İnsan beyni
İnsan beyni, kraniyal sinirler ve omurilik sayesinde merkezî sinir sistemini kontrol eder, çevresel sinir sistemini yönetir ve hemen hemen insanın tüm işlevlerini düzenler.[1] Kalp atışı, soluk alma ve sindirim gibi istemsiz eylemler, otonom sinir sistemi yoluyla farkına varmadan beyin tarafından yönetilir.[1][2] Düşünce, mantık ve soyutlama gibi daha karmaşık zihinsel eylemler ise bilinçli olarak beyin tarafından yönetilir.[2]
Yapı
İnsan beyni ortalama 1,5 kg ağırlığındadır.[3] Kişiden kişiye, 1130 ile 1260 cm3 olarak değişen hacme sahiptir. İnsan beyninde yaklaşık 86 milyar nöron vardır.[4]
Beyin canlı iken yani kan dolaşımına sahipken oldukça yumuşak bir yapıdadır. Gri maddeden oluşur.
Loblar
İnsan beyninde beş ana lob [5] bulunur. Bunlar:
 |
|
Lob işlevleri
|
- Frontal lob--bilinçli düşünme; zarar görmesi durumunda ruh hali, hissiyat değişikliği olabilir.
- Parietal lob--çeşitli duyu organlarından gelen bilgileri birleştirmede önemli rol oynar. Ayrıca nesnelerin kullanılması ve bazı mekansal görüş işlemelerinde (visuospatial processing) parietal lobun kimi bölümleri rol alır.
- Oksipital lob--görme duyusuyla ilgili bilgilerin işlendiği lobdur. Hafif zarar görmesi halüsinasyonlara sebep olur.
- Temporal lob--ses ve kokunun algılanması, aynı zamanda da yüzler, mekanlar gibi karmaşık uyaranların işlenmesi bu lob tarafından sağlanır.
- Serebellum--duyu organlarından gelen bilgilerle hareketi ilişkilendirir. Bu lob özellikle dengenin sağlanmasında önemli rol oynar.
Yukarıda listelenen her bir lob, beynin her iki yarımküresinde de bulunur. Serebellum dışında bu lobların hepsi telensefalonun parçasıdır.
Beynin bölümleri
Anatomik olarak beyin üçe ayrılır: ön beyin, orta beyin, ve art beyin;[6] ön beyinde üst düzey işlevleri kontrol eden serebral korteksin çeşitli lobları bulunur, orta ve art beyin ise daha çok bilinçdışı, otonom işlevler ile ilgilidir.
Kan dolaşımı
Beynin arka kısmına kan akışı vertebral arterler, ön kısmına ise karotis interna arterleri tarafından sağlanır.[7] Bu iki
atardamar Willis poligonu olarak isimlendirilen ve beyin ve çevresindeki dokulara kan sağlayan bir anastomoz oluştururlar. Poligonda yer alan ana damarlar şu şekilde listelenebilir:
- Anterior serebral arter (sol ve sağ)
- Anterior komünikan arter
- İnternal karotid arter (sol ve sağ)
- Posterior serebral arter (sol ve sağ)
- Posterior komünikan arter (sol ve sağ)
Beyni besleyen medial serebral arterler genellikle poligonun bir parçası olarak kabul edilmezler. Poligonun veya poligonu besleyen arterlerin bir kısmı tıkanır veya daralırsa, diğer kan damarlarından sağlanan kan akışı, serebral perfüzyonu yeterli düzeyde sağlayarak iskemi semptomlarını önleyebilir.[8]
Metabolizma
Beyin herhangi başka bir organdan daha fazla olarak insan vücudu tarafından kullanılan enerjinin yüzde yirmisini tüketir.[9] İnsan beyni temel yakıt olarak glukoz kullanır. Kan-beyin bariyerinden dolayı serbest yağ asitleri yakıt olarak kullanılamaz ancak uzun süreli açlık durumda keton cisimleri kullanılabilir.[10] Beyin ayrıca egzersiz sırasında laktat kullanabilir.[11]
İşlev
Beynin işlevleri şunlardır:
- Duyu organlarından gelen uyarılar değerlendirilir.
- Problem ve olaylar düşünülür, çözülür.
- Öğrenme faaliyeti ve hafıza olgusu sağlanır.
- Acıkma, susama, uyku, uyanıklık faaliyetleri düzenlenir.
- Kan basıncı ve vücut sıcaklığı düzenlenir.
- Hormonların salgılanma zamanı belirlenir.
Evrim
 | Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Beynin evrimi sırasında insan beyninin kütlesi vücut kütlesine göre diğer türlere nazaran artış göstermiştir. Bu süreç özellikle beynin dil ve bilinç ile ilgili olan bölümü olan neokortekste çok belirgindir. Neokorteks insan beyninin kütlesinin yaklaşık %76’sını oluşturur.[12] Diğer hayvanlara göre çok daha büyük neokorteksi olan insan, daha ilkel türler ile benzer nöroanatomisi olmasına rağmen benzersiz zihinsel kapasiteye sahiptir. Uyaranlara karşı insanı uyaran, çevredeki olayların farkına varmasını sağlayan ve homeostazı sürdüren temel sistemler basit omurgalılar ile benzerdir. İnsan bilinci modern neokorteksin genişlemiş kapasitesi kadar beyin sapının gelişmiş yapıları üzerine de kurulmuştur.
Notlar
- ^ a b Toga, Arthur W.; B.S., MS, Ph.D. (2006). "Brain". MSN Encarta. Microsoft Encarta Online Encyclopedia. 28 Ekim 2009 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2006. (İngilizce)
- ^ a b Philips, Helen (2006). "Instant Expert – The Human Brain". New Scientist. Reed Business Information Ltd. 24 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2006. (İngilizce)
- ^ Parent, A; Carpenter MB (1995). "Ch. 1". Carpenter's Human Neuroanatomy. Williams & Wilkins. ISBN 978-0-683-06752-1.
- ^ Azevedo, F.A.C., Carvalho, L.R.B., Grinberg, L.T., Farfel, J.M., Ferretti, R.E.L., Leite, R.E.P., Filho, W.J., Lent, R., Herculano-Houzel, S. (2009). "Equal numbers of neuronal and nonneuronal cells make the human brain an isometrically scaled-up primate brain". Journal of Comparative Neurology. 513 (5). ss. 532-541. doi:10.1002/cne.21974. PMID 19226510.
- ^ Beyin lobları, Vikipedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Beyin_loblar%C4%B1 15 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Bailey, Regina. "Brain Basics". Human Anatomy and Biology. About, Inc. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (htm) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2006. (İngilizce)
- ^ Gray's Anatomy 2008, s. 247.
- ^ Boorder, Michiel J.; Grond, Jeroen; Dongen, Alice J.; Klijn, Catharina J.M.; Jaap Kappelle, L.; Rijk, Peter P.; Hendrikse, Jeroen (24 Ekim 2006). "Spect measurements of regional cerebral perfusion and carbondioxide reactivity: Correlation with cerebral collaterals in internal carotid artery occlusive disease". Journal of Neurology. 253 (10). ss. 1285-1291. doi:10.1007/s00415-006-0192-1. PMID 17063318.
- ^ Swaminathan, Nikhil (29 Nisan 2008). "Why Does the Brain Need So Much Power?". Scientific American. Scientific American, a Division of Nature America, Inc. 15 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2010.
- ^ MedBio.info > Integration of Metabolism 15 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Professor em. Robert S. Horn, Oslo, Norway. Retrieved on May 1, 2010.[1] 16 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Quistorff, Bjørn; Secher, Niels; Van Lieshout, Johanne (24 Temmuz 2008). "Lactate fuels the human brain during exercise". The FASEB Journal. doi:10.1096/fj.08-106104. 3 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2011.
- ^ Chudler, Eric H. "Questions and Answers". Neuroscience for Kids. Eric H. Chudler. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2006. (İngilizce)