Şebeke (pencere)
Şebeke (Azerice: Şəbəkə), Azerbaycan'da halk ustaları tarafından tutkal ve çivi kullanılmadan küçük ahşap parçalardan yapılmış renkli camlarla doldurulmuş pencerelerdir.[1][2][3]
Şeki Hanları Sarayı'nın binası, şebeke duvarları, salonların ve odaların pencere açıklıklarını doldurur. Geometrik olarak şebeke pencereleri, sarayın ana cephesinin genel kompozisyonu ile uyum içindedir. Merkez salonların ve yan odaların kesintisiz vitray pencereleri sarayın cephesine bakmaktadır. Her iki katın ve üst odaların hollerinin dış duvarlarının kaldırılarak kanatlı-vitraylı pencerelerle değiştirilmesinin bu törensel köşk mimarisinin bir özelliği olduğu sanılmaktadır.[4]
18.-19. yüzyıllardan kalma, şebeke ile süslenmiş çok sayıda yerleşim yeri olan taş evlere de Şuşa şehrinde rastlanmıştır.[5]
Şebeke sanatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Doğu mimarisinde ve dekoratif sanatlar ve el sanatlarında sanatsal bir yapıya sahip olan somut olmayan bir kültürel mirastır. Azerbaycan mimarisinde 11-12. yüzyıllardan beri kullanılmaktadır. Süsleme sanatının bir şaheseri, tutkal veya çivi olmadan birbirini sabitleyen ahşap elemanlarla usta tarafından bir araya getirilen küçük cam parçalardan oluşan düzlüktür. Bu sanatın ana "sırrı", ahşap parçaların bir çıkıntı ve aralarına küçük cam parçaların yerleştirildiği bir girinti ile aktarılmasından oluşur. Ağacın parçaları şimşir, ceviz, kayın ve meşe gibi masif ahşap türlerinden yapılmıştır. Kafes anlamına gelen Şebeke desenleri Güneş'i, yaşam enerjisini, zamanın sonsuz akışını ve evrenin sonsuzluğunu sembolize eder.[6]
Şebeke yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Şebeke'nin yüzey boyutları, öğelerin işlevsel amacına bağlı olarak birkaç santimetrekareden birkaç metrekareye kadar değişebilir. Mimari ile olan bağlantısına bağlı olarak, şebeke sanat eserleri iki yönde sınıflandırılabilir: mimari bir yapının parçası - kapı, pencere, merdiven; ve perde, lamba, sandık, dolap gibi bireysel iç öğeler.[7] Süslemenin temeli daha kesin geometrik şekillerden oluştuğu için kompozisyonlara göre başka bir sınıflandırma daha vardır: "caferi", "sekkiz", "onalty", "gullyabi", "şemsi", "gelu" ve ayrıca "bendi-rumi"[8]
Azerbaycan'da Şebeke sanatı[değiştir | kaynağı değiştir]
"Şebeke" kelimesi Azerbaycan dilinden tercüme edildiğinde "ağ", "kafes" anlamına gelmektedir.[9]
Azerbaycan topraklarında Şeki, Şuşa, Ordubad, Bakü, Gence, Lenkeran, Nahçıvan ve Derbent (Rusya Federasyonu) gibi şehirlerde bir sanat formu olarak şebeke yaygındı.[10] Şebeke sanatının ana merkezi, bu geleneğin hala saf, klasik biçimiyle sunulduğu Şeki'dir. Bu tür sanatın 18.-19. yüzyıllara tarihlenen örnekleri burada yoğunlaşmaktadır. Bu sanat formunun klasik bir örneği Şeki Hanları Sarayı'dır (1762).[4][11][12]
Şebeke sanatı ve sembolizmi Azerbaycan'ın her bölgesinde belli ölçüde farklılık gösterir. Örneğin, üretim teknolojisi açısından bakıldığında, Ordubadlı ustalar geometrik şekillerin sadeliğini ve münzevi bir renk düzenini tercih etmişlerdir. Ancak buna rağmen, ülkenin neredeyse tüm bölgelerinde renkli cam ana malzemedir.[10]
Şebeke ustaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Şebeke sanatının ve sembollerinin taşıyıcıları halk ustalarıdır. Ünlü halk ustaları arasında Mehti Mehtiyev (19. yüzyıl), Şahbuzlu Abuzer Badalov (18.-19. yüzyıllar), Şekili Abbasgulu (19. yüzyıl) sayılabilir. Yirminci yüzyılda bu sanatın yeniden canlanması Abdulhüseyn Babayev (1877-1961), Eşref Rasulov (1928-1997) tarafından sağlanmıştır.
Şu anda, sanatın gelişimi Eşref Resulov'un oğlu Tofik (1961)[13] ve torunu İlgar (1990) tarafından desteklenmektedir. Ayrıca Soltan İsmailov ve Hüseyin Mustafazade (Şeki), Cabir Cabbarov (Ordubad), Refik Allahverdiyev (Şuşa) bu alanda öne çıkmaktadır.
Restorasyon[değiştir | kaynağı değiştir]
1950'li ve 1960'lı yıllarda Eşref Rasulov yönetiminde Şeki Hanları Sarayı ilk kez restore edilmiştir. 2001 yılında Ordubad'daki Cuma ve Ambaras camilerinin (17.-18. yüzyıllar) pencere şbekeleri usta Cabir Cabbarov'un önderliğinde restore edildi.
Huseyn Mustafazade, 2002-2004 yıllarında Alman "Den Cmalcoh Ege MEK Gembelg GMB" şirketiyle yapılan bir anlaşma uyarınca Şeki Hanları Sarayı'nın restorasyonuna katıldı. Sonuç olarak, sarayın kapı ve pencerelerinin yanı sıra tavanının büyük bir kısmı restore edildi.
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Azad Sharifov (1998). "Shaki: Paradise in the Caucasus Foothills" (İngilizce). azer.com. 6 Mart 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023.
- ^ Мамед-заде, Камил (1983). Строительное искусство Азербайджана: с древнейших времен до XIX в (PDF). Baku: Elm. 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Eylül 2023.
- ^ Александр Миловский. "Шебеке" (Rusça). vokrugsveta.ru. 30 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ a b Л. С. Бретеницкий, Б. В. Веймарн. Искусство Азербайджана IV—XVIII веков. — М.: Искусство, 1976.
- ^ Great Soviet Encyclopedia/ ШУША. Moskova: Сове́тская энциклопе́дия. 18 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Xalidə Şirinova (21 Ağustos 2020). "Səbir sənəti" (Azerice). milliclub.az. 18 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ Марина (29 Ocak 2015). "Шебеке" (Rusça). aquarells.ru. 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ "Уникальное творение - шебеке" (Rusça). liveinternet.ru. 23 Kasım 2016. 18 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ Илькин Тунджай (18 Haziran 2019). "Искусство шебеке: шедевры без использования клея и гвоздей" (Rusça). oxu.az. 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ a b Эртегин Саламзаде (12 Mayıs 2014). "Искусство и символика шебеке" (Rusça). fondartproject.ru. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ "Shaki-Paradise in the Caucasus Foothills". Azerbaijan International. 1998. 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023.
- ^ Самира Кязимова (17 Temmuz 2013). "Волшебные витражи — без гвоздя и клея" (Rusça). Азербайджанские известия. 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ Mustafa Dadashov (9 Ocak 2019). "Шекинский мастер Тофиг Расулов создает ковровый шебеке, не имеющий аналога в мире" (Rusça). Azerbaijan State News Agency. 17 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.