İrâde-i Milliye
İrade-i Milliye, İtilaf Devletleri’nin işgallerine karşı 1919'da Anadolu’da başlayan kurtuluş hareketinin ilk yayın organı olarak Sivas’ta çıkarılan gazete.
Gazetenin çıkarılmasına Sivas Kongresi’nde karar verilmişti. İlk sayısı 3 gün sonra (14 Eylül 1919) çıkarıln gazetede niçin bağımsızlık savaşına girişildiği ve son durumun ne olduğu halka ve dünya kamuoyuna aktarılmış olduğu için bu yayın, Kurtuluş Savaşı ve Türkiye tarihi açısından büyük önem taşır. Ayrıca Damat Ferit Paşa kabinesinin düşürülüp Ali Rıza Paşa başkanlığında yeni bir kabinenin kurulması; Osmanlı Meclis-i Mebusanı için seçimlerin yapılması; Meclis-i Mebusan’a milli mücadele taraftarı kimselerin girmesinde rol oynamış bir yayın organıdır.[1]
İrade-i Milliye, Heyet-i Temsiliye'nin Sivas'ta bulunduğu günlerde 16 sayı çıkarılmış; heyetin Sivas'tan ayrılıp Ankara'ya gitmesinden sonra bir yerel gazete hüviyetine bürünmüş; yayın hayatına 1922’nin sonuna kadar devam etmiştir.[2] Heyet-i Temsiliye'nin Ankara'ya gidişinden sonra, milli mücadelenin yayın organı olma görevini Hakimiyet-i Milliye gazetesi üstlenmiştir.
Kuruluşu
Milli Mücadele’nin esaslarını anlatmak, milli mücadele karşıtı propagandalara yanıt vermek üzere bir gazete çıkarılması Sivas Kongresi’nin 11 Eylül 1919’da gerçekleşen sekizinci oturumunda kararlaştırıldı. Gazeteye mesul müdür bulma görevi kongrenin Sivas delegesi Rasim Bey (Başar)’e verildi. İttihat ve Terakki ile ilgisi olmayan birini bulması Bey’den özellikle istendi[3] Rasim Bey, o sırada 22 yaşında bir genç olan Demircizade Selahaddin'i (Ulusalerk) Mesul Müdür olarak belirledi. Heyet-i Temsiliye üyesi Mazhar Müfit Bey yazı işleri müdürü oldu. Gazete, Vilayet Matbaası’nda basıldı.
Gazetenin başlığında haftada iki gün yayınlanır ifadesi yer alıyordu[3] ancak başlangıçta hafta bir gün çıkarıldı [4]. Zaman içinde haftada iki kere ve daha sonra günlük olarak çıkarılmıştır.[1]
Kimi kaynaklara göre gazetenin adı bizzat Mustafa Kemal Paşa tarafından konuldu ancak bu adının konuluşu hakkında kesin bilgi yoktur.[1] Gazetenin başlık altında "Metâlib ve Âmâl-i Milliyenin Müdafiîdir" ("Milletin arzu ve isteklerinin savunucusudur") ibaresi yer almıştır.
Teknik özellikler
İrade-i Milliye, 30X50 santimetre boyutlarında iki sütunlu dört sayfadan ibaret bir gazete olarak hazırlandı. Şekil ve sütunlarının durumu sermürettip Mahmut Efendi tarafından yapılıyordu.[5] Dördüncü sayısından itibaren sütun sayısı üçe çıkarıldı.[3]
İlk sayılar
14 Eylül 1919’da çıkan ilk sayıda, gazetenin yayınlanmasından 10 gün önce toplanan Sivas Kongresi'nde Mustafa Kemal'in kongreyi açış nutku ile padişaha, sadrazama ve itilaf devletlerine çekilen ariza ve muhtıralar yer almaktadır. Gazetede imzalı yazı yayımlamama kararı alınmıştı. Ancak “Harekât-ı Milliyenin Es-babı" adlı yazı, Sivas Kongresi’nin İstanbul delegesi olarak katılan gazeteci İsmail Hami Bey adıyla yayımlandı.
Gazetenin ikinci sayısında Damat Ferit Paşa kabinesine karşı duyulan güvensizlik ve bu kabine ile her türlü ilişkinin kesildiğine dair her bölgeden, ilden ve kazadan İstanbul'a, itilaf devletlerine ve Heyet-i Temsiliye'ye çekilen telgraflar yer almaktaydı. Ayrıca İsmail Hami ismiyle "Ferit Paşa Kabinesiyle Kat-ı Münasebet" başlıklı yazı yayımlanmıştır.
İlk sayılardaki haberlerin yüzde kırkını telgraf metinleri oluşturmuştur. İç ve dış basından kaynak göstermeden pek çok haber aktarılmıştır.[3]
Tiraj
O güne kadar Sivas’ta çıkan gazetelerin tirajı birkaç yüz olmasına rağmen[1]; İrade-i Milliye’nin ilk sayısı bin adet basıldı. Gelen yoğun talep üzerine her sayıda baskı sayısı arttırılmış, 5000 adede kadar çıkarılmıştır. Nüshalar propaganda için Müdafaa-i Hukuk Cemiyet’lerine ve diğer cemiyetlere belediyelere gönderilmekteydi. İstanbul'a ve işgal altındaki diğer illere ulaştırılabilmesi için çeşitli resmi kurumlardan alınan zarflara konulup sanki resmi evrakmış gibi gönderilmesi sağlandı.[1]
Gazetede yeni dönem
Heyet-i Temsiliye, Sivas’tan ayrılırken gazeteyi de beraberinde Ankara’ya götürmek istediyse de Sivas ileri gelenlerinin isteği üzerine İrade-i Milliye, yayın hayatına Sivas’ta devam etti. 10 Ocak 1920’de Ankara’da yayına başlayan Hakimiyet-i Milliye, Heyet-i Temsiliye’nin resmi yayın organı olarak İrade-i Milliye’nin yerini aldı.
Gazete ikinci döneminde Milli Mücadeleyi savunan bir çizgi izlemeyi sürdürdü.[3] Bir süre İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi Halis Turgut’un mesul müdürlüğünde çıkarıldı. 1921’de Halis Turgut’un yönetiminde iken iki defa İstiklal Mahkemesi tarafından kapatıldı. Gazetenin yayın hayatı 1922’de sona erdi.
Kaynakça
- ^ a b c d e Burhan Paçacıoğlu, Cumhuriyete kadar Sivas Basını ve İrade-i Milliye’nin Yeri, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 14, 2003 Güz
- ^ Son sayının ne zaman çıktığı bilinmiyor, Mart 1922’de çıktığı sanılıyor
- ^ a b c d e Fatih M. Dervişoğlu, Milli Mücadele Döneminde Basın ve İrade-i Milliye Gazetesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 2, Sayı 6, Kış 2009
- ^ 4 Eylül -15 Aralık 1919 arasında 16 sayı çıkarılmıştır ve bu sayı haftada bir sayıya karşılık gelir
- ^ Hüseyin Yıldırım, İrade-i Milliye Gazetesi, Atatürk Araştırma Merk vermek üzere bir gazete çıkarılması Sivas Kongresi’nin 11 Eylül 1919’da gerçekleşen sekizinci oturumunda kararlaştırıldı. Gazeteye mesul müdür bulma görevi kongrenin Sivas delegesi Rasim Bey (Başar)’e verildi. İttihat ve Terakki ile ilgisi olmayan birini bulması Bey’den özellikle istendi[3 Rasim Bey, o sırada 22 yaşında bir genç olan Demircizade Selahaddin'i (Ulusalerk) Mesul Müdür olarak belirledi. Heyet-i Temsiliye üyesi Mazhar Müfit Bey yazı işleri müdürü oldu. Gazete, Vilayet Matbaası’nda basıldı. Gazetenin başlığında haftada iki gün yayınlanır ifadesi yer alıyordu[3] ancak başlangıçta hafta bir gün çıkarıldı [4]. Zaman içinde haftada iki kere ve daha sonra günlük olarak çıkarılmıştır.[1]ezi Dergisi, Sayı 2, Cilt 8, Mart 1992]