İsin Krallığı
İsin İsin Krallığı | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MÖ. 1970-MÖ. 1730 | |||||||||||
 Mezopotamya'nın MÖ. 2000 ile MÖ. 1000 yılları arasındaki durumu. | |||||||||||
| Başkent | İsin | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Sümerce | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Kral | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Irak | ||||||||||
İsin Krallığı (Arapça إيسن), İşan Krallığı veya İşan Bahriyat Krallığı, yaklaşık olarak, MÖ. 1970 ile MÖ. 1730'lu yıllar arasında, bugünkü Irak'ın Kadisiye ilinde bulunan İşan Bahriyat harabelerinin bulunduğu yerinde kurulan krallık.[1] Üçüncü Ur Hanedanı son kralı Ibbi-Sin'in İsin valisi Ishbi-Erra tarafından kurulmuş, Amurrular, Elamlılar ve rakipleri olan Larsa Krallığı ile mücadele etmişlerdir. Kendi dönemlerinde Üçüncü Ur Hanedanı'ndan sonra kısa süreli Mezopotamya birliğini sağlamış, Lipit-Eshtar döneminde Larsa Krallığı hakimiyetine girmişlerdir.[2] İsin Krallığı, Sümer kralları listesine göre MÖ. 1730'lu yıllara kadar varlığını sürdürmüştür.
Tarihi
İsin Krallığının kurucusu Üçüncü Ur Hanedanı son kralı Ibbi-Sin'in İsin valisi Ishbi-Erra'dır. Amurru göçleri sonunda gerileyen Üçüncü Ur Hanedanının merkezi yönetimi zayıflamış, bunun neticesinde Ibbi-Sin'in iktidarının 10. yılında Ishbi-Erra belgelerde kendi adını kullanmaya başlayarak bağımsız davranmaya başlamıştır.
Amurru İstilaları ve Üçüncü Ur Hanedanının Yıkılışı
Amurrular Sümerce'de Martu, Akkadca'da ise Amurru olarak geçmektedir. İki anlamda kendi dillerinde "batı" veya "batıdan gelen" anlamlarına gelmektedir. Amurrular batıdan gelen göçebe bir halk olduğu, oluşturdukları yoğun göç ile başkent Ur şehri başta olmak üzere Sümer şehirlerinde ciddi bir nüfus artışına neden oldukları dönemin belgelerinden bilinmektedir.[2] Oluşan nüfus yoğunluğu nedeni ile üretim ve kaynaklar nüfusa yetmeyerek ekonomik bozulmalara yol açmaya başlamıştır. Açlık ve kıtlıkların baş göstermesiyle Ur Hanedanlığına bağlı valilerin isyanlarına yol açmıştır.[3][4][5]
Üçüncü Ur Hanedanının son Kralı Ibbi-Sin, İsin şehrinin ayrılmasından sonra 15 yıl daha varlığını küçülerek devam ettirmiştir. Gücünü yitiren Üçüncü Ur Hanedanlığına, son olarak Elamlılar saldırmış, Ur şehri yağmalayıp yakmışlardır. Ibbi-Sin bu saldırıda ölmüştür.[6]
Ishbi-Erra Dönemi
Sümer kral yıllıklarında Ishbi-Erra'nın ilk yılları, Orta Mezopotamya'da hem Amurrular, hem de Sümerli rakipleri ile mücadele ederek geçmiştir. Daha sonraları başken İsin'in surlarını tamir ettirmiş ve bölgede güçlü bir hale gelmiştir. Elamlılar ve Hurriler ile mücadele etmiş, bu mücadelelerde kazandığı başarılarla Sümerlerin kahramanı ünvanını almıştır.[7] Buna rağmen Elamlılara hiçbir zaman mutlak üstünlük kurulamamıştır. Sümer kral yıllıklarına göre 35 yıl hüküm süren Ishbi-Erra, döneminin sonlarına doğru başkenti İsin'i, eski başkent Ur seviyesine getirmeyi başarmış ve egemen askeri bir güç haline getirmiştir. Amurru göçlerinin önünü kesmiş, Elamlıları Sümer topraklarından çıkarmıştır. Elamlılar, Ur'u yağmaladıktan sonra burada küçük bir birlik ayırıp bölgeden ayrılmışlardır. Ur'un yağmalanmasının beşinci yılında Ishbi-Erra Ur'u geri almıştır.[7]
Sümer kralları listesine göre Ishbi-Erra MÖ. 1939'da ölmüş, yerine oğlu Shu-ilishu (MÖ. 1939 - 1929) geçmiştir. Shu-ilishu, Elamlılarla yapılan savaşlar sırasında Ur tanrısı Nannar'ın Elamlılar tarafından alınan heykelini geri almıştır. Eşnunna kazılarında bu krala ait mührü ve kralın adıyla tarihlenmiş belgeler bulunmuştur.
Iddin-Dagan - Ishme-Dagan Dönemi
Shu-ilishu'dan sonra yerine oğlu Iddin-Dagan (MÖ. 1929 - 1909) ve torunu Ishme-Dagan (MÖ. 1909 - 1890) geçmişlerdir. Bu dönemde de İsin'in sınırlarını kuzeye doğru genişletmişlerdir. Iddin-Dagan zamanında Der alınmıştır. Ishme-Dagan zamanında ise Nippur'a hakim olunmuştur. Bu bilgiler, Nippurluların askerlik ve vergi yükümlülüğünden muaf tutan Ishme-Dagan fermanından öğrenilmektedir.[8] Bu dönemde Asurlular ile mücadeleler başlamış, döneme ait kitabelerde, Nippur ve Der şehirleri de ait olmak üzere Asurluların Ur'a kadar birçok şehri ele geçirdiklerini ve Akkad oğullarına hürriyetini verdiği yazmaktadır.[2]
Lipit-Eshtar Dönemi
Lipit-Eshtar (MÖ. 1890 - 1879), Ishme-Dagan'ın oğludur. Onun döneminde kendisine karşı hoşnutsuzluklar oluşmuş, bu durumun önüne geçebilmek için ise kendi adıyla kanunlar çıkarmıştır.[9] Bu kanunların dili Sümerce'yedi ve yapı olarak Sümer tarzını yansıtıyordu. Kanunların prolegomenon kısmında Nippur, İsin, Ur kentlerinde oturan Sümer ve Akkad oğullarını, köleliğin boyunlarına yüklediği angaryalardan kurtardığını, onlara hürriyetlerini verdiğini söyler.[1] Lipit-Eshtar'ın saltanatının 11. senesinde rakip krallık olan Larsa Krallığı kralı Gungunum, İsin'e saldırmış, bu saldırı sonucunda Lipit-Eshtar hayatını kaybetmiş ve İsin Larsa Krallığı'na bağlı hale gelmiştir.[2]
Diğer Krallar ve Larsa Mücadeleleri
Ur-Ninurta (MÖ. 1879 - 1851), Gungunum tarafından İsin krallığına getirilmiştir. Gungunum'un MÖ. 1875 yılında ölmesinden sonra Ur-Ninurta, bazı şehirleri tekrar İsin hakimiyetine alarak Larsa etkisinden kurtulmaya çalışmıştır. Larsalılar bu saldırıları durdurmuş, yapılan savaşlarda Ur-Ninurta büyük bir yenilgiye uğrayarak İsin'de Larsa hakimiyeti devam etmiştir.[7]
Ur-Ninurta'nın oğlu Bur-Sin (MÖ. 1851 - 1830), Larsa kralı Abisare karşısında başarılı olmuş ancak Abisare'den sonra Larsa tahtına geçen Sumuel, İsin üzerinde tekrar hakimiyet kurarak bazı İsin şehirlerini ele geçirmiştir. Bur-sin'den sonra yerine oğlu Lipit-Enlil (MÖ. 1830 - 1825) beş yıl hüküm sürdüğü Sümer kralları listesinden bilinmektedir ancak dönemine ait bir bilgi bulunmamaktadır. Lipit-Enlil'in oğlu Erra-Imitti (MÖ. 1825 - 1817) zamanında Nippur tekrardan ele geçirilmiştir. Enlil-Bani (MÖ. 1818 - 1794), Erra-Imitti'nin yerine geçmiş, Erra-Imitti'nin ölümünden sonra oluşan karışıklıklarla uğraşmıştır. Enlil-Bani döneminde krallıkta sosyal ve ekonomik reformlar yapıldığı dönemim kayıtlarında bulunmaktadır.[2]
Yıkılış
Enlil-Bani döneminden sonra gelen krallar çoğunlukla kısa süreli tahtta kalmış, siyasi kargaşalarla boğuşmuş ve Larsalılarla mücadeleye devam etmişlerdir. Larsalılar ile olan mücadele hem İsin'i hem de Larsa'yı ekonomik yönden bozmuş ve güçsüzleşmiştir. Larsa kralı Silli-Adad (MÖ. 1771 - 1770) dönemine kadar İsin - Larsa mücadeleleri devam etmiştir. Silli-Adad döneminde Elamlılar, Larsa'ya yardım etmiş, çıkan savaşta İsin Krallığı yıkılmıştır (MÖ. 1770). Ancak İsin'den sonra Larsalıar üzerinde de hakimiyet kurmaya çalışan Elam kralı Kudur-Mabuk, Warad-Sin'i kral olarak atamıştır.[7] Warad-Sin'in 12 yıllık iktidarından sonra kardeşi Rim-Sin Larsa tahtına geçmiş ancak Babil krali Hammurabi ile yapılan savaşta yenilmiştir. Bu savaştan sonra Larsa Krallığı MÖ. 1699'da tamamen Babil egemenliğine girmiştir.
İsin Kralları Listesi
- Ishbi-Erra: 33 yıl
- Shu-ilishu: 20 yıl
- Iddin-Dagan: 20 yıl
- Ishme-Dagan: 20 yıl
- Lipit-Eshtar: 11 yıl
- Ur-Ninurta: 28 yıl
- Bur-Sin: 5 yıl
- Lipit-Enlil: 5 yıl
- Erra-Imitti: 8 yıl
- Enlil-Bani: 24 yıl
- Zambiya: 3 yıl
- Iter-Pisha: 4 yıl
- Ur-Dul-Kuga: 4 yıl
- Suen-magir: 11 yıl
- Damiq-ilicu: 23 yıl
Kralların iktidar süreleri Sümer kralları listesine göre verilmiştir.
Kaynakça
- ^ a b Memiş, Ekrem (2015). Eskiçağda Mezopotamya. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. ss. 89-123. ISBN 9786053270959.
- ^ a b c d e Kınal, Fürüzan (1983). Eski Mezopotamya Tarihi. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi. ss. 93-110.
- ^ Mieroop, Marc Van De (2006). Antik Yakındoğunun Tarihi. Ankara: Dost Kitapevi. s. 107. ISBN 9789752982055.
- ^ Haldar, Alfred (1971). Who were the Amorites?. Leiden: E. J. Brill. s. 60.
- ^ Memiş, Ekrem; Bülbül, Cemil (2012). Amurrular. Elazığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayını. s. 45. ISBN 9789753940719.
- ^ Kramer, Samuel Noah (2002). Sümerler. İstanbul: Kabalcı Yayın Evi. s. 101. ISBN 9786059872140.
- ^ a b c d Hamblin, William J. (2006). Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC. Utah: Routledge. ss. 160-161. ISBN 9780415255882.
- ^ Oates, Joan (2004). Babil. Ankara: Arkadaş Yayıncılık. s. 56. ISBN 9789755093901.
- ^ Tosun, Mebruhe (1975). Sumer, Babil, Assur kanunları ve Ammi-Ṣaduqa fermanı. Ankara: TTK Yayınları. ss. 49-71. ISBN 9789751601940. Birden fazla
|soyadı1=ve|soyadı=kullanıldı (yardım); Birden fazla|ad1=ve|ad=kullanıldı (yardım)
