İzmir-Afyonkarahisar demiryolu

İzmir-Basmane – Manisa – Afyonkarahisar demiryolu
İzmir-Basmane – Manisa – Afyonkarahisar demiryolu
Genel bilgiler
Durum	İşletmede
Sahibi	The Smyrna Cassaba Railway (1865–1893); Société Ottomane du Chemin de fer de Smyrne-Cassaba et Prolongements (1893–1934); TCDD (1934–Günümüz)
Yer	3. & 7. Bölge
İlk - Son durak	İzmir Basmane Garı; Afyonkarahisar Ali Çetinkaya Garı;
İstasyonlar	62 (İşletmede); 75 (Toplam)
Web sitesi	http://www.tcdd.gov.tr
Hizmet
Sistem	TCDD
İşletmeci(ler)	The Smyrna Cassaba Railway (1865–1893); Société Ottomane du Chemin de fer de Smyrne-Cassaba et Prolongements (1893–1934); TCDD (1934–2016); TCDD Taşımacılık (2016–Günümüz)
Bakım tesisi	İzmir, Manisa, Uşak, Afyonkarahisar
Tarihçe
Açılış	1865–1895
Teknik bilgiler
Hat uzunluğu	421,726 kilometre (262,048 mi)
Hat açıklığı	Standart (1435 mm)
Elektrikleme	25 kV AA Katener (Basmane – Manisa)
Güzergâh haritası
	Sembol açıklamaları
	2,705 kilometre (1,681 mi)
	0,000 kilometre (0 mi)
	–
	? km
	–
	? km
	–
	~4,900 kilometre (3,045 mi)
	31,680 kilometre (19,685 mi)
	0,000 kilometre (0 mi)
	İzmir
	Manisa
	66,048 kilometre (41,040 mi)
	0,000 kilometre (0 mi)
	-
	27,845 kilometre (17,302 mi)
	-
	~13,700 kilometre (8,513 mi)
	İzmir
	Manisa
	79,697 kilometre (49,521 mi)
	0,000 kilometre (0 mi)
	Manisa
	Uşak
	Uşak
	Kütahya
	3. Bölge
	7. Bölge
	Kütahya
	Afyonkarahisar
	419,938 kilometre (260,937 mi)
	0,000 kilometre (0 mi)
	421,726 kilometre (262,048 mi)
	161,230 kilometre (100,184 mi)
	Bu diyagramı: görüntüle; tartış; değiştir;

İzmir-Basmane – Manisa – Afyonkarahisar demiryolu, Türkiye'nin batısında, İzmir-Basmane ile Afyonkarahisar arasında bulunan TCDD'ye ait 421,726 kilometre (262,048 mi) uzunluğundaki ana demiryolu hattıdır.

Ege Bölgesi'ni İç Anadolu Bölgesi'ne bağlayan ve Türkiye'nin en eski ikinci demiryolu hattı olan hat, TCDD 3. ve 7. Bölge'nin sorumluluk alanı içerisinde yer almakta ve TCDD Taşımacılık tarafından işletilen İzmir Mavi Treni, Konya Mavi Treni, 6 Eylül Ekspresi, 17 Eylül Ekspresi, Ege Ekspresi ve Pamukkale Ekspresi Anahat Trenleri'ne^[10] ve Basmane – Uşak, Basmane – Alaşehir ve Manisa – Alaşehir Bölgesel Trenleri'ne^[11] ile İZBAN A.Ş. tarafından işletilen Banliyö Trenleri'ne^[12] hizmet vermektedir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı hükûmeti, İngiliz sermayeli The Smyrna Cassaba Railway / İzmir – Kasaba Demiryolu (SCR) Şirketi'ne 4 Temmuz 1863'te İzmir'den Kasaba (Turgutlu)'ya demiryolu inşa edilmesi için imtiyaz vermiştir. 1864'te inşasına başlanan demiryolu hattı 10 Ekim 1865'te Manisa'ya, 10 Ocak 1866'da ise Kasaba (Turgutlu)'ya ulaşarak hizmete girmiştir.^[1]

SCR Şirketi 1866'da mevcut hattın Manisa'dan Alaşehir'e uzatılması için yeni bir imtiyaz elde etmiş ve aynı yıl hattın inşasına başlanmıştır. Ancak Mayıs 1866'da başlayan borsa krizi sonucunda şirket iflas etmiş ve Osmanlı hükûmeti tarafından iflastan kurtarılmıştır. Ardından Osmanlı hükûmeti'nin mali desteği ile şirket tarafından inşasına devam edilen hat, 13 Mart 1875'te hizmete girmiştir. SCR Şirketi 1887'de mevcut hattın Alaşehir'den Afyonkarahisar'a uzatılması için yeni bir imtiyaz daha elde etmiş ve aynı yıl inşasına başlanan hat, yine Osmanlı hükûmeti'nin mali desteği ile 1890'da hizmete girmiştir. Ancak, İngiliz sermayeli SCR Şirketi sürekli olarak yeni mali desteklere ihtiyaç duyduğundan, Osmanlı hükûmeti SCR Şirketi'ni satın almış ve feshetmiştir. Bu şirkete ait olan demiryolu hatları da 17 Şubat 1893'te -Uluslararası Wagons-Lits (Yataklı Vagon) Şirketi'nin sahibi olan- Belçikalı girişimci Georges Nagelmackers'a satılmıştır. Nagelmackers, mevcut hatları işletmek ve yeni hatlar inşa etmek amacıyla 16 Temmuz 1893'te Fransız sermayeli Société Ottomane du Chemin de fer de Smyrne-Cassaba et Prolongements / Osmanlı İzmir – Kasaba Demiryolu ve Uzantıları Şirketi (SCP)'ni kurmuştur.^[1]

SCP Şirketi, Afyonkarahisar'da demiryolu inşa faaliyetleri yürüten Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi ile 1899 yılında bir protokol imzalamıştır. Bu protokol gereğince şirketlerin sahibi olduğu demiryolu hatları^{[note 1]} 1900'de Afyonkarahisar'da birbirine bağlanmıştır.^[1]

1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra alınan demiryollarının millileştirilmesi kararı kapsamında SCP Şirketi 1 Temmuz 1934'te TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait tüm demiryolu hatları TCDD'nin denetimine girmiştir.^{[note 2]}^[14]

Hat, TCDD tarafından devralındıktan sonra, 26 Mart 1936'da hizmete giren Afyonkarahisar – Karakuyu demiryolu aracılığı ile İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu'na bağlanmıştır.^[15]

Hattın kısımları ve açılma tarihleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Güzergâh	Mesafe	Hat	Hizmete Giriş Tarihi
İzmir Basmane Garı – Manisa Garı	66,048 kilometre (41,040 mi)	Ana Hat	10 Ekim 1865
Manisa Garı – Turgutlu	27,132 kilometre (16,859 mi)	Ana Hat (Planlanan hattın sonu)	10 Ocak 1866
Halkapınar – Bornova	4,878 kilometre (3,031 mi)	Halkapınar – Bornova şube demiryolu (Kapatıldı)	25 Ekim 1866
Turgutlu – Alaşehir	75,790 kilometre (47,094 mi)	Ana Hat	13 Mart 1875
Alaşehir – Uşak Garı	117,810 kilometre (73,204 mi)	Ana Hat	20 Aralık 1887
Uşak Garı – Afyonkarahisar Şehir Garı	133,158 kilometre (82,741 mi)	Ana Hat	1890
Afyonkarahisar Şehir Garı – Afyonkarahisar Ali Çetinkaya Garı	1,788 kilometre (1,111 mi)	Ana Hat	1900/1934^[15]
Çobanisa – Kemalpaşa	27,845 kilometre (17,302 mi)	Çobanisa – Kemalpaşa şube demiryolu	11 Mart 2014

Tren Hatları[değiştir | kaynağı değiştir]

A. TCDD Taşımacılık Tarafından İşletilen Hatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Anahat Trenleri^[10]

2. Bölgesel Trenler^[11]

B. İZBAN A.Ş. Tarafından İşletilen Tren Hatları[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Banliyö Trenleri^[12]

Merkez Hattı

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ SCP ve CFOA şirketleri arasında imzalanan protokol gereğince 1890'da hizmete giren ve bitiş noktası Afyonkarahisar Şehir Garı olan İzmir-Basmane – Manisa – Afyonkarahisar demiryolu ile 1895'te hizmete giren ve bitiş noktası Afyonkarahisar Ali Çetinkaya Garı olan Eskişehir – Afyonkarahisar – Konya demiryolu arasında 1,788 kilometre (1,111 mi) uzunluğunda bir bağlantı hattı inşa edilmiştir. Ayrıca, şirketlerin tek tip tarife üzerinden çalışmaları ve hâkim fiyat savaşının durdurulması için ortak bir komisyon kurulmasına ve sözleşmenin sadık bir şekilde yürütülmesini teminen her şirketin iki yöneticisinin birbirlerinin yönetim kurullarında yer alması karara bağlanmıştır.^[1]
^ Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti adına Adalet Bakanı Şükrü Saracoğlu ile Société Ottomane du Chemin de fer de Smyrne-Cassaba et Prolongements / Osmanlı İzmir – Kasaba Demiryolu ve Uzantıları Şirketi (SCP) adına Gustave Boissière arasında 26 Mayıs 1934'te imzalanan sözleşme ve bu sözleşmeyi onaylayan 31 Mayıs 1934 tarih ve 2487 sayılı "İzmir – Kasaba ve temdidi demiryollarının satın alınmasına dair olan mukavelenamenin tasdiki hakkında kanun" uyarınca, SCP Şirketi, 1 Temmuz 1934'te 162.468.000 Frank bedelle TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait olan demiryolu hatları, istasyonlar ve araçlar dâhil bütün menkul ve gayrimenkul mallar TCDD'nin denetimine girmiştir.^[13]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e "SCP History" [SCP Tarihi]. Trains of Turkey. 14 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2022.
^ ^a ^b ^c İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h İzmir-Basmane – Manisa – Afyonkarahisar demiryolu
^ ^a ^b Halkapınar – Bornova şube demiryolu
^ ^a ^b Menemen – Bergama demiryolu
^ ^a ^b Manisa – Balıkesir – Bandırma demiryolu
^ ^a ^b Çobanisa – Kemalpaşa şube demiryolu
^ ^a ^b ^c Afyonkarahisar – Karakuyu demiryolu
^ ^a ^b ^c Eskişehir – Afyonkarahisar – Konya demiryolu
^ ^a ^b "Anahat Trenleri". TCDD Taşımacılık. 30 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
^ ^a ^b "Bölgesel Trenler". TCDD Taşımacılık. 8 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
^ ^a ^b "İZBAN Banliyö Treni". İZBAN A.Ş. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
^ "2718 sayılı Resmî Gazete" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 4 Haziran 1934. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2022.
^ "A Short History of Turkish Railways" [Türk Demiryollarının Kısa Tarihi]. Trains of Turkey. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ ^a ^b Ortak, Şaban (2008). "Cumhuriyet Türkiyesi'nin Tamamlanması Gereken Bir Projesi: Afyon-Antalya Demiryolu Hattı İnşaatı". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (3): 83-115.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

TCDD resmî sitesi 8 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
TCDD Taşımacılık resmî sitesi 8 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
İZBAN resmî sitesi 12 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[first-13] SCP ve CFOA şirketleri arasında imzalanan protokol gereğince 1890'da hizmete giren ve bitiş noktası Afyonkarahisar Şehir Garı olan İzmir-Basmane – Manisa – Afyonkarahisar demiryolu ile 1895'te hizmete giren ve bitiş noktası Afyonkarahisar Ali Çetinkaya Garı olan Eskişehir – Afyonkarahisar – Konya demiryolu arasında 1,788 kilometre (1,111 mi) uzunluğunda bir bağlantı hattı inşa edilmiştir. Ayrıca, şirketlerin tek tip tarife üzerinden çalışmaları ve hâkim fiyat savaşının durdurulması için ortak bir komisyon kurulmasına ve sözleşmenin sadık bir şekilde yürütülmesini teminen her şirketin iki yöneticisinin birbirlerinin yönetim kurullarında yer alması karara bağlanmıştır.^[1]

[second-15] Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti adına Adalet Bakanı Şükrü Saracoğlu ile Société Ottomane du Chemin de fer de Smyrne-Cassaba et Prolongements / Osmanlı İzmir – Kasaba Demiryolu ve Uzantıları Şirketi (SCP) adına Gustave Boissière arasında 26 Mayıs 1934'te imzalanan sözleşme ve bu sözleşmeyi onaylayan 31 Mayıs 1934 tarih ve 2487 sayılı "İzmir – Kasaba ve temdidi demiryollarının satın alınmasına dair olan mukavelenamenin tasdiki hakkında kanun" uyarınca, SCP Şirketi, 1 Temmuz 1934'te 162.468.000 Frank bedelle TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait olan demiryolu hatları, istasyonlar ve araçlar dâhil bütün menkul ve gayrimenkul mallar TCDD'nin denetimine girmiştir.^[13]

[SCP-1] "SCP History" [SCP Tarihi]. Trains of Turkey. 14 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2022.

[İzmir-Eğirdir-2] İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu

[İzmir-Afyonkarahisar-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h İzmir-Basmane – Manisa – Afyonkarahisar demiryolu

[Halkapınar-Bornova-4] Halkapınar – Bornova şube demiryolu

[Menemen-Bergama-5] Menemen – Bergama demiryolu

[Manisa-Bandırma-6] Manisa – Balıkesir – Bandırma demiryolu

[Çobanisa-Kemalpaşa-7] Çobanisa – Kemalpaşa şube demiryolu

[Afyonkarahisar-Karakuyu-8] Afyonkarahisar – Karakuyu demiryolu

[Eskişehir-Konya-9] Eskişehir – Afyonkarahisar – Konya demiryolu

[Anahat-Bilgi-10] "Anahat Trenleri". TCDD Taşımacılık. 30 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.

[Bölgesel-Bilgi-11] "Bölgesel Trenler". TCDD Taşımacılık. 8 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.

[İZBAN-Bilgi-12] "İZBAN Banliyö Treni". İZBAN A.Ş. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.

[resmî-14] "2718 sayılı Resmî Gazete" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 4 Haziran 1934. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2022.

[TOT1-16] "A Short History of Turkish Railways" [Türk Demiryollarının Kısa Tarihi]. Trains of Turkey. 31 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[aad-17] Ortak, Şaban (2008). "Cumhuriyet Türkiyesi'nin Tamamlanması Gereken Bir Projesi: Afyon-Antalya Demiryolu Hattı İnşaatı". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (3): 83-115.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[note 1]

[note 2]

[14]

[15]

[13]