Şah Veliyullah Dehlevî
Şah Veliyullah Dehlevî veya daha çok Şah Veliyullah[1] (3 Mart 1703 - 20 Ağustos 1762),[2] Babür İmparatorluğu'nda yaşamış bir İslam alimi, ıslahatçı ve ilahiyatçıydı. Delhi'de doğdu, hükümdar Evrengzib döneminde Fetâva’l-Hindiyye'yi yazan heyette yer alan Şah Abdurrahim'in oğluydu. Şah Veliyullah, Babür halkı içinde gerileyen İslami öğretileri canlandırma ve sosyal, politik ve dini reformlar getirme çabalarıyla tanınır.
Şah Veliyullah, Müslümanlar arasında birlik ihtiyacını vurguladı, geleneksel İslami öğretiler ile rasyonel düşünce arasında bir denge kurdu ve Kuran'ı halkın anlayabilmesi için Farsça'ya çevirdi. En önemli eserleri arasında Müslüman toplumunun düşüşünün nedenlerini analiz ettiği ve çözümler önerdiği Hüccetullahu'l-Baliğa yer alır. Şah Veliyullah ayrıca yozlaşmış yöneticilere ve dış tehditlere karşı cihat çağrısında bulunarak Güney Asya'daki sonraki reform hareketlerini etkiledi. Mirası, bölgedeki İslami düşünceyi şekillendirmede önemli bir rol oynayan oğulları ve müritleri aracılığıyla devam etti.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Şah Veliyullah, Babür hükümdarı Evrengzib döneminde 21 Şubat 1703'te Delhi'de, anne tarafından büyükbabası Şeyh Muhammed Pühletî'nin evinde doğdu. Dedesi Vecîhüddin ve babası Abdürrahim, saygın birer İslam alimiydi ve Fetva-i Hindiyye'yi yazan heyet içinde yer almışlardır. Şah Veliyullah, küçük yaştan itibaren İslamî ilimlerle tanıştı ve ilk eğitimini babası tarafından kurulan Medrese-i Rahimiye'de aldı.
15 yaşına geldiğinde kıraat, hadis, fıkıh ve Arap edebiyatı gibi çeşitli İslami ilimlerde ustalaşmıştı. Babasının ölümünden sonra Medrese-i Rahimiye'de ders okutmaya başladı. 1730'da Hac ibadetini yerine getirmek ve çalışmalarını ilerletmek için Hicaz'a gitti. Orada Mekke ve Medine'deki önemli alimlerden ders alarak İslami öğretiler ve ıslahatçı fikirler hakkında derin içgörüler kazandı. 1732'de Hindistan'a döndükten sonra hayatını İslami canlanmaya ve ıslahata adadı.[3][4][5] Hicaz'dan döndükten sonra yine Medrese-i Rahmiye'de ders vermeye başladı. Bu dersleri tefsir özellikle hadis üzerine yoğunlaştı. Derslerine ilginin çok büyük olması nedeniyle medrese binası yetersiz kalınca Sultan Muhammed Şah ona daha büyük bir bina tahsis etti. Bu medrese daha sonra Hindistan'daki üç büyük darülulumdan birisi oldu ve özellikle hadis ilimlerindeki katkısı nedeniyle bir darülhadis olarak hizmet gördü.
Evlilikleri ve çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]Şah Veliyullah, 14 yaşında dayısının kızıyla evlendi ve bu evlilikten bir oğlu oldu. Bu eşinin ölümünden sonra evlendiği eşinden ise dört oğlu ve bir kızı dünyaya geldi. Çocukları babasının ilmi mirasını devam ettirmiştir. Bunlardan Şah Abdülaziz Dehlevî babası gibi ünlü bir âlim ve Hindistan Bağımsızlık Hareketi'nin öncülerindendi.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Şah Veliyullah 20 Ağustos 1762'de Delhi'de vefat etti. Ölümü, Hindistan alt kıtasında önemli bir İslam ıslahatı döneminin sonudur. Nispeten kısa ömrüne rağmen, yazıları, öğretileri ve Müslüman topluluğunu birleştirme çabalarıyla kalıcı bir etki bıraktı. Oğulları ve müritleri görevini sürdürdü, fikirlerini daha da yaydı ve Güney Asya'daki sonraki İslami hareketleri etkiledi. Mirasının bilginler ve ıslahatçılar arasında saygı gördüğü Delhi'ye gömüldü.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "ŞAH VELİYYULLAH". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2025.
- ^ Kunju, Saifudheen (2012). "Shah Waliullah al-Dehlawi: Thoughts and Contributions". s. 1. Erişim tarihi: 5 Nisan 2015.
- ^ Anil Chandra Banerjee (1981). "Two Nations: The Philosophy of Muslim Nationalism". s. 44. Erişim tarihi: 21 Ocak 2016.
- ^ "Ranjit Singh | Maharaja, Biography, Family, & History | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 25 Ekim 2024. Erişim tarihi: 4 Kasım 2024.
- ^ Shaheed, Shah Ismail. Tafsir of Surah al-Layl (İngilizce). IslamKotob.
