Bayağı peçeli baykuş

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Tyto alba sayfasından yönlendirildi)
Bayağı peçeli baykuş
Bayağı peçeli baykuş British Wildlife Centre, İngiltere
Bayağı peçeli baykuş ses kaydı, Cardiganshire, Wales
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Strigiformes
Familya: Tytonidae
Alt familya: Tytoninae
Cins: Tyto
Tür: T. alba
İkili adlandırma
Tyto alba
Scopoli, 1769
Yaşam alanları
Sinonimler
Strix alba Scopoli, 1769

Strix pratincola Bonaparte, 1838

Tyto delicatula Gould, 1837

Bayağı peçeli baykuş (Tyto alba) ya da peçeli baykuş en yaygın dağılmış baykuş türü olmasının yanı sıra en yaygın kuş türlerinden de biridir. Gece yırtıcıları (Strigiformes) takımının peçeli baykuşgiller (Tytonidae) familyasında sınıflandırılır. Dünya üzerinde kutuplar, çöller, Asya'da Himalayaların kuzeyi, Endonezya'nın çoğu bölgesi ile bazı Pasifik Adaları dışında her yerde yaşarlar.[1]

Filogenetik kanıtlar peçeli baykuşların biri Avrasya ve Afrika'da biri Avustralasya'da ve diğeri de Amerikalarda olmak üzere üç ana soyu olduğunu göstermektedir. Ayrıca adalarda da oldukça farklı taksonları vardır. Bazı otoriteler grubu bölerek beş ayrı tür olarak sınıflandırır ancak bu durumu açıklığa kavuşturabilmek için daha ileri inceleme ve araştırmaya gerek duyulmaktadır. Yaklaşık 28 alt türü arasında boyut ve renk açısından geniş bir çeşitlilik olmasına rağmen çoğunun boyu 33 ila 39 cm. arasında iken kanat genişlikleri de 80 ila 95 cm. arasındadır. Kafa ve sırt tüyleri boz ve kahverenginin benekli tonlarındadır. Alt tüyleri ise beyaz ile kahverengi arasındadır ve bazen koyu benekleri vardır. Yüzleri belirgin olarak kalp şeklindedir ve birçok alt türünde beyaz tüylerle kaplıdır. Normal baykuşlar gibi "hu hu" sesi çıkarmaz ancak ürkütücü ve uzun süren çığlık şeklinde ses çıkarır.

Yaşadığı bölgelerin tamamına yakınında geceleri avlanır ancak Britanya'da ve bazı Pasifik Adalarında gündüzleri de avlanır. Peçeli baykuş yerdeki hayvanları avlama üzerinde uzmanlaşmıştır ve avlarının tamamı çok iyi işitme yetileri sayesinde ses ile yerini tespit ettikleri küçük memelilerden oluşur. Tekeşlidirler ancak eşlerden biri öldüğünde yeni bir çift bağı kurabilirler. Üreme dönemi yöreye göre yılın değişik zamanlarındadır ve dişiler ağaç kovuklarında, eski binalarda ya da kayalık yamaçlarda bulunan yuvalara ortalama dört yumurta yumurtlayarak kuluçkaya yatarlar. Kuluçka döneminin tamamını yuvada geçiren dişi peçeli baykuş ve yumurtadan çıkan yavrular beslenmek için tamamen erkek peçeli baykuşa bağımlıdır. Çok sayıda küçük memeli avlanmak için bulunduğu takdirde peçeli baykuş populasyonu hızlıca artabilir ve küresel olarak asgari endişe altındaki türler arasındadır. Sınırlı yaşam alanına sahip bazı alt türleri korunma açısından daha büyük tehdit altındadır.

Taksonomi ve sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Peçeli baykuş uçarken
Erkek Tyto alba alba (solda) ve dişi T. a. guttata (sağda).

Peçeli baykuş, doktor ve doğa bilimci Giovanni Antonio Scopoli tarafından 1769 yılında Anni Historico-Naturales adlı eserinde ilk olarak tanımlanmış kuş türlerinden biridir. Scopoli Strix alba adını kullanmıştır.[2][3] Daha çok baykuş türü tanımlandıkça cins adı olarak Strix baykuşgiller (Strigidae) familyasında bulunan baykuşlar için kullanılmaya başlandı ve peçeli baykuş ise Tyto alba olarak kendisine ait peçeli baykuşgiller (Tytonidae) familyasında sınıflandırıldı. Peçeli baykuşun bilimsel adı "beyaz baykuş" demektir ve Eski Yunanca "baykuş" anlamına gelen τυτώ ile Latince "beyaz" anlamına gelen alba sözcüklerinden oluşur.[1]

Tyto glaucops bir ara T. alba türü içine dahil edilmiştir ve Küçük Antillerde yaşayan populasyonu bazı yazarlar tarafından hâlâ dahil edilmektedir. DNA kanıtlarına dayanarak, König, Weick ve Becking 2009 yılında Tyto furcata ve Tyto bargei'yi ayrı tür olarak tanımlamışlardır.[4] Ayrıca T. a. delicatula alt türünün de ayrı bir tür olarak tanınmasını ve altında T. d. sumbaensis, T. d. meeki, T. d. crassirostris ve T. d. interposita alt türlerinin sınıflandırılmasını da önermişlerdir.[5] Ancak Uluslararası Ornitoloji Komitesi'nin bu konuda şüpheleri olduğundan Tyto delicatula'nın T. alba'dan ayrılmasının "yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini" belirtmiştir.[6] Adalarda yaşayan bazı alt türler de zaman zaman ayrı birer tür olarak değerlendirilmektedir ancak bu değişiklikler bayağı peçeli baykuş filocoğrafyası üzerine daha fazla araştırma yapılmasını beklemektedir. Handbook of Birds of the World, Volume 5: Barn-owls to Hummingbirds adlı kitapta Bruce'a göre "tüm grubun yeniden gözden geçirilme zamanı çoktan gelip geçmiştir".[1] Mitokondriyal DNA'nın moleküler analizi türün iki klâda ayrıldığını göstermektedir: Eski Dünya'da alba ve Yeni Dünya'da furcata. Ancak bu çalışmada yazarların ayrı bir tür olarak kabul ettiği T. a. delicatula dahil edilmemiştir. Ayrıca Endonezya'da yaşayan T. a. stertens alt türü ile alba klâdının diğer üyeleri arasında büyük bir genetik farklılık da bulunmuştur.[7]

Peçeli baykuş, diğer tüm baykuş türlerinden daha geniş bir dağılım gösterir. Yıllar boyunca çok sayıda alt tür önerilmiştir ancak birçoğu genellikle belirgin olarak ayrık populasyonlar arasında geçiş olarak değerlendirilmiştir. Gövde oranları, boyut ve renk açışından farklılık gösteren yirmi ila otuz alt türü ekseriyetle tanınmaktadır. Adalarda yaşayanlar çoğunlukla anakarada yaşayanlardan daha küçük boyutlara sahiptir; ormanlarda yaşayanların tüyleri açık alanlarda yaşayanlardan daha koyu ve kanatları da daha kısadır.[8] Peçeli baykuş alt türlerinin renkleri erlangeri ve niveicauda alt türlerinin hemen hemen tamamen bej ve beyaz renklerinden contempta alt türünün siyah ve kahverengiye yakın renklerine kadar çeşitlilik gösterir.[1]

Handbook of Birds of the World, Volume 5: Barn-owls to Hummingbirds adlı kitapta aşağıdaki alt türler listelenmiştir:[1]

Fiziksel nitelikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tyto alba guttata

Bayağı peçeli baykuş orta boyutlu, uzun kanatlı ve kısa, karemsi kuyruğu olan soluk renkli tüylere sahip bir baykuş türüdür. Alt türleri arasında oldukça önemli boyut farklılıkları bulunur. Tipik bir peçeli baykuşun boyu 33 ila 39 cm. arasında değişirken alt türler arasında en küçüğü 29 cm. ve en büyüğü 44 cm. boya sahiptir. Yine tipik bir peçeli baykuşun kanat açıklığı 80 ila 95 cm. arasında değişirken alt türler arasında en küçüğü 68 cm. en büyüğü de 105 cm. kanat açıklığına sahiptir.[5][13] Erişkin vücut ağırlığı da ortalama 260 g. ağırlığındaki T. a. punctatissima alt türünün erkeklerinden ortalama 555 g. ağırlığındaki T. a. javanica alt türünün erkeklerine kadar değişiklik gösterirken tüm alt türler arasında erişkin ağırlığı 224 g. ila 710 g. arasındadır.[14] Genel olarak küçük adalarda yaşayan peçeli baykuşlar muhtemelen avladıkları böceklere olan gereksinimlerinin yüksek olması nedeniyle manevra yeteneklerinin daha iyi olmasına gerek duyduklarından ötürü daha küçük ve hafiftirler.[15] Yine de en büyük gövde boyutuna sahip olan peçeli baykuş alt türü T. a. furcata Küba ve Jamaika'da yaşayan bir ada ırkıdır ancak daha büyük adalarda yaşadıklarından beslenmek için daha büyük avların bulunması ve rekâbet altında olan daha az baykuş türü olması nedeniyle daha büyüktürler.[13] Kuyruklarının şekilleri peçeli baykuşları uçarken tipik baykuşlardan ayırt edebilmenin bir yoludur. Diğer ayırt edici özellikleri inişli-çıkışlı uçuşları ve uçarken aşağı sarkan tüylü bacaklarıdır. Kalp şeklinde olan soluk tüylü yüzleri ve kara gözleri uçan kuşların belirgin ayırıcı özelliklerinden biridir. Peçeli baykuşların yüzleri eğik kara göz delikleri olan düz bir maske takmış gibidir ve gaganın üstünde çıkıntılı tüyler buruna benzer.[1][16]

Peçeli baykuşun pençesi

Peçeli baykuşun kafası ve gövdesinin üst kısmı tipik olarak soluk kahverengi ile özellikle alın ve sırt kısmında olmak üzere grinin bazı tonları arasında değişir. Bazı alt türler daha saf ve canlı bir kahverengidir ve hepsinin üzerinde koyu renkli bantlar bulunan açık kahverengi rengi uçuş tüyleri ile kuyruk tüylerinin ucu dışında tüyleri siyah-beyaz beneklidir. Kalp şeklindeki yüz genellikle parlak beyazdır ancak bazı alt türlerde ise kahverengidir. Ayaklarında bulunan tüyler de dahil olmak üzere gövdenin alt kısmı alt türler arasında beyazdan kızılımsı ten rengine kadar farklılık gösterir veya düz renklidirler ya da değişen sayıda çok küçük siyahımsı-kahverengimsi benekler içerirler. Araştırmalar en azından Kıta Avrupası'nda benekleri daha çok olan dişilerin beneksiz dişilere göre daha sağlıklı olduğunu göstermektedir. Buna karşın aynı bölgede yaşayan erkekler için bu geçerli değildir ve benek dağılımı alt türlere göre farklılık gösterir. Gaga, genel tüy renklerine uyumlu olarak soluk boynuz renginden koyu ten rengine kadar değişiklik gösterir. İris siyahımsı kahverengidir. Pençeler de gaga gibi farklı renk dağılımına sahiptir ve alt türlere göre pembeden koyu pembemsi griye kadar değişir ve tırnaklar siyahtır.[1][9]

Herhangi bir populasyonda ortalama olarak erkekler dişilere göre daha soluk renkli tüylere sahiptir ve alt kısımlarında daha az benek vardır. Ayrıca erkekler dişilere göre genellikle %10 daha az ağırdır. Yuvadan ayrılmış peçeli baykuş yavruları beyaz hav tüylerle kaplıdır ancak kalp şeklindeki yüz tüyleri yavrular yumurtadan çıkar çıkmaz belirgindir.[17]

Halk arasında yaygın inanışın aksine peçeli baykuşlar, baykuşgiller familyasındaki tipik baykuşlar gibi "hu-hu" sesi çıkarmazlar. Kendilerine özgü ve yakın mesafede kulağı oldukça rahatsız edici, ürkütücü ve uzun bir çığlık sesi çıkarırlar. Kur yapan erkekler tiz ve heyecanlı bir ses çıkarırlar. Hem genç hem yaşlı kuşlar, yuvalarına girenleri kaçırmak için yılan gibi tıslayabilirler. Çıkardıkları diğer sesler arasında memnuniyeti ifade eden kısa ve tiz mırlama sesi ve alaca baykuşun çıkardığı seslerden birine benzeyen "kiyeek" sesidir. Yakalandıklarında ya da köşeye sıkıştıklarında peçeli baykuşlar kendilerini geriye doğru atarak keskin tırnaklı pençelerini savurarak kendilerini savunurlar. Bu sırada gaga ya da dil ile gıcırtı sesi ya da tıklama sesi çıkarırlar.[1][18]

Dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Antarktika dışında tüm kıtalarda yaşayan peçeli baykuş en yaygın karada yaşayan kuş türüdür.[19] Yaşam alanları Fennoskandiya ve Malta dışında Avrupa'nın tamamı, Sahra Çölü dışında Afrika'nın çoğu, Hint altkıtası, Güneydoğu Asya, Avustralya, çok sayıda Pasifik adası, Kuzey, Güney ve Orta Amerika'dır.[19] Genel olarak göç etmezler ve belirli bir yere yerleşmiş bireyler yakınlarında daha iyi avlanma alanları boşalmış olsa dahi yerlerini değiştirmezler. Britanya Adaları'nda genç kuşların akarsu koridorları boyunca dağıldığı ve doğdukları yerden ortalama 9 km. uzağa gittikleri kaydedilmiştir.[20]

Kıta Avrupası'nda katedilen mesafe yaygın olarak 50 ila 100 km. arasında olmak üzere daha uzundur ancak istisnai olarak Hollanda'da halkalanmış kuşların İspanya ve Ukrayna'da gözlemlenmesi gibi bu mesafe 1500 km. ye ulaşır. Amerika Birleşik Devletleri'nde ise tipik olarak dağılma mesafesi 80 ila 320 km. arasındadır ancak en uzun mesafeler 1760 km ye ulaşabilmektedir. Afrika kıtasındaki hareketler Senegal ve Gambiya'dan Sierra Leone'ye 1000 km. civarında ve Güney Afrika'da 579 km ye kadar ulaşabilmektedir. Avustralya'da ise kurak mevsimlerde kuşların kuzey kıyısına, yağmurlu mevsimlerde de güneye doğru hareket ettiği ve kemirici istilâlarına göre de göçebe davranış gösterdikleri gözlemlenmiştir. Ara sıra bu kuşlardan bazıları Norfolk Adası, Lord Howe Adası ya da Yeni Zelanda'ya gider ve peçeli baykuşları okyanusu aşabilme yeteneklerini kanıtlar.[1] 2008 yılında peçeli baykuşların ilk defa olarak Yeni Zelanda'da üremeye başladıkları kaydedilmiştir.[21] Peçeli baykuş kemirici populasyonunu kontrol altına almak için Hawaii adası Kauai'ye başarıyla sokulmuştur ancak aynı zamanda yerli kuş türlerini de avladığı görülmüştür.[22]

Davranış ve ekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaliforniya'da Euphagus cyanocephalus türü bir kuş tarafından mobbinge maruz kalan peçeli baykuş.

Baykuşların çoğu gibi peçeli baykuş da gececildir ve karanlıkta avlanmak için çok gelişmiş işitme duyusuna güvenir. Sıklıkla akşam karanlığı çökmeden hemen önce etkinleşir ve bazen yuva değiştirirken gündüzleri de gözlemlenebilir. Britanya'da, çeşitli Pasifik adalarında ve muhtemelen başka yerlerde de bazen gündüzleri avlanır. Bu davranış peçeli baykuşun gündüzleri diğer kuşlar tarafından mobbinge maruz kalıp kalmadığına göre değişir.[1] Ancak Britanya'da saksağanlar, ekin kargaları ve karabaş martılar tarafından taciz edilseler bile gündüzleri avlanmaya devam etmektedirler. Gündüzleri etkin olmaları muhtemelen önceki gece havanın yağışlı olması nedeniyle avlanmanın zor olması nedeniyle olmaktadır. Buna karşın Avrupa'nın güneyinde ve tropiklerde bu kuşların hemen hemen tamamen gececil olduğu ve gündüzleri avlanan birkaç kuşun da ağır tacize uğradığı görülmektedir.[23]

Peçeli baykuş pek o kadar bölgeci değildir ancak avlandıkları bir yaşam alanları vardır. İskoçya'da erkek peçeli baykuşlar için bu yaşam alanı yuvalarından itibaren 1 km. yarıçaplı ortalama 300 hektarlık bir alandır. Dişilerin yaşam alanı eşlerinin yaşam alanıyla hemen hemen aynıdır. Üreme mevsimi dışında erkek ve dişiler genellikle ayrı yerlerde tüneklerler ve her birinin gündüzleri saklanabilecekleri ve geceleri kısa süre kaldıkları üç kadar favori yerleri vardır. Tünekler ağaç kovuklarında, kayalıklardaki yarıklarda, kullanılmayan binalarda, bacalarda olabilir ve yuvalara göre genelde daha küçüktür. Üreme mevsimi yaklaştıkça kuşlar seçtikleri yuvanın yakınında tünemeye başlarlar.[24]

Peçeli baykuş kısmen ormanlıktan oluşan açık alanlarda yaşayan bir kuştur. Genellikle 2000 m. rakımın altında bulunur ancak tropiklerde 3000 m. rakıma kadar yaşayabilir. Bu baykuş türü ormanların kenarında ya da meraların yanında kaba otlu alanlarda avlanmayı tercih eder. Potansiyel avların çıkarttığı sesleri dinleyerek yerde av ararken zahmetsiz inişli çıkışlı bir şekilde uçar. Baykuşların çoğu gibi peçeli baykuşun da uçuşu sessizdir. Uçuş tüylerinin ön kenarlarında bulunan çok küçük çentikler ile arka kenarlarında bulunan kılımsı saçaklar kanatlardan geçen hava akışını kırarak türbülansı ve dolayısıyla oluşan sesi azaltır. Büyük tüylerin yanındaki küçük tüylerde bulunan kılımsı uzantılar tüylere yumuşak bir dokunuş verdiği gibi kanat çırpma sırasında oluşan gürültüyü de azaltır.[25] Komşu bölgelerde yaşayan alt türler arasında bile davranışsal ve ekolojik tercih farkları görülür. Bu farklılıklara örnek olarak Avrupa'nın güneydoğusunda ve İber Yarımadası ile Fransa'nın güneyinde allopatrik buzul çağı korunaklı bölgelerinde evrimleşmiş T. a. guttata ve T. a. alba alt türleri arasındaki farklılıklar gösterilebilir.[9]

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Güçlü gagasının görüldüğü kafatası.

Peçeli baykuşun nelerle beslendiği oldukça çok araştırılmış bir konudur; kuşun kusarak çıkarttığı sindirilemeyen maddelerden oluşan topaklarda bulunan av parçalarının tanımlanması ile ne yedikleri anlaşılabilmektedir. Kuşun yaşadığı bölgelerin çoğunda bu araştırmalar yapılmış ve nemli ılıman bölgelerde avlarının %90'ınından çoğunu küçük memelilerin oluşturduğu ancak sıcak ve kurak bölgelerde ise bu oranın daha düşük olduğu ve yerel bulunabilirliğe göre çok sayıda diğer tür canlıların da avlar arasında yer aldığı görülmüştür. Avların çoğu karada yaşayan hayvanlar olsa da yarasalar ve kuşlar ile birlikte kertenkeleler, amfibiler ve böceklerin de avlandığı anlaşılmıştır. Diğer avların az olduğu durumlarda bile solucan yemedikleri görülmektedir.[26]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac Bruce 1999, s. 34-75.
  2. ^ Scopoli 1769, s. 21-22.
  3. ^ Peters 1964, s. 77.
  4. ^ König, Weick & Becking 2009, s. 46-48.
  5. ^ a b König, Weick & Becking 2009, s. 209.
  6. ^ "Owls". IOC World Bird List: Version 4.3. IOC. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014. 
  7. ^ Alaie Kakhki & Aliabadian 2012.
  8. ^ Taylor 2004, s. 24.
  9. ^ a b c d Mátics & Hoffmann 2002.
  10. ^ Ehrlich et al. 1994, s. 250-254.
  11. ^ Olson, James & Meister 1981.
  12. ^ a b Traylor & Parelius 1967.
  13. ^ a b Mikkola 2012.
  14. ^ John B. Dunning Jr., (Ed.) (2008). CRC Handbook of Avian Body Masses, 2nd Edition. CRC Press. ISBN 978-1-4200-6444-5. 
  15. ^ Taylor 2004, s. 19–22.
  16. ^ Svensson et al. 1999, s. 212-213.
  17. ^ Taylor 2004, s. 169.
  18. ^ Witherby 1943, s. 343–347.
  19. ^ a b Shawyer 1994, s. 10.
  20. ^ Shawyer 1994, s. 91.
  21. ^ Hyde et al. 2009.
  22. ^ Denny, Jim (2006). "Introduced birds: Barn owl". Birds of Kaua'i. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2014. 
  23. ^ Martin, Jeff (8 Temmuz 2013). "The daylight activity of barn owls". BritishBirds. BritishBirds Rarities Committee. 9 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2014. 
  24. ^ Taylor 2004, s. 96-107.
  25. ^ Taylor 2004, s. 47–61.
  26. ^ Taylor 2004, s. 29–46.

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bayağı_peçeli_baykuş&oldid=32551290" sayfasından alınmıştır