İtalo-Dalmaçya dilleri
| İtalo-Dalmaçya Orta Latin, Merkez Latin | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | İtalya Fransa Hırvatistan |
| Sınıflandırma | Hint-Avrupa
|
| Alt bölümler |
|
İtalo-Dalmaçya dilleri, Merkez Latin dilleri veya Orta Latin dilleri; İtalya'da ve Korsika'da konuşulan ve eskiden Dalmaçya'da konuşulmuş olan bir Latin dilleri grubudur.
İtalo-Dalmaçya dilleri şu şekilde ayrılabilir:[1]
- İtalo-Latin, çoğu Merkez ve Güney İtalyan dilini kapsamaktadır.
- Dalmaçya Latin, Dalmaçyaca ve İstriotçayı kapsamaktadır.
Latin dillerinin genellikle kabul edilen dört kolu Batı Latin dilleri, İtalo-Dalmaçya dilleri, Sarduca ve Doğu Latin dilleridir. Ancak İtalo-Dalmaçya dillerinin bu kollarda da sınıflandırılabileceği farklı yollar da bulunmaktadır:
- İtalo-Dalmaçya bazen Doğu Latin'e dahil edilir; Batı, Doğu ve Sarduca şeklinde gruplandırılırlar.
- İtalo-Dalmaçya bazen İtalo-Batı olarak Batı Latin'e dahil edilir; geriye İtalo-Batı, Doğu ve Sarduca şeklinde gruplandırılırlar.
- Bazen İtalo-Latin, İtalo-Batı'ya dahil edilirken Dalmaçya Latin, Doğu Latin'e dahil edilir; geriye İtalo-Batı, Doğu ve Sarduca şeklinde gruplandırılırlar.
- İtalo-Dalmaçya'daki Korsikaca bazen Sarduca ile birlikte Güney Latin veya Ada Latin olarak gruplandırılır; geriye Batı, İtalo-Dalmaçya, Doğu ve Güney şeklinde gruplandırılırlar.
Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Karşılıklı anlaşılabilirlik kriterini baz alarak Dalby, dört dil listelemektedir: İtalyanca (Toskanca), Korsikaca, Napolice-Sicilyaca-Merkez İtalyanca ve Dalmaçyaca.[2]
Dalmaçya Latin
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dalmaçyaca, Hırvatistan'ın Dalmaçya bölgesinde konuşulmuştu. 19. yy'da soyu tükendi.
- İstriotça, Hırvatistan'ın İstirya Yarımadasının güneybatı bölgesinde konuşulan tehlike altındaki bir dil.
Venedikçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Venedikçe, Gallo-İtalik grubuna alınmadığında bazen İtalo-Dalmaçya grubuna dahil edilir ve genellikle İstriotça ile birlikte gruplandırılır. Fakat İstriotçanın aksine Venedikçe, Ethnologue[3] ve Glottolog[4] tarafından İtalo-Dalmaçya'ya dahil edilmez.[5][6]
İtalyanca
[değiştir | kaynağı değiştir]İtalyanca; İtalya, İsviçre, San Marino, Vatikan ve Batı İstirya'da (Slovenya ve Hırvatistan'da) resmi dildir. Bugün hala daha yaygın olarak konuşulduğu Arnavutluk, Malta ve Monako'nun yanı sıra çeşitli alanlarda önemli bir rol oynadığı eski İtalyan Doğu Afrikası ve İtalyan Libyası bölgelerinde de eskiden resmi dildi. İtalyanca ayrıca Amerika ve Avustralya'daki geniş gurbetçi toplulukları tarafından da konuşulmaktadır. İtalyanca başta ve genel olarak Floransaca temelliydi, sonrasında neredeyse İtalya'daki bütün bölgesel dillerden derin bir şekilde etkilenirken ölçünlü telaffuz (Pronuncia Fiorentina Emendata 'İyileştirilmiş Floransaca Telaffuzu') Romaca (Romanesco) olarak baz alındı. İtalyancanın, Toskanca ve Floransaca varyantlarından farklı olmasının sebebi budur.[7]
Toskanca ve Korsikaca
[değiştir | kaynağı değiştir]- Toskanca-Korsikaca: İtalya'nın Toskana bölgesinde ve Fransa'nın Korsika adasında konuşulan lehçe grubu:
- Kuzey Toskan lehçeleri (doğudan batıya):
- Floransaca, Floransa'da konuşulmaktadır ve Standart İtalyancanın temelini oluşturur.
- Diğer lehçeler: Pistoiaca, Pesciaca veya Valdinievolece, Luccaca, Versiliaca, Viareggioca, Pisaca-Livornoca.
- Güney Toskan lehçeleri (doğudan batıya):
- Arezzoca-Valdichianaca (Aretino-Chianaiolo), Casentinoca, Sienaca, Grossetoca, Elbaca.
- Korsikaca, Korsika'da konuşulmaktadır ve Toskancadan geldiği düşünülmektedir.[8]
- Gaddurosu (Galluraca) ve Sassarice, Sardunya'nın kuzey ucunda konuşulmaktadır, Korsikacanın lehçeleri olarak veya Korsika-Sardunya geçiş varyantları olarak görülebilir.
- Kuzey Toskan lehçeleri (doğudan batıya):
Merkez İtalyanca
[değiştir | kaynağı değiştir]Merkez İtalyanca veya Orta İtalyanca; Lazio, Umbria, Orta Marche ile Abruzzo ve Toskana'nın küçük bölümlerinde konuşulmaktadır. Temelde Merkez lehçelerini, Kuzeybatı Merkez grubu ve Güneydoğu Merkez grubu şeklinde ikiye bölen Roma-Ancona hattı boyunca bölünmüştür. Romanın tarihi lehçesi Romanesco, çoğu Merkez grubu özelliklerini kaybetmiştir. 1500'lerde Roma'da konuşulan Antik Merkez lehçesi Eski Romanesco üzerine Floransaca yerleştirilmesiyle oluştuğundan dolayı Merkez grubunun düzenli bir parçası değildir
- Romaca (Romanesco), Roma'da konuşulmaktadır. Yukarıda da bahsedildiği gibi Standart İtalyanca telafuzunun temelidir.
- Tusciaca veya Viterboca, Viterbo'da konuşulmaktadır.
- Merkez-Kuzey Lazioca,[9] Roma Başkent Metropoliten Şehri'nin güney bölgelerinde ve Frosinone ve Latina illerinin kuzey bölgelerinde konuşulur.
- Umbriaca, Umbria'da konuşulmaktadır.
- Orta Marchece (Marchigiano), Merkez Marche'de konuşulmaktadır.
- Sabino, L'Aquila şehri (Abruzzo) ve Rieti ilinde (Lazio'da) konuşulmaktadır.
Güney İtalyanca
[değiştir | kaynağı değiştir]Napolice (Neapolitano) veya İtalyan dilbilimindeki adıyla "orta güney lehçesi grubu"; Güney Marche, Abruzzo, Molise, Campania (Napoli dahil), Basilicata'da, Puglia ve Calabria'nın kuzeyinde ve Lazio'nun en güneyinde konuşulmaktadır.
- Napolice, Irpinoca, Güney Lazioca'nın Campano lehçeleri; Napoli, Campania ve Güney Lazio'da konuşulmaktadır.
- Abruzzoca ve Güney Marchece (Marchigiano), Abruzzo ve Güney Marche'de konuşulur.
- Molisece, Molise'de konuşulmaktadır.
- Basilicataca (Lucaniaca), Lucania olarak da bilinen Basilicata'da konuşulmaktadır.
- Pugliaca, Puglia'nın merkezinde ve kuzeyinde konuşulmaktadır.
- Cosenzaca (Cosentino) -diğer adıyla Kuzey Calabriaca-,[10] Kuzey Calabria'daki Cosenza ilinde konuşulmaktadır.
- Vastoca, Vasto kasabasında konuşulmaktadır.
Aşırı Güney İtalyanca
[değiştir | kaynağı değiştir]Sicilyaca veya İtalyan dilbilimindeki adıyla "aşırı güney lehçesi grubu"; Sicilya Adası'nda, Calabria ve Puglia'nın güneyinde, Campania'nın en güneyinde ve Cilento'da konuşulmaktadır.
- Sicilyaca, Sicilya'da konuşulmaktadır: Batı Sicilyaca (Palermo), Orta Metafonetik (Orta Sicilya), Güneydoğu Metafonetik (Ragusa, Siracusa), Ennaca, Doğu Non-metafonetik (Catania), Messinaca.
- Diğer adalardaki lehçeler: Eoliece, Pantelleriaca (Pantesco)
- Merkez-Güney Calabriaca,[10] Calabria'nın merkez ve güney bölgelerinde konuşulmaktadır.
- Salentinoca, Güney Puglia'nın Salento bölgesinde konuşulmaktadır.
- Güney Cilentoca, Cilento'nun güney ucundaki Roccagloriosa ve Rofrano'da konuşulmaktadır.
Cilentoca hem Napolice hem de Sicilyacadan etkilenmiştir. Ek olarak diğer bazı Gallo-İtalik diller de Güney-Merkez İtalya'da konuşulmaktadır.
Yahudi İtalyancası (İtalkian)
[değiştir | kaynağı değiştir]Yahudi İtalyancası veya İtalkian, Yahudi toplulukları tarafından 10. yy ve 20. yy arasında İtalya ve Yunanistan'da (Corfu ve Zante'de) kullanılmış İtalyanca varyantlarıdır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hammarström, Harald & Forkel, Robert & Haspelmath, Martin & Nordhoff, Sebastian. 2014. "Italo-Dalmatian" Glottolog 2.3 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ^ David Dalby, 1999/2000, The Linguasphere register of the world's languages and speech communities. Observatoire Linguistique, Linguasphere Press. Volume 2. Oxford.[1][2] 11 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.[3] 27 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Venetian". Ethnologue. 3 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Venetian". Glottolog. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Istriot". Ethnologue. 9 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Istriot". Glottolog. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ La pronuncia italiana (Italian) 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. treccani.it
- ^ Harris, Martin; Vincent, Nigel (1997). Romance Languages. London: Routlegde. 0-415-16417-6.
- ^ Pellegrini G., Carta dei dialetti d'Italia, CNR – Pacini ed., Pisa, 1977
- ^ a b Calabrian in Italian: Calabrese (pl. Calebresi). Synonyms: Calabro, Calabra, Calabri, calabre (m., f., m.pl., f.pl.). Sicilian: calabbrìsi, calavrìsi.
