İyd-i Millî
İyd-i Millî, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1909'dan itibaren, İkinci Meşrutiyet'in ilan tarihi olan 23 Temmuz günü kutlanmaya başlayan millî bayram.[2] Osmanlı İmparatorluğu'ndaki tek millî bayram olan İyd-i Millî'nin kutlanmasına 1923'te Türkiye'nin kurulmasının ardından da devam edilmiş ve 1934 yılında son kez kutlandıktan sonra 27 Mayıs 1935 tarihinde kabul edilen kanunla kaldırılmıştır.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülkede bir millî bayram günü oluşturma konusu ilk olarak Maarif Nazırlığı memurlarından Mehmed Ziya Bey'in başvurusu üzerine, İzmit mebusu Ahmed Müfid Bey'in Meclis-i Mebûsan'ın 21 Ocak 1909 tarihli oturumunda ilgili önergeyi okunmasıyla gündeme geldi.[3] Bu önerge 26 Ocak 1909 tarihindeki meclis oturumunda görüşülürken İstanbul mebusu Hüseyin Cahit Bey, devletin kuruluşu yerine İkinci Meşrutiyet'in ilan edildiği 23 Temmuz gününün millî bayram olarak kullanılmasını önerdi.[3] Mecliste yapılan oylama sonucunda konunun Layiha Encümeni'ne gönderilmesi kabul edildi.[4] Meclisin 1 Haziran 1909 tarihli oturumunda Layiha Encümeni'nden gelen mazbatanın okunup, oylamaya sunulmasının ardından 23 Temmuz gününün bayram olarak kullanılmasına karar verildi.[4] Bu karar, sonrasında Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa'ya sunuldu ve 30 Haziran 1909 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla 23 Temmuz'da resmî kutlamalar yapılması konusunun meclis tarafından onaylanması konusundaki tezkere Meclis-i Mebusan Riyasetine gönderildi.[4] 5 Temmuz 1909 tarihinde düzenlenen Meclis-i Mebusan oturumunun ilk celsesinde okunan tezkere kabul edilerek yasalaştı.[4] Bu yöndeki kararname, 6 Temmuz 1909 tarihli Takvim-i Vekayi gazetesinde yayımlandı.[4]
23 Temmuz 1909 tarihli, İttihat ve Terakki Cemiyetinin sözcüsü niteliğindeki Tanin gazetesinde İyd-i Millî (Osmanlı Türkçesi: Millî bayram) terimi ilk defa kullanıldı.[2] İlk İyd-i Millî 23 Temmuz 1909 tarihinde, hem başkent İstanbul hem de imparatorluğun diğer şehirlerinde kutlandı.[5] Şişli'deki Hürriyet Tepesi'nde düzenlenen ve Padişah V. Mehmed'in de katıldığı kutlamalarda, 31 Mart İsyanı'nda ölenlerin anısına yapılan Abide-i Hürriyet'in temeli atıldı.[6] 1910 yılındaki kutlamalarda Osmanlı Donanması'nın geçit töreni de yer aldı.[7] 1911 yılındaki kutlamalar esnasında, yapımı tamamlanan Abide-i Hürriyet açıldı.[8] Sonraki yıllarda da tören ve geçitlerle kutlanan bayram, I. Dünya Savaşı sebebiyle 1915 yılında sadece Sadrazam Said Halim Paşa tarafından verilen bir ziyafetle kutlandı.[9] 1918'de yapılan törenlerin ardından ise, ülkenin işgal altında olması sebebiyle kutlama yapılmadı.[10]
Beş yıllık aranın ardından, 1923 yılında Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından düzenlenen törenlerle İyd-i Millî tekrar kutlanmaya başladı.[10] Cumhuriyet'in ilan edilip, Türkiye'nin kurulmasının ardından İyd-i Millî kutlanmaya devam etti.[2] 1925 yılında, cumhuriyetin ilan edildiği gün olan 29 Ekim'in Cumhuriyet Bayramı olarak millî bayram ilan edilmesiyle İyd-i Millî'nin önemi azaldı.[10] 27 Mayıs 1935'te kabul edilen "Ulusal bayram ve genel tatiller hakkında kanun" ile birlikte ise sadece 29 Ekim'in millî bayram olarak kutlanması ve İyd-i Millî'nin kaldırılması yasalaştı.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Yamak, Sanem (Mart 2008). "Meşrutiyetin bayramı: "10 Temmuz îd-i millisi"". İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 6 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022.
- ^ Kuyaş, Ahmet (Temmuz 2009). "Talihin döndüğü tarih". NTV Tarih, 6. sayı. ss. sf. 65. ISSN 1308-7878.
- ^ a b c Kuyaş, Ahmet (Mayıs 2012). "Döneme ve duruma göre değişen resmî bayramlar". NTV Tarih, 40. sayı. ss. sf. 48. ISSN 1308-7878.
- ^ a b Yamak, Sanem; sf. 4
- ^ a b c d e Yamak, Sanem; sf. 5
- ^ Yamak, Sanem; sf. 8
- ^ Yamak, Sanem; sf. 9
- ^ Yamak, Sanem; sf. 14
- ^ Yamak, Sanem; sf. 15
- ^ Yamak, Sanem; sf. 17
- ^ a b c d Yamak, Sanem; sf. 18
Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Taşkent, Serkan (Temmuz 2016). "Osmanlı Devleti'nin kuruluşu değil toplumun kurtuluşu bayram oldu". #tarih. 7 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2022.