İnukşuk
İnukşuk (çoğulu inukşuit)[1] (Doğu Kanada İnuitçesi: ᐃᓄᒃᓱᒃ, çoğulu Doğu Kanada İnuitçesi: ᐃᓄᒃᓱᐃᑦ; ya da Inuinnaqtun[2] dilinde inukhuk, İnyupikçe: iñuksuk, Grönlandca: inussuk) — İnuitler, İñupiatlar, Kalaallitler, Yupikler ve Kuzey Amerika'nın Arktik bölgesinde yaşayan diğer halklar tarafından yapılan ve kullanılan bir tür taş işaret taşı ya da höyüktür. Bu yapılar Kanada’nın kuzeyinde, Grönland’da ve Alaska’da (Amerika Birleşik Devletleri) bulunur. Arktik Dairesi’nin kuzeyinde yer alan bu geniş bölge, tundra biyomu tarafından domine edilir ve doğal işaret noktalarının az olduğu alanları kapsar.
Tarihsel olarak, inukşuk yapıları yön bulmak, referans noktası olarak kullanmak, seyahat rotalarını, balıkçılık alanlarını, kampları, avlanma bölgelerini, kutsal sayılan yerleri, avcılıkta kullanılan drift çitleri veya yiyecek saklama yerlerini[3] işaretlemek gibi amaçlarla kullanılmış olabilir. Alaska’nın kuzeyindeki İñupiat halkı, ren geyiklerini kapalı alanlara yönlendirerek avlamak amacıyla inukşuit’leri kullanmıştır.[4] Biçim ve boyut açısından farklılık gösteren bu yapılar, İnuit kültüründe derin ve kadim bir geçmişe sahiptir.[5]
Tarih boyunca en yaygın inukşuit türleri, taşların üst üste yerleştirilmesiyle oluşturulmuştur. En basit türü, dik konumda yerleştirilmiş tek bir taştır.[6] Bazı inukşuit’lerin büyüklüğü, bu yapıların toplu bir çabayla inşa edildiğini göstermektedir.
Baffin Adası’ndaki İnukşuk Noktası’nda (Enukso Noktası) 100'den fazla inukşuk bulunmaktadır. Bu alan, 1969 yılında Kanada Ulusal Tarihi Alanı olarak ilan edilmiştir.[7]
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Inuksuk kelimesi, "insan gibi davranan şey" anlamına gelir.[8] Kelime, inuk (kişi)[9] ve -suk (yerine geçen, ikame) morfemlerinden oluşur. Nunavik ve Baffin Adası'nın güney kısmında Doğu Kanada İnuitçesi: inutsuk olarak telaffuz edilir (ayrıntılar için bkz. İnuit fonolojisi). Nunavut'un merkezi lehçelerinde ise etimolojik olarak bağlantılı bir ad olan Doğu Kanada İnuitçesi: inuksugaq (çoğulu: Doğu Kanada İnuitçesi: inuksugait) kullanılmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Bir inukşuka benzeyen yapı, Doğu Kanada İnuitçesi: inunnguaq (Doğu Kanada İnuitçesi: ᐃᓄᙳᐊᖅ, Şablon:Gloss, çoğulu: Doğu Kanada İnuitçesi: inunnguat) olarak adlandırılır; bu yapılar insan figürünü temsil etmek amacıyla inşa edilir. Doğu Kanada İnuitçesi: Inunnguaq terimi, İnuit olmayanlar arasında yaygın olarak tanınmış ve özellikle Grönland'da sıkça görülür hale gelmiştir.[10] Ancak bu yapı, en yaygın inukşuk türü değildir ve genel anlamda inukşuit yapılarından ayrılır.
Quebec’teki Ungava Yarımadası’nda yer alan Thor’un Çekici adlı yapı da büyük olasılıkla Viking kökenli değil, bir inukşuktur.[11]
Görseller
[değiştir | kaynağı değiştir]-
-
Bu heykel Toronto'nun batı kesiminde, Ontario Gölü yakınında yer almaktadır -
Kuujjuarapik civarında, Quebec'te bir inukşuk -
Nova Scotia'daki Peggy's Cove'da bulunan inukşuk bahçeleri -
Quebec Ulusal Meclisi arazisinde, Quebec City'de bir inukşuk -
-
-
David Ruben Piqtoukun tarafından yapılan ve Kanada Büyükelçiliği, Washington, D.C. lobisinde yer alan bir inukşuk heykeli -
Drumheller, Alberta'da çok küçük bir inukşuk -
Kandahar Inukşuğu, Haziran 2018
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Spalding, Alex; Thomas Kusugak (1998). Inuktitut: A Multi-dialectal Outline Dictionary. Nunavut Arctic College. ISBN 978-1-896204-29-1.
- ^ Ohokak, G.; M. Kadlun; B. Harnum. Inuinnaqtun–English Dictionary. Kitikmeot Heritage Society. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2014.
- ^ "The Inuit Inukshuk". Simon Fraser University. 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 January 2013.
- ^ 28. Etnobiyoloji Konferansı Özetleri 30 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "The Inuit Inukshuk". 18 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2018.
- ^ Hallendy, Norman (8 Aralık 2020). "Inuksuk (Inukshuk)". The Canadian Encyclopedia. Historica Canada. 19 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ "Inuksuk National Historic Site of Canada". Directory of Federal Heritage Designations, Parks Canada. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021.
- ^ Hallendy, Norman (2009). Tukiliit: An introduction to inuksuit and other stone figures of the North. Vancouver, British Columbia: Douglas & McIntyre and University of Alaska Press. s. 60. ISBN 9781553654247.
- ^ "LivingDictionary.com - Online casino dictionary". www.livingdictionary.com. 16 Mayıs 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020.
- ^ Fitzhugh, William W. (1 Mart 2017). "Mongolian Deer Stones, European Menhirs, and Canadian Arctic Inuksuit: Collective Memory and the Function of Northern Monument Traditions". Journal of Archaeological Method and Theory. 24 (1). ss. 149-187. doi:10.1007/s10816-017-9328-0. ISSN 1072-5369.
- ^ Gendron, Daniel. "On the “Viking” presence in Nunavik: Much ado about nothing!" Études/Inuit/Studies, cilt 39, sayı 2, 2015, s. 285–293. https://doi.org/10.7202/1038151ar (erişim tarihi: 16 Ekim 2024)
