İsmin hâlleri

Örnekler
ev, evi, eve, evde, evden kapı, kapıyı, kapıya, kapıda, kapıdan

Türkçede ismin hâlleri; sözcükleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâli ile hâl eki almış durumlarından her biridir. Türkçede ismin beş farklı hâli vardır:

• Yalın hâl
• -i hâli (belirtme)
• -e hâli (yönelme)
• -de hâli (bulunma)
• -den hâli (ayrılma)

Hâl ekleri büyük ve küçük ünlü uyumuna göre "i" yerine "ı" veya "u" ile "e" yerine "a" harfi ile oluşturulacak şekilde değişirler.

• çayı, okulu
• çaya, okula

Benzer şekilde -de ve -den eklerindeki "d" harfleri de ünsüz sertleşmesine uğrayarak "t" ye dönüşebilir.

• işte, çöpten

Yalın hâli

Kelimelerin hâl eki almamış hâlidir. Başka dillerde nominatif olarak bilinir.

Çoğul eki, iyelik eki ya da tamlama eki almış sözcükler de yalın durumdadır.

ben

sen

o

biz

siz

onlar

-i hâli (belirtme hâli)

Sözcüklerin -i, -ı ya da -u eki almış hâlleridir. Adın belirtme durumu eki, adın sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar. Yüklemin neyi, neleri, kimi, kimleri belirttiğini gösterir. Başka dillerde akusatif olarak bilinir.

beni

seni

onu

bizi

sizi

onları

• Annem bizi eve götürdü.
• Bulaşıkları yıkadım.

3. tekil şahıs iyelik eki olan -i ve -si ekleri hâl eki değildir:

• (Onun) Kitabı yere düşmüş. (isim tamlamasında iyelik eki)
• Şu kitabı verir misin? (belirtme hâl eki)

-e hâli (yönelme hâli)

Sözcüklerin -e ya da -a eki almış hâlleridir. Adın yönelme durumu sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Yüklemin bildirdiği eylemin "nereye" yöneldiğini gösterir. Başka dillerde datif olarak bilinir.

bana

sana

ona

bize

size

onlara

• Yarın okula beni annem bırakacak.
• Bu yaz Rusya'ya gideceğiz.

-de hâli (bulunma hâli)

Sözcüklerin -de ya da -da almış hâlleridir. Bu ekler sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümce yapar. Yüklemin bildirdiği eylemi gösterir. Hint-Avrupa dillerinde mevcut olmayan bu zamana bu dillerde lokatif de denmektedir.

bende

sende

onda

bizde

sizde

onlarda

-den hâli (ayrılma hâli)

Sözcüklerin -den ya da -dan eki almış hâlleridir. Adın ayrılma durumu nereden ayrıldığımızı gösterir. Bu ek sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Hint-Avrupa dillerinde mevcut olmayan bu zamana bu dillerde ablatif de denmektedir.

benden

senden

ondan

bizden

sizden

onlardan

Başka dillerdeki hâller

Genitif

İsmin hâlleri olarak tanımlanmasına rağmen isim olmayan sözcükler de hâl ekleri alabilirler. Bunun dışında Hint-Avrupa dillerinde bilinen genitif ya da âidiyet hâli Türkçede ismin sonuna -in eki getirilerek yapılmasına rağman ismin hâllerinden sayılmamaktadır.

Vokatif

Ayrıca bir kişiye hitap için bazı dillerde vokatif adı verilen bir başka hâl de mesela Hint-Avrupa dillerinden Kürtçe ve Latincede bulunmaktadır.

Hint-Avrupa dillerinde kısmen çok daha fazla hâller vardır. Mesela Fin-Ugor dillerinde 15, im Macarcada sayım şekline göre 0 ilâ 31, Vepsçede ise 24 hâl vardır. Fakat kavramı genel olarak geçerli şekilde tanımlamak zordur. Bazı eksperler, bu kavramın bütün dillere - mesela İngilizce veya Macarcaya uygulanabileceğini şüpheyle karşılamaktadır.

Hâl	Anlam	Örnek	Dillere örnekler
Abesif	gıyapta	öğretmensiz	Estonyaca, Fince
Ablativ (1)	dolaylı hâl	öğretmenle ilgili	Latince, Sanskritçe
Ablativ (2)	yol hareketi	öğretmenden çekildi	Estonyaca, Fince, Latince, Macarca, Türkçe
Absolutif	geçişsiz fiillerin özneleri; geçişli fiillerin nesneleri	öğretmen yahut öğretmeni	Ergatif dili
Adesif	yakınında	öğretmende	Estonyaca, Fince, Litvanyaca (eskiden), Macarca
Akusatif	doğrudan nesneler	öğretmeni	Arapça, çoğu Hint-Avrupa dilinde, Esperanto, Macarca
Alatif veya diketif	bir yere doğru hareket	öğretmene doğru	Baskça, Fince, Estonyaca, Litvanyaca (eskiden), Macarca, Tibetçe
Ekvatif	karşılaştırma	öğretmen gibi	Sümerce
Datif	yön veya alıcı; dolaylı nesne	öğretmene	çoğu Hint-Avrupa dilleri, Gürcüce, Macarca, Türkçe
Delatif	bir yerden aşağı doğru yolda hareket	gemiden aşağı	Macarca
Delimitatif (yerel genitif)	yerel âidiyet	öğretmenin, öğretmene âit	Baskça
Derivatif	köken	Ankaralı öğretmen	Türkçe
Elatif	dışarı çıkma	evden dışarı	Eski Yunanca, Estonyaca, Fince, Macarca
Ergatif	geçişli fiili yürüten özne	öğretmen (ev inşâ ediyor…)	Baskça, Gürcüce, İnuitçe, Samoaca, Tibetçe
Esif	durumun işâretlenmesi	öğretmen olarak	Estonyaca, Fince, Gürcüce, Laponca, Macarca (2, formâl ve modâl)
Genitif (Genetiv)	âidiyet, ilişki	öğretmenin	çoğu Hint-Avrupa dilleri, Arapça, Macarca, Tibetçe (?)
İlatif	içeriye doğru hareket	eve	Estonyaca, Fince, Laponca, Litvanyaca, Macarca
İnesif	içerisinde	evin içinde	Baskça, Macarca, Fince, Estonyaca, Litvanyaca
İnstrüktif (1)	yapış şekli	öğretmen aracılığıyla	Fince
Aletsel veya instrüktif (2)	Kennzeichnung der Nutzung	öğretmenle	Baskça, Gürcüce, Fince, Macarca, Latince, Litvanyaca, Sanskritçe, Slav dilleri
Komitatif	ile beraber	öğretmenle	Baskça, Estonyaca, Fince, Laponca, Macarca, Tibetçe
Lokatif	yer	evin dışında	Laponca, Letonyaca, Litvanyaca, Sanskritçe, Slav dilleri, Tibetçe, Türkçe
Nominatif	özne	öğretmen	tüm Hint-Avrupa dilleri, Arapça, Macarca, Fince, Estonyaca, Laponca, Gürcüce
Oblik	kapsamlı	öğretmeni ilgilendiren	Eski Fransızca, İngilizce, Kurmanci, Zazaca
Partitif	miktarlar	öğretmenlere	Baskça, Fince, Estonyaca
Perlatif	bir şeyin içinden geçmek	evin içinden	Tokarca
Posesif	âidiyet	öğretmene âit	Baskça
Postpozisyonel	sona eklemelerden önce gelen ismin hâli	öğretmen + son pozisyon	Hintçe
Prepositif	ismin hâli nach ilgeçten	ilgeç + öğretmen	Rusça
Prolatif (1)	yüzeyde hareket	evden	Estonyaca
Prolatif (2)	için veya yerine	öğretmen için	Baskça
Sublatif	bir şeye doğru hareket	gemiye	Macarca
Superesif	bir yerdeki pozisyon	gemide	Macarca
Tendensyal	hareketin yönü	öğretmene doğru	Baskça
Terminatif	hareket veya zamanın sonu	öğretmene kadar	Baskça, Estonyaca, Macarca, Tibetçe
Translatif	durum değiştirme	öğretmen olmak	Estonyaca, Fince, Gürcüce, Macarca
Vokatif	hitap	(Ey) İmân edenler!	Gürcüce, İrlandaca, Latince, Rumca, Rumence, Ştokavca ve birkaç Slav dili (Çekçe, Lehçe, Litvanyaca, Ukraynaca ve Üst Sorbca gibi)