İran'da laiklik
İran'da lâiklik, başlangıcı Pehlevi Hanedanı'ndan Şah Rıza Pehlevi'nin tahta çıktığı 1925 yılına uzanan bir tarihe sahiptir. İran'da laiklik bir devlet politikası olarak uygulanmaya başladıktan sonra hicab adı verilen başörtüsü ve çador adı verilen çarşaf adlı giysilerle birlikte dinsel bayramlar olan Muharrem ve Aşure gibi kutlamalar, din adamlarının umuma açık yerlerde vaaz vermeleri yasaklandı, cami eylemleri yoğun biçimde engellendi ve düzenlendi.
Gelenekçiler ve yabancı gözlemciler tarafından eleştirilmekle birlikte Şah Rıza İran'ı sekülerleştirmeyi ve Şii din adamlarının devlet ve toplum üzerindeki etkisini yok etmeyi amaçlıyordu. Rıza'nın döneminde, sekülarist politikalara karşı bir ters tepki olarak İslami köktenciliğin ve terörizmin ilk örnekleri görülmeye başladı. Örneğin, Ahmed Kesrevi gibi seküler politikacılar Müslüman cihatçılar tarafından suikasta uğradı, bunlardan en kötü şöhrete sahip olan İslam Fedaileri'nin kurucusu, suikastlarla bağlantılı bulunduğu gerekçesi ile 1955'te idam edilen Nevvab Safevi bugün İran'da mevcut olan İslami yönetim tarafından kahraman olarak kabul edildi.
Ülkesinin II. Dünya Savaşı yıllarında, Ağustos 1941'de, Sovyet ve İngiliz askerleri tarafından işgale uğramasıyla tahttan indirilerek sürgüne gönderilmesiyle Şah Rıza dönemi uygulamaları sona erdi. Şah Rıza'nın yerine oğlu Şah Muhammed Rıza Pehlevi 26 Eylül 1941'de tahta çıkarıldı. 1941 ve 1953 yılları arasında İran'da demokrasi oluşturulma faaliyetleri görüldü. Ancak, Şii din adamları, öncelikli taraftar yoğunluklarının bulunduğu merkezi İran'ın kırsal bölgelerinde önceki güç ve etkinliklerine yeniden ulaşmalarını sağlayacak desteğe sahipti.
1953'ten sonra İran hükûmeti gittikçe daha az demokratik bir hale gelirken Şah Rıza'nın laiklik politikalarını ve Şii din adamlarının etkisini kırma yönündeki uygulamalarını restore etmek isteyen adımlar atıldı.
1960'ların sonlarında Şah Muhammed Rıza talebelik dönemindeki Şii din adamlarıyla bir diploma temin etmeleri için devlet üniversitelerine katılmalarını, böylece bir vaizlik belgesi almalarını şart koştu. Şah Muhammed Rıza, 1970'lerde Şii din adamlarının İran Parlamentosu'na katılmalarını men eden adımlar attı ve dinsel simgelere yönelik halka açık alanlarda engellemeleri empoze etti.
Hem Şah Rıza hem de Şah Muhammed Rıza, Fransız İhtilali ve klasik Amerikan okullarının savunumlarından olan din ve devletin ayrılığı düşüncesinden etkilenmişlerdi. Pehleviler döneminde İran, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri'yle yakın ilişkiler geliştirdi. Şubat 1979'daki devrimde Başbakan Shapur Bakhtiar hükûmetinin düşürülmesinden sonra başbakan yapılan Mehdi Bazargan idaresinde, Ayetullah Humeyni ve O'nun devrim öncesi hizbinin planlarına uymayan ve bir serbest piyasayı hedefleyen bir geçici hükûmet kuruldu. Bu nedenle, Bazargan hükûmeti, 4 Kasım 1979'da baş gösteren ve köktenci öğrenciler tarafından gerçekleştirilen Rehineler Krizi'nin hemen ardından başlayan kitle gösterileriyle düşürüldü.
Bazargan hükûmetinin düşürülmesi aynı zamanda İran'da bir devlet politikası olarak lâikliğin de sona ermesi anlamına geliyordu. Şubat 1980'de İslamcı Cumhuriyet Partisi tarafından bugünkü mevcut teokratik hükûmet biçimi oluşturuldu ve Ayetullah Humeyni Üst Lider olarak kabul edildi.
İslamcı hükûmete karşı lâiklik yanlısı muhalefet 1984'e kadar etkin oldu. Bu tarihten sonra sekülaristler, mevcut rejim hiyerarşisi tarafından heretik ve dinden çıkmış kişiler olarak tanımlandı ve sonunda hapis, idam veya sürgün edildiler.
İran'da öne çıkan lâiklik yanlıları[değiştir | kaynağı değiştir]
- Şah Rıza Pehlevi
- Muhammed Musaddık
- Ahmed Kesrevi
- Dariuş Foruher
- Şapur Bahtiyar
- Fazlullah Zahidi
- Daryuş Hümayun
- Şah Muhammed Rıza Pehlevi
- Amir Abbas Huveyda
