / "Övgüye Değer Oyun Yazarı" - Ankara 1967 (Şerefiye/ tek bölüm) -Teneke/Yaşar Kemal ile ortaklaşa-
• A.S.D / "Yılın En başarılı Oyun Yazarı" - Ankara 1968 (Şerefiye/ iki bölüm)
• EBU uluslararası "EUROTHEATRE" ödülü, onur ödülü - Londra 1969 (Şerefiye)
• İlhan İskender "Yılın En iyi Tyatro Yazarı" ödülü - İstanbul 1970 (Şerefiye)
• TRT Oyun Yazarlığı Ödülü - Ankara 1971 (Zemberek)
• Ulvi Uraz Yönetmenlik Ödülü - İstanbul 1978 (İşgal ve Zengin Mutfağı)
• SİYAD En İyi Senaryo Ödülü - İstanbul 1980 ("Adak")
• SİYAD En İyi Senaryo ödülü - İstanbul 1983 (Namuslu)
• SİYAD Yılın En Başarılı Yönetmeni - İstanbul 1987 (Asılacak Kadın)
• Bastia Akdeniz Filmleri Ödülü "Gümüş Palmiye"/En iyi yönetmen - Bastia 1989 (Zengin Mutfağı)
• Altın Koza, En İyi Senaryo Ödülü - Adana 1994 (Yolcu)
• Kültür Bakanlığı Yönetmen Başarı Ödülü - Ankara 1994 (Yolcu)
• Afife Jale Ödülleri, En iyi Yönetmen ödülü - İstanbul 1997 (Bir Ata Krallığım)/ "En Başarılı Yapım"
• TEB (Tiyatro Eleştirmenleri Birliği) Ödülü - İstanbul 1997 (Bütün tiyatro yapıtları)
• Zihni Küçümen Emek Ödülü (Topluluk ödülü) - İstanbul 1997
• Ankara Sanat Kurumu çeviri ödülü - Ankara 1997 (Bir Ata Krallığım)
• Ohrid Festivali Büyük Ödülü(Topluluk ödülü) - Ohrid 1997 (Bir Ata Krallığım)
• Afife Jale Ödüller), En iyi yönetmen ödülü - İstanbul 1998 (Balkon)/ "En BaşarılıYapım"
• Selim Naşit Ödülleri, En İyi yönetmen ödülü - İstanbul 2002 (Herkes Aynı Bahçede)
• Ankara Sanat Kurumu, Çeviri ödülü - Ankara 2005 (Köleler Adası)
• Afife Jale Ödülleri, "En Başarılı Sahne Tasarımcısı" - İstanbul 2008 (Bayazıt)/ "En Başarılı Yapım"
• Antalya Altın Portakal "gecikmiş ödüller"den (En başarılı senaryo: "Adak") - Antalya 1980/2011
• İstanbul kültür Sanat Vakfı 2012 "Tiyatro Onur Ödülü"
• Yeşilçam Sinema Akademisi "Sinema Ömür Boyu Başarı" ödülü