1712 Pragmatik Yaptırımı
Daha çok 1712 Pragmatik Yaptırımı veya Hırvat Pragmatik Yaptırımı (Hırvatça: Hrvatska pragmatička sankcija) olarak bilinen 1712 tarihli Sabor'un 7. Maddesi, Hırvatistan Parlamentosu'nun (Sabor) bir Habsburg prensesinin Hırvatistan Kraliçesi olabileceğini kabul eden bir kararıydı. Hırvatistan Krallığı'nın Macaristan Krallığı ile yüzyıllardır süren ilişkisine rağmen bu karar Macaristan Diyeti iradesi dışında kabul edilmiştir. Bunun sonucunda Macar yetkililerle yaşanan çekişme, Hırvatistan Parlamentosu'nun Hırvatistan'ın iç işleri üzerindeki tek yargı yetkisinin yasal olarak tanınmasıyla sona erdi. Pragmatik Yaptırım bu nedenle Hırvatistan Parlamentosu'nun tarihsel açıdan en önemli kararlarından biri olarak kabul edilir ve Hırvatistan Anayasası'nın giriş bölümünde anılır.
Veraset sorunu[değiştir | kaynağı değiştir]
Veraset sorunları, son erkek Habsburg hanedan üyesi olan çocuksuz VI. Karl'ın 1711'de tahta çıkmasıyla ortaya çıktı. Karl, ağabeyi ve selefi Kral I. Joseph ile 1703 yılında Karşılıklı Veraset Paktı üzerinde özel olarak anlaşmıştı. Karşılıklı Anlaşma, erkek soyunun tükenmesi durumunda kadın verasetini öngörüyordu, ancak hayatta kalan erkek kardeşten ziyade büyük kardeşin kızlarına öncelik veriyordu. Karl, eğer varsa, kendi kızı için kalıtsal krallıklarını güvence altına almak istiyordu.[1]
Karl'ın hayatı boyunca bir saplantı haline gelecek olan dileğini gerçekleştirmeye yönelik ilk adım Hırvatistan Krallığı'nda atıldı.[1] Zagreb Piskoposu Imre Esterházy, 9 Mart 1712'deki parlamento oturumuna başkanlık ederek Kral'ın dileğinin önceden onaylanmasını önerdi.[1][2] Krallığın mülkleri 11 Mart'ta Hırvatistan Krallığı'nın gelecekte Avusturya Arşidüklüğü, Steiermark Dükalığı ve Karintiya Düklüğü'nde hüküm süren Habsburg hanedanının erkek ya da kadın hangi üyesi tarafından yönetilmesi gerektiği konusunda anlaştı.[1]
İhtilaf[değiştir | kaynağı değiştir]
15 Mart'ta mülk sahipleri, Macaristan Diyeti işlemlerine bakılmaksızın Kral'ın önerdiği veraset anlaşmasını kabul etmeyi teklif etti.[3] Bu teklif tartışmalıydı. Hırvatistan 1102'den beri Macaristan Krallığı ile birleşikti, ancak Macarlar Habsburglara Hırvatlar kadar sadık değildi ve şimdi kral seçme haklarını yeniden savunmak istiyorlardı.[1] Hırvatistan ve Macaristan bazı kraliyet makamlarını paylaşıyordu ve Hırvat milletvekilleri Macaristan Diyetinin oturumlarına katılıyordu.[3] Bu nedenle Macar mülkleri, Hırvatistan Parlamentosu'nun veraset meselelerini bağımsız olarak müzakere etme yetkisine sahip olmadığını ve Pragmatik Yaptırımının yasal olarak bağlayıcı olmadığını iddia etti.[1] Ancak Hırvat Parlamentosu, Macaristan Diyetine başvurmadan kraliyet onayı alarak "özerk yasa yapma yetkisine" sahipti. Hırvatlar, Hırvatistan'ın Macaristan Krallığı'na değil, Macaristan Kralı'nın şahsında Macaristan'ın Kutsal Tacı'na tabi olduğunu savunuyordu.[3]
Anlaşmazlığın farkında olan Karl, Hırvat mülkleri tarafından kendisine gösterilen destek konusunda fazla hevesli değildi.[1] Bunun yerine Macaristan'ın onayını almaya odaklanmaya karar verdi[1] ve yetki konusundaki çekişmede her iki tarafı da memnun etmeye çalıştı.[4] Hırvat Parlamentosu, Kral'ın niyetini, 1713 tarihli Pragmatik Yaptırım'ı yayınlayarak resmîleştirmesinden tam bir yıl önce onayladı.[5] Karl'ın cihazı, eğer varsa kızlarının veraset çizgisinde kardeşinden önce gelmesini ve Habsburg Monarşisi'nin tamamının bozulmadan varisine geçmesini şart koşuyordu.[1]
Macaristan, Karl'ın Pragmatik Yaptırımına karşı çıkmaya devam etti. 1715'te Karl, Macar soylularının erkek çocuk sahibi olamaması durumunda kral seçme hakkını onaylamak zorunda kaldı.[1] Ancak Karl aynı zamanda, Hırvatistan'ın iç işlerinde yargı yetkisine sahip olmayan Macaristan Diyeti'nin kararına karşın, Hırvat milletvekillerinin yardımıyla bu durumu sağladı.[4][2] Hırvatistan Krallığı ve Transilvanya Prensliği, sırasıyla 1721 ve 1722'de Kral'ın planını desteklediklerini açıkladılar. Macarlar, 1723'te onay verdikleri Pragmatik Yaptırım ile bir kez daha Hırvatistan'ın Macaristan'a bağlılığını vurguladılar.[1] Hırvatistan ve Transilvanya gibi ayrı yönetilen bölgeler, Macar Krallığı'nın bir parçasıydı.[6]
Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]
Hırvatistan Parlamentosu'nun 1712 Pragmatik Yaptırımı'nı ilan etmesinin ardından yetkilerinin yasal olarak tanınması, Hırvatistan'ın Macaristan ve Habsburg Monarşisi'nin geri kalanı karşısındaki konumunu iyileştirmiştir. Dahası, Pragmatik Yaptırımların sonuçları modern Hırvatistan Cumhuriyeti'nin tarihsel temeli olarak kabul edilmektedir.[2] "Hırvat Sabor'un 1712 Pragmatik Yaptırımı'nı imzalamaya yönelik özerk ve egemen kararı" bu nedenle Hırvatistan Anayasası'nın girişinde "Hırvat ulusunun bin yıllık ulusal kimliğinin ve devletinin sürekliliğinin" bir tezahürü olarak anılmaktadır.[7]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j k Sugar 1994, s. 144.
- ^ a b c "Hrvatska pragmatička sankcija iz 1712. godine" (Hırvatça). Croatian Parliament. 3 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023.
- ^ a b c Péter 2012, s. 50.
- ^ a b Goldstein 1999, s. 51.
- ^ Ingrao 2000, s. 134.
- ^ Sugar 1994, s. 145.
- ^ IIFD 1996, s. 55.
Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ingrao, Charles W. (2000). The Habsburg Monarchy, 1618–1815. Cambridge University Press. ISBN 1107268699.
- International Institute for Democracy, (Ed.) (1996). The Rebirth of Democracy: 12 Constitutions of Central and Eastern Europe. Council of Europe. ISBN 9287130949.
- Goldstein, Ivo (1999). Croatia: A History
. McGill-Queen's Press. ISBN 0773520171. - Péter, László (2012). Lojkó, Miklós (Ed.). Hungary's Long Nineteenth Century: Constitutional and Democratic Traditions in a European Perspective. BRILL. ISBN 900422212X.
- Sugar, Peter F. (1994). A History of Hungary. Indiana University Press. ISBN 025320867X.
