İstanbul'da toplu taşıma
İstanbul'da toplu taşıma, 5461 kilometrekarelik bir alana yayılan ilin, 14 milyondan fazla nüfusuna toplu taşıma hizmeti veren sistemlerdir. İldeki toplu taşıma işlemleri özel şirketlere ve kamuya ait otobüs ve metrobüs ağları, raylı sistemler, teleferik ağları ve deniz araçlarıyla gerçekleştirilmektedir.
Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olarak İstanbul'da, Avrupa Yakasında büyük bir tramvay şebekesi vardı. İlk olarak atlı tramvay olarak başlayan hatlar zamanla yerini elektrikli tramvayla değiştirdi ve İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İşletmesi (İETT) kuruldu.
Raylı sistemler
Tramvay
İstanbul kent içi ulaşımı 1869 yılında Dersaadet Tramvay Şirketi'nin kurulması ve Tünel Tesisleri'nin inşasıyla başlar. 1871 yılında şirket atlı tramvay olarak dört hatta taşımacılığa başladı. Bu hatlar Azapkapı - Galata, Aksaray - Yedikule, Aksaray - Topkapı ve Eminönü - Aksaray idi ve ilk sene 4,5 milyon kişi taşındı. Daha sonraki yıllarda yeni hatlar eklenmiştir. Bu hatlarda 430 at, 45 tramvay arabası 1 metre hat genişliği olan demiryolunda çalışmaktaydı. 1912 yılında atlı tramvay bir yıl süreyle çalışmasına ara verdi, çünkü Savunma Bakanlığı, Balkan Savaşı sırasında tüm atları cepheye gönderdi. Tramvay ağı 2 Şubat 1914 tarihinde katenersiz tel ile elektrikli hale getirildi. 8 Haziran 1928 tarihinde Anadolu Yakasındaki ilk tramvay hattı Üsküdar ile Kısıklı arasında çalışmaya başladı. 1950'lere gelindiğinde, tramvay hatlarının uzunluğu 130 km'ye ulaşmıştı. 1956 yılında 56 hatta 270 tren ve 108 milyon yolcu ile zirve yıllarını yaşadı. 27 Mayıs İhtilali sonrası şehirdeki tramvay hizmeti kapanmaya başladı. Hatlar sökülerek yerine o günün şartlarında daha hızlı ve seri hareket edebilen motorlu taşıtların ilerleyebileceği yollar inşa edildi. Eski tramvaylar 12 Ağustos 1961 yılına kadar kentin Avrupa Yakasında ve 14 Kasım 1966 yılına kadar ise Anadolu Yakasında hizmet vermeye devam etti.
13 Haziran 1992'de Aksaray - Beyazıt-Kapalıçarşı arasında hizmete giren T1 (Bağcılar - Kabataş) Tramvay Hattı, modern anlamda İstanbul'da hizmete giren ilk tramvay hattıdır. Günümüzde Metro İstanbul tarafından işletilen 5 (T1, T2, T3, T4, T5) tramvay hattı bulunmaktadır.
- Mevcut tramvay hatları
| Ad | Başlangıç istasyonları | Açılış | Son genişletme | İstasyon sayısı | Uzunluk (km) |
|---|---|---|---|---|---|
 |
Bağcılar ↔ Kabataş | 13 Haziran 1992 | 3 Şubat 2011 | 31 | 19,3 km |
 |
Taksim ↔ Tünel | 29 Aralık 1990 | 29 Aralık 1990 | 5 | 1,64 km |
 |
Kadıköy → Moda Caddesi → Kadıköy | 11 Kasım 2003 | 11 Kasım 2003 | 10 | 2,6 km |
 |
Topkapı ↔ Mescid-i Selam | 17 Eylül 2007 | 18 Mart 2009 | 22 | 15,3 km |
 |
Cibali ↔ Alibeyköy Cep Otogarı | 1 Ocak 2021 | 1 Ocak 2021 | 12 | 9 km |
İnşaatı devam eden tramvay hatları
| Ad | Başlangıç istasyonları | İstasyon sayısı | Uzunluk (km) | Durum |
|---|---|---|---|---|
|
Eminönü ↔ Cibali | 2 | 1,30 km[1] | Hattın 1. etabı olan Cibali ↔ Alibeyköy Cep Otogarı açıldı. |
Füniküler
Tünel, Londra metrosundan sonra Avrupa'nın ikinci, Cobble Hill Tunnel (Atlantic Avenue Tunnel)'den sonra da dünyanın üçüncü en eski metrosudur. Kablolu asansör sistemine benzer olan füniküler hattının inşaatına 30 Temmuz 1871'de başlanmış ve hat, 5 Aralık 1874'te yük ve hayvan taşımacılığı amacıyla hizmete girmiş, test çalışmaları tamamlandıktan sonra, 17 Ocak 1875'te halkın kullanımına açılmıştır. Hat, 573 metre uzunluğunda olup, arasında 60 metre yükseklik farkı bulunan Karaköy ile Beyoğlu'nu birbirine bağlamaktadır. Hat, halen hizmete devam etmektedir.
2006 Yılında hizmete giren F1 (Taksim - Kabataş) Füniküler Hattı, M2 (Yenikapı - Hacıosman) Metro Hattı ve Kabataş'taki vapur iskeleleri ile T1 (Bağcılar - Kabataş) Tramvay Hattını birbirine bağlamaktadır. Tıpkı tünel gibi durağı olmayan sistemde günde 195 sefer yapılarak 30.000 yolcu taşınır.[2]
- Mevcut füniküler hatları
| Ad | Başlangıç istasyonları | Açılış | Son genişletme | İstasyon sayısı | Uzunluk (km) |
|---|---|---|---|---|---|
 |
Taksim ↔ Kabataş | 29 Haziran 2006 | 29 Haziran 2006 | 2 | 640 m |
 |
Karaköy ↔ Beyoğlu | 17 Ocak 1875 | 17 Ocak 1875 | 2 | 573 m |
 |
Seyrantepe ↔ Vadistanbul | 29 Ekim 2017 | 29 Ekim 2017 | 2 | 750 m |
- İnşaatı devam eden füniküler hatları
| Ad | Başlangıç istasyonları | Uzunluk (km) | İstasyon sayısı | Durum |
|---|---|---|---|---|
 |
Rumeli Hisarüstü ↔ Aşiyan | 850 m | 2 | İnşa aşamasında |
Banliyö
1872 yılında şehrin Avrupa Yakasında Sirkeci - Hadımköy ve 1873 yılında Anadolu Yakasında Haydarpaşa - İzmit arasında tren ile toplu taşımacılık yapılmaya başlanmıştır.
Marmaray
Marmaray, temelleri 2004 yılında atılan ve inşası 2019 yılında tamamlanmış, Avrupa ve Asya yakasını İstanbul Boğazı'nın altından birleştiren banliyö hattıdır. Marmaray hattı yaklaşık olarak 76,3 km uzunluğundadır. İki hat şeklinde olan eski banliyö hatları İstanbul Boğazı'nın altından Marmaray Tüneli ile birleştirilmiştir. Marmaray, TCDD Taşımacılık tarafından işletilmektedir.
Metro
- Mevcut metro hatları
| Ad | Başlangıç istasyonları | Açılış | Son genişletme | İstasyon sayısı | Uzunluk (km) |
|---|---|---|---|---|---|
 |
Yenikapı ↔ Atatürk Havalimanı | 3 Eylül 1989 | 9 Kasım 2014 | 18 | 20,7 km |
 |
Yenikapı ↔ Kirazlı | 14 Haziran 2013 | 9 Kasım 2014 | 13 | 13,1 km |
 |
Yenikapı ↔ Hacıosman | 16 Eylül 2000 | 16 Mart 2014 | 15 | 21,8 km |
| Sanayi Mahallesi ↔ Seyrantepe | 11 Kasım 2010 | 11 Kasım 2010 | 2 | 1,7 km | |
 |
Kirazlı ↔ MetroKent/Başakşehir | 14 Haziran 2013 | 14 Haziran 2013 | 9 | 11 km |
| İkitelli Sanayi ↔ Olimpiyat | 22 Kasım 2013 | 22 Kasım 2013 | 3 | 5.9 km | |
 |
Kadıköy ↔ Tavşantepe | 17 Ağustos 2012 | 10 Ekim 2016 | 19 | 26,2 km |
 |
Üsküdar ↔ Çekmeköy | 15 Aralık 2017 | 21 Ekim 2018 | 16 | 20 km |
 |
Levent ↔ Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü | 19 Haziran 2015 | 19 Haziran 2015 | 4 | 3,3 km |
 |
Mecidiyeköy ↔ Mahmutbey | 28 Ekim 2020 | 28 Ekim 2020 | 15 | 18 km |
- İnşaatı devam eden metro hatları
| Ad | Başlangıç istasyonları | İstasyon sayısı | Uzunluk (km) | Durum |
|---|---|---|---|---|
|
Kirazlı ↔ Halkalı | 9 | 9,7 km[3][4] | Finansman sorunu çözüldü. Hattın 2023-2024 yılları arasında tamamlanması bekleniyor. |
|
Bakırköy İDO ↔ Kirazlı | 7 | 9 km[3][5] | Ulaştırma Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'te açılması planlanıyor. |
| MetroKent/Başakşehir ↔ Kayaşehir Merkez | 4 | 6,2 km[3][4] | Ulaştırma Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'de açılması planlanıyor. | |
|
Tavşantepe ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı | 4 | 7,4 km[3] | 2021'de açılması planlanıyor |
| Tavşantepe ↔ İçmeler/Tuzla Belediyesi[3] | 6 | 7,9 km[3] | 2023'te açılması planlanıyor | |
|
Çekmeköy ↔ Sultanbeyli[6] | 8 | 10,9 km[3] | Kısmi olarak 2023'te açılması planlanıyor |
|
Kabataş ↔ Mecidiyeköy | 4 | 6,5 km[3] | 2022'de açılması planlanıyor. Beşiktaş Metro İstasyonu arkeolojik kazılar sebebiyle gecikmeli olarak açılacaktır. |
| Mahmutbey ↔ Esenyurt | 9 | 18,5 km[3] | Finansman sorunu çözüldü. Hattın 2023-2024 yılları arasında tamamlanması bekleniyor. Güzergahı revize ediliyor. | |
 |
Bostancı ↔ Parseller | 13 | 14,3 km[3] | 2022'de açılması planlanıyor. |
 |
Ataköy ↔ İkitelli Sanayi | 12 | 13,4 km[3] | Kısmi olarak Nisan 2021'de açılması planlanıyor |
 |
Pendik Çarşı ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı | 6 | 9,1 km[3] | Proje askıda. |
 |
Gayrettepe ↔ İstanbul Havalimanı | 9 | 37,2 km[3] | Ulaştırma Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. Nisan 2021'de "Havalimanı - Kâğıthane" etabının, Ağustos 2021'de ise "Kâğıthane - Gayrettepe" etabının açılması planlanmaktadır. |
| Halkalı ↔ İstanbul Havalimanı | 6 | 32 km[3] | Ulaştırma Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'te açılması planlanmaktadır. | |
 |
60. Yıl Parkı ↔ Kâzım Karabekir | 11 | 13 km[3] | 2023'de açılması planlanıyor. |
 |
Yenidoğan ↔ Emek ↔ Site | 6 | 6,9 km[3] | Revize edilecek. |
Havaray
Planlanan havaray hatları
- Ataşehir - Ümraniye
- Sefaköy - Havalimanı
- 4.Levent - Levent
- Şişhane - Mecidiyeköy
- Kartal (Marmaray) - Kartal (Metro)
- Sabiha Gökçen Havalimanı - İstanbul Park
- Söğütlüçeşme - Kartal
- Söğütlüçeşme - Bulgurlu
- İdealtepe - Başıbüyük
Lastik tekerlekli araçlar
İETT
İstanbul'da otobüsle toplu ulaşım Beyazıt-Karaköy arasında dört adet Renault-Scania otobüsü ile 1926 yılında başladı. İETT filosu 1942 yılında 9, 1955 yılında 16 ve 1960 yılında 525 otobüse çıkmıştır.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı olarak İstanbul'da toplu taşıma hizmeti veren İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri (İETT), İstanbul'da otobüsle toplu ulaşıma Beyazıt-Karaköy arasında dört adet Renault-Scania otobüsü ile 1926 yılında başladı. İETT filosu 1942 yılında 9, 1955 yılında 16 ve 1960 yılında 525 otobüse çıkmıştır.
İETT, otobüs, tramvay ve tünel işletmeciliğinin yanında Özel Halk Otobüsleri ve İstanbul Ulaşım A.Ş.’nin yönetim, yürütüm ve denetiminden sorumludur. İETT ayrıca İstanbul'daki raylı sistemlerin (Metro, Hafif Metro) bir bölümünün yapımını (Eminönü - Kabataş, Sultançiftliği - Edirnekapı, Edirnekapı - Topkapı, Otogar - Başakşehir) üstlenmiştir.
Metrobüs
Troleybüs
İstanbul'a her iki yakada hizmet veren tramvayların 1960'larda kaldırılmasının akabinde; otobüslere oranla daha ekonomik olması da göz önüne alınarak troleybüs sisteminin kurulmasına karar verilir. Güç beslenmesi çift havai elektrik hattından sağlanan Troleybüsler için ilk hat Topkapı-Emönönü arasında döşenir. İtalyan Ansaldo San Giorgia firmasına 1956-57 yıllarında sipariş edilen Troleybüsler 27 mayıs 1961’de hizmete girer. Toplam uzunluğu 45 km. olan şebeke, 6 kuvvet merkezi ve 100 troleybüslük işletmenin maliyeti o günün rakamıyla 70 milyon TL'yi bulur. Şişli ve Topkapı garajlarına bağlı olarak hizmet veren ve kapı numaraları birden yüze kadar sıralanan araçlara 1968 yılında tamamen İETT işçilerinin üretimi olan ‘Tosun’ da katılınca araç sayısı 101 olur.
Elektrik kesintileri yüzünden sık sık yollarda kalan ve seferleri aksayan troleybüsler, trafiği engellediği gerekçesiyle 16 Temmuz 1984'te işletmeden kaldırılır ve araçlar İzmir Belediyesi’ne bağlı ESHOT Genel Müdürlüğü’ne satılır.
Deniz yolu
Şehirde 1837 yılında tarifeli deniz toplu taşımacılığı yapılmaya başlanmıştır.
Türkiye'de kullanılan ilk feribot Suhulet'tir. Feribotlar ayrıca demiryolu taşıtlarının taşınması için de kullanılmaktadır.
COVID-19 pandemisi sebebi ile deniz yolu vasıtası ile yapılan (yük taşımacılığı hariç) seferler bir süre iptal edilmiştir.[7] Deniz hatları Haziran 2020'de yeniden faaliyet göstermeye başlamıştır.[8][9]
Şehir Hatları
Şehir Hatları, 1851'den beri İstanbul'da deniz yolu ile taşımacılık alanında faaliyette bulunan kamu kuruluşudur.
Arabalı vapur
İstinye - Çubuklu arabalı vapur hattı
İstanbul Deniz Otobüsleri
İstanbul Deniz Otobüsleri, 25 deniz otobüsü, 10 hızlı feribot ve 18 arabalı vapur ile deniz yolu ile taşımacılığı yapan özel şirket.
Hızlı feribot
- Yenikapı - Bandırma Hızlı feribot hattı
- Yenikapı - Bursa Hızlı feribot hattı
- Yenikapı - Yalova Hızlı feribot hattı
- Pendik - Yalova Hızlı feribot hattı
Arabalı vapur
Bursa Deniz Otobüsleri
Teleferik
| Ad | Açılış | Son genişletme | İstasyon sayısı | Uzunluk (km) | Başlangıç istasyonları |
|---|---|---|---|---|---|
 |
11 Nisan 1993 | 11 Nisan 1993 | 2 | 347 m | Maçka ↔ Taşkışla |
 |
30 Kasım 2005 | 30 Kasım 2005 | 2 | 384 m | Eyüp ↔ Piyet Loti |
Kara, demir ve deniz yolları kullanım oranları
 | Bu maddenin daha doğru ve güvenilir bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir. Daha fazla bilgi için tartışma sayfasına bakınız. |
İETT'ye göre Kara, Demir ve Deniz yolları kullanım oranları şu şekildedir:[10] Günlük yolculukların ulaşım türlerine göre dağılımı
| İşletme | Filo | % | Yolculuk/gün | % |
| KARA YOLU | ||||
| Metrobüs | 334 | 0,02 | 715.000 | 5,28 |
| İETT | 2.279 | 0,12 | 1.324.837 | 9,79 |
| Özel Halk Otobüsleri | 2.107 | 0,11 | 1.475.274 | 10,90 |
| İstanbul Ulaşım A.Ş. | 240 | 0,01 | 106.797 | 0,79 |
| Dolmuş/Minibüs | 6.361 | 0,34 | 1.850.000 | 13,67 |
| Dolmuş Taksi | 572 | 0,03 | 110.000 | 0,81 |
| Servisler | 30.159 | 1,60 | 1.950.000 | 14,41 |
| Taksi | 17.395 | 0,92 | 1.100.000 | 8,13 |
| Özel Otomobil | 1.821.694 | 96,79 | 3.182.534 | 23,52 |
| DEMİRYOLU | ||||
| TCDD Taşımacılık Banliyö Treni | 58 | 0,003 | 144.801 | 1,07 |
| Hafif Metro | 80 | 0,004 | 289.47 | 2,14 |
| Metro | 124 | 0,007 | 268.659 | 1,99 |
| Cadde Tramvayı | 155 | 0,008 | 587.448 | 4,34 |
| T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı | 4 | 0,0002 | 5.000 | 0,04 |
| T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı | 8 | 0,0004 | 3.224 | 0,02 |
| F2 (Karaköy - Beyoğlu) Tarihi Tünel Füniküler Hattı | 2 | 0,0001 | 14.000 | 0,10 |
| F1 (Taksim - Kabataş) Füniküler Hattı | 4 | 0,0002 | 54.808 | 0,41 |
| Teleferik | 8 | 0,0004 | 9.039 | 0,07 |
| DENİZ YOLU | ||||
| Şehir Hatları | 34 | 0,002 | 146.798 | 1,08 |
| İDO | 54 | 0,003 | 94.806 | 0,70 |
| Deniz Motorları | 393 | 0,02 | 100.250 | 0,74 |
| Toplam | 1.882.065 | 100 | 13.532.745 | 100 |
Günlük yolculukların taşıma sistemine göre kamu/özel dağılımı
| Sistem | Özel | Kamu | Toplam |
| Karayolu | 72,23 | 15,07 | 87,3 |
| Raylı sistemler | 0,00 | 10,17 | 10,17 |
| Deniz yolu | 1,44 | 1,08 | 2,53 |
| Toplam | 73,67 | 26,33 | 100 |
COVID-19 pandemisi sebebi ile alınan önlemler
- İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından işletilen toplu taşıma sistemlerinde yüz maskesi kullanılması zorunlu hale getirilmiştir.[11]
- Sağlık çalışanları, toplu taşıma hizmetlerini ücretsiz kullanabilmektedir.[12]
Kaynakça
- ^ "T5 Eminönü-Cibali Tramvay Hattı". www.metro.istanbul. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2012.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p https://istanbulunmetrosu.ibb.gov.tr/Home/rayliSistemler?Lang=tr-TR
- ^ a b http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/AvrupaYakasiRayliSistemlerMD/Documents/2016/avrupa_yakasi_rs3c.pdf
- ^ http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/AvrupaYakasiRayliSistemlerMD/Documents/2016/avrupa_yakasi_rs3b.pdf
- ^ "İstanbul'un Anadolu Yakası'na yeni metro hattı". www.hurriyet.com.tr. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:1isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;sozcu.com.trisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Deniz ulaşımında normalleşme tedbirleri". İhlas Haber Ajansı. 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2020.
- ^ İstanbul'da Toplu Taşıma
- ^ https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/ibbden-uyari-maskesi-olmayanlar-alinmayacak-5724072/
- ^ https://www.metro.istanbul/Dosyalar/bilgilendirme/MetroIstanbul-koronavirus-onlemler-TR.pdf
Dış bağlantılar
- İETT Resmi Web Sitesi8 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Metro İstanbul Resmi Web Sitesi18 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- [1]
- İstanbul Deniz Otobüsleri Resmi Web Sitesi
- UrbanRail.net İstanbul Sayfası23 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TrainsofTurkey.com İstanbul Sayfası
| İşletmeciler | |||||
|---|---|---|---|---|---|
_-_The_Noun_Project.svg){kind=small} Biletler | |||||
 Otobüs |
| ||||
 Metro | |||||
 Tramvay |
| ||||
 Tren | |||||
 Füniküler | |||||
 Teleferik | |||||
 Metrobüs | |||||
 Denizyolu | |||||
| |||||
