Şebinkarahisar isyanı

Şebinkarahisar Olayları, 2 Haziran 1915 tarihinde Osmanlı askeri birliklerinin Ermeni mahallesine asker kaçaklarını toplamak maksadıyla girdikleri esnada mevzilenmiş Ermeni çetecilerinin açtıkları ateşle başlayan ve yaklaşık yirmi beş gün süren Ermeni isyan hareketidir.

Olayların gelişimi

Gümüşhane ve Trabzon’a sınır komşusu olan Şebinkarahisar kazası, Osmanlı zamanında Şarki Karahisar adıyla anılan bir sancaktı. Komitelerce Sivas vilayetinin en önemli merkezlerinden biriydi. Meşrutiyetten sonra buradaki komiteciler, Ruslar tarafından sağlanan silahları biriktirmeye başladılar. Bölgede bulunan papazlar da isyana teşvik edici vaazlar vermeye başlamışlardı. Bu papazlardan biri olan Beyancı köyü papazı Siponyan, patrikhane için para toplama amaçlı yapıldığı iddia edilen köy gezilerinde halka şöyle demekteydi: ‘’Osmanlı Devleti savaş ilan etti. Şimdiye kadar toplanan silahları kullanmanın vakti geliyor. Çok az zaman sonra Türkler Ruslara mağlup olacaklar, Ruslar önden biz arkadan Osmanlı Ordusunu perişan edeceğiz. Vaktiyle silahları almaktan çekinenler şimdi anlayacaklar ve Ermenistan’ın teşekkülünü görerek bu gaye için çalışanları takdis edecekler’’.

1915 yılı ilkbaharında silahlanmanın tamamlandığı haberini alan III. Ordu Sivas’ta gizli bir ihtilal cemiyeti kurulduğu haberinin üzerine gitmiş ve asker kaçağı olarak tespit edilen isimlerin yakalanıp cepheye sevk edilmesine ve silah aramalarına hız verilmiştir.

15 Haziran 1915

İsyan, Osmanlı askerlerinin 15 Haziran 1915’te Ermeni mahallelerine giderek savaştan kaçan Ermeni asıllı asker kaçaklarını aramak istemeleri üzerine başladı. Eksiklerini gidererek hazırlıklarını tamamlayan Ermeniler, mahallelerine gelen Osmanlı jandarmasına ateş ederek isyanı başlattı. Bununla da yetinmeyip ilçenin telgraf ve telefon tellerini kesip, ilçede bulunan kaleye erzak, silah ve mühimmatla birlikte bölgedeki tüm Ermenileri çıkarıp kendilerini güvenceye aldılar. Kale daha önceden hazırlanmış ve uzun sureli bir savunmaya hazır hale getirilmişti.

Ayaklanmanın ilk gününde, bölgede bulunan jandarma ile cepheye gitmek için askerlik şubesinde toplanmış 120 kadar asker ve bölgede az sayıda bulunan milis güçleri tarafından isyan bastırılmaya çalışıldı.

Ancak isyanın hazırlık aşamasında yurdun dört bir yanından 500 kadar Ermeni Şebinkarahisar’a gelmiş ve kalede direnişe geçmişti. Kalede hemen hemen iki bin kadar Ermeni bulunuyordu.

Şebinkarahisar’ın bugün bağlı olduğu Giresun’dan Osmanlı birliklerine takviye olarak gönüllü birlikler jandarmalara katıldılar. Her şeye rağmen isyanı daha fazla kan dökmeden durdurmak isteyen Osmanlı Devleti, Ermenilere bir heyet göndererek isyanı sona erdirmelerini, isyanın sona erdirilmesinden sonra isteklerinin dinleneceğini ve uygun görülenlerinin kabul edileceğini ayrıca isyankar Ermenilerin affedileceğini bildirdi.

Neşet Paşa ve Karahisar Mutasarrıfı imzalarıyla Ermenilere gönderilen mektupta şu teklifler yer alıyordu:

1-25 Haziran 1915 Cuma günü saat:13:00’de kaleye beyaz bayrak çekilmeli.

2-Bir miktar askerin kaleye girmesine izin verilmeli.

3-Ellerinde bulunan silah ve cephane teslim edilmeli.

4-Bütün bunların yapılması karşılığında hiç birinin mallarına ve canlarına dokunulmayacak, Sivas’a kadar güven içinde nakledilmeleri sağlanacaktır.

Ermeniler ise bu tekliflerle ilgilenmeyip Rusya ve müttefiklerinin kendilerine yardıma geleceğini düşünmekteydi. Ermeni Papaz Kırıh ve Baron Vartiyan Antranik kendilerine sunulan bu teklifleri değerlendireceklerini söyleyip zaman kazanmayı hedeflemişlerdi. 24 Haziran günü Osmanlı kuvvetlerine sanki teslim olacaklarmış gibi bir mektup yazarak, gönderdiler.

25 Haziran günü geldiğinde, herhangi bir teslim olma faaliyetinin gerçekleşmemesi üzerine saat 3 sularında Bayramköy sırtlarında mevzilenmiş olan toplarla kale dövülmeye başlandı. 27 Haziran 1915 gününe kadar savunamda kalan Ermeniler, o gün kaleden çıkmayı da denediler fakat başarılı olamadıkları için geri dönmek zorunda kaldılar. Öte yandan Ermeniler için bu süre zarfında yeni bir problem daha doğdu. Savunma için silah ve mühimmatları, yaşayabilmeleri içinse yemekleri azalmıştı. Fakat birkaç gün daha savunmaya devam ettikten sonra 3 Temmuz 1915 günü sabah saat 3’te kaleden kaçışa yeltendiler. Birincisinde başarılı olamayan Ermeniler, ikinci denemelerinde Müslüman mahallelere kadar ulaştılar ve saldırıya başladılar. Sabah 9 sularında kale Osmanlı kuvvetlerinin eline geçince ve Ermeniler de mahallelerin içine giremeyince Sivas’a kaçmaya başladılar. Binbaşı Asım Bey komutasında bir birlik 3-4 gün boyunca takipte kaldı fakat Ermeniler kaçmayı başardılar ve Sivas içinde kanlı olaylar çıkardılar. Bu olaylarda yüzlerce insan hayatını kaybetti.

Sonuç

Kaleden kaçan 300 kadar Ermeni’nin dışında kalede kalan herkes teslim alınarak Şebinkarahisar’da güvenlik sağlandı ve bölgede yalnızca İkinci Giresun Seyyar Jandarma Taburu bırakılarak kalan Osmanlı kuvvetleri Erzurum’a sevk edildi.

İsyan sırasındaki saldırılarda askeri kuvvetlerden ve jandarmadan ikisi subay olmak üzere 84 ölü, 140 yaralı ve Müslüman halkatan 30 ölü ve 20 yaralı olmuştur. Ermenilerden ise 230 civarında ölü olduğu tespit edilmiştir. İsyanın devam ettiği 25 gün zarfında halk ve hükümet yüz binlerce lira zarara uğramıştır.