Mari dili

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mari (Çirmiş) dili
Ana dili olanlarRusya: Mari El Otonom Cumhuriyeti, Başkortostan Cumhuriyeti, Tataristan Cumhuriyeti, Udmurtya Cumhuriyeti; Nijni Novgorod Oblastı, Kirov Oblast, Sverdlovsk Oblastı, Orenburg Oblastı; Perm Krayı
Konuşan sayısı600,000  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Varsayılan
  • Mari (Çirmiş) dili
Yazı sistemiKiril alfabesi
Dil kodları
ISO 639-1-
ISO 639-2chm
ISO 639-3Çeşitli:
chm – Mari (Rusya)
mhr – Doğu Mari Dili
mrj – Batı Mari Dili

Mari (Çirmiş) dili (марий йылме, Rusça: марийский язык, Tatarca: Çirmeş tele) Ural Altay Dil Ailesinin Ural Koluna bağlı Fin/Ugor dilleri ana grubundandır ve 600.000 kişi tarafından konuşulur. Çirmiş dili; Rusya'ya bağlı Mari El Cumhuriyeti ('Mari Toprakları') başta olmak üzere Rusya'da Tataristan, Udmurtya ve Perm bölgelerinde konuşulur. Etnik Çirmişler, çoğunlukla Ural Dağları'nın doğusunda Vyatka Nehri çevresinde yaşamaktadır.

Mari (Çirmiş) dili, "dağ" ve "ova" lehçeleri olmak üzere iki lehçe hâlinde konuşulmaktadır. Dağ lehçesi, aynı zamanda "doğu lehçesi" olarak adlandırılırken ova lehçesi, "batı lehçesi" olarak da bilinir.

1930 yılında Mari (Çirmiş) Dili için hazırlanan alfabenin taslağı[değiştir | kaynağı değiştir]

a ä в g d z ƶ i
j k ʟ ʟ̧ m n ŋ
o p r s t u ü c
ş ç ә ӛ e f h č
t’ d’

Ova Mari (Ova Çirmiş) Alfabesi[değiştir | kaynağı değiştir]

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л л М м Н н Ҥ ҥ
О о Ö ö П п Р р С с Т т У у Ӱ ӱ
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы
Ь ь Э э Ю ю Я я

Dağ Mari (Dağ Çirmiş) Alfabesi[değiştir | kaynağı değiştir]

А а Æ æ Б б В в Г г Д д Е е Ø ø
Ж ж З з И и Й й К к Л л М м Н н
О о Œ œ П п Р р С с Т т У у Ӱ ӱ
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы
Ӹ ӹ Ь ь Ə ə Ю ю Я я

Sesbilimi (fonoloji)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ünlü ses[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu yazı dilinde 8 sesli harf vardır:[1]

Ön Orta Arka
Düz Yuvarlak Düz Yuvarlak
Kapalı i ü u
Yarı açık e ö ə ə̑ o
Açık ä ɑ

Batı yazı dilinde ise 10 sesli harf vardır:[1]

Ön Orta Arka
Düz Yuvarlak Düz Yuvarlak
Kapalı i ü u
Yarı açık e ö ə̑ o
Açık ä ɑ

Diğer lehçelerin de farklı ünlü envanterleri vardır. Bazı Doğu lehçelerinde aslında 9 sesli harf sistemi vardır. Bu, doğu yazı dilinin sesli harflerini ve / ä / ünlüsünü içerir. Kuzey-batı lehçesinde, Batı Çirmiş kullanılan ünlülere ek olarak, Dudaksıl olarak azaltılmış bir ön sesli harf ve buna karşılık gelen bir arka sesli harfin bilindiği 12 sesli harfli bir sistem vardır.[1]

Ünsüz ses[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu yazı dilinin bağımsız söz dağarcığında 19 ünsüz ses vardır:[1]

Dudaksıl Dişsil ve Dişyuvasıl Damaksıl ve Artdamaksıl
Patlamalı p t k
Sürtünmeli č
ıslıklı sessiz

sesli

s š (∫)

z ž (ʒ)

Spirant ß б y
Genizsil m n ń ŋ
Yansürtünmeli l l’
Titrek r
Sürtünmesiz j

Batı yazı dilinde ise 23 ünsüz ses vardır:[1]

Dudaksıl Dişsil ve Dişyuvasıl Damaksıl ve Artdamaksıl
Patlamalı p t t’ k
Sürtünmeli c č
ıslıklı sessiz

sesli

s š (∫)

z ž (ʒ)

χ
Spirant sessiz

sesli

f

ß

б y
Genizsil m n ń ŋ
Yansürtünmeli l l’
Titrek r
Sürtünmesiz j

Batı Çirmiş ünsüzleri / f χ t '/ nadiren kullanılan daha yeni ses birimleridir.[1]

İsim[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim halleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1993 yılı itibarıyla doğu yazı dilinde dokuzluk, batı yazı dilinde onluk bir sistem vardır.

Aşağıdaki tablolarda, daha yeni durumlar, geleneksel durumlardan yeni bir tablo ile ayrılmıştır.

İsim halleri ve gelen ekler aşağıdaki gibidir:[1]

Doğu yazı dili batı yazı dili
Nominatif ø ø
Jenitif -n -n
Akuzatif -m -m
Datif -lan -lan, -län
Latif -š, -eš -eš
Illativ -š(ke), -š(ko), -š(kö) -š(kə̑), -š(kə)
Inessiv -šte, -što, -štö -štə̑, -štə
Karşılaştırmalı -la -la, -lä
Uyumlu -ye, -ke -ye, -ke
Ağır -бe, -te

Doğu yazı dilinin çekim tablosu:[1]

Elma Su Kasket Ladin
Nominatif olma ßüt kepka kož
Jenitif olman ßüбên kepkên kožên
Akuzatif olmam ßüбêm kepkêm kožêm
Datif olmalan ßütlan kepkêlan kožlan
Latif olmaš ßüбeš kepkeš kožeš
Illativ olmaš(ke) ßüбêš(kö) kepkêš(ke) kožeš(ko)
Inessiv olmašte ßüбêštö kepkêšte kožêšto
Karşılaştırmalı -olmala -ßütla kepkêla kožla
Uyumlu -olmaye ßütke kepkêye kožye

Batı yazı dilinin çekim tablosu:[1]

Elma Su Kasket Ladin
Nominatif olma ßət kepka kož
Jenitif olman ßəбen kepkən kožə̑n
Akuzatif olmam ßəбem kepkəm kožə̑m
Datif olmalan ßətlän kepkəlän kožlan
Latif olmaeš ßəбeš kepkeš kožeš
Illativ olmaš(kê) ßəбəš(kə) kepkəš(kə) kožə̑š(kə̑)
Inessiv olmaštê ßəбəštə kepkəštə kožə̑štə̑
Karşılaştırmalı olmala ßətlä kepkəlä kožla
Uyumlu olmaye ßətke kepkəye kožye
Ağır olmaбe ßətte kepkəбe kožбe

Zamir[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişi zamirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişisel zamirler aşağıdaki gibi gösterilebilir:[1]

1. tekil şahıs 2. tekil şahıs 3. tekil şahıs
Doğu Batı Doğu Batı Doğu Batı
Nominatif mə̑j məń tə̑j təń tuбo təбə
Jenitif mə̑jə̑n məńən tə̑jə̑n təńən tuбə̑n təбən
Akuzatif mə̑jə̑m məńəm tə̑jə̑m təńəm tuбə̑m təбəm
Datif mə̑la(ne)m məlä(ne)m tə̑la(ne)t təlä(ne)t tutlan Təбəlän
Karşılaştırmalı mə̑jla məńlä tə̑jla təńlä tuбə̑la təбəlä
Uyumlu Mə̑jye məńye tə̑jye təńye tuбə̑ye təбəye
1. çoğul şahıs 2. çoğul şahıs 3. çoğul şahıs
Doğu Batı Doğu Batı Doğu Batı
Nominatif me te nuno nənə
Jenitif memnan mämnän tendan tämбäm nunə̑n nənən
Akuzatif memnam mämnäm tendam tämбäm nunə̑m nənəm
Datif mə̑lanna mälännä tə̑landa täländä nunə̑lan nənəlän
Karşılaştırmalı (mela) mälä (tela) tälä nunə̑la nənəlä
Uyumlu meye mäye teye täye nunə̑ye nənəye

Dönüşlü zamirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu ve batı yazı dilinde dönüşlülük zamiri, temel biçiminde aynı şekle sahiptir: ške 'kendi, kendi'. Temel biçimin yanı sıra, tamlama, tamlama ve datif biçimleri de vardır. Batı yazı dili için, kelime için iyelik eki olmayan bir çekim de listelenmiştir, doğu yazı dilinin gramerlerinde sadece iyelik eki olanlar bulunabilir:[1]

1. tekil şahıs 2. tekil şahıs 3. tekil şahıs
Batı Doğu Batı Doğu Batı Doğu Batı
Nominatif ške ške ške ške ške ške ške
Jenitif škəmən škemə̑n škəmemən škendə̑n škəmetən škenžə̑n škəmžən
Akuzatif škəməm škemə̑m škəmeməm škendə̑m škəmetəm škenžə̑m škəmžəm
Datif škəlän škanem škəlänem škanet škəlänet škanže škəlänžə
škalanes škalanet škalanže
1. çoğul şahıs 2. çoğul şahıs 3. çoğul şahıs
Doğu Batı Doğu Batı Doğu Batı
Nominatif ške ške ške ške ške ške
Jenitif škenan škəmnän škendan škəmбän škenə̑štə̑n škəməštən
Akuzatif škenam škəmnäm škendam škəmбäm škenə̑štə̑m škəməštəm
Datif Škanna škəlännä škanda škəländä škanə̑št škəlänəštə
škalanna škalanda škalanə̑št

Karşılıklı zamirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Karşılıklı zamirler ikte-ßese (doğu), pigte-ßesa (batı), kelimenin tam anlamıyla 'birbiri' anlamına gelir. Büküm öğeleri içindedir. Genellikle sadece ikinci kısma eklenir. Bununla birlikte, istisnai olarak, birinci kısım aynı iyelik ekine ve ikinci kısımla biten aynı durum ekine sahip olabilir.[1]

İyelik ekleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki iyelik ekleri Çirmiş'te bulunur:[1]

Doğu Batı
1. tekil şahıs -m, -em -em (-m)
2. tekil şahıs -t, -et, (-č) -et (-c)
3. tekil şahıs -že, -žo, -ž

-še, -šo, -šö, š

-žə̑, -žə, -ž

-šə̑, -šə, -š

1. çoğul şahıs -na -na, -nä
2. çoğul şahıs -бa, -ta -бa, -бä, -ta, -tä
3. çoğul şahıs -št -štə̑, -štə

Doğu yazı dili için sapma örüntüsü aşağıdaki gibidir:[1]

olma ßüt kepka kuyu
Elma Su Kap Büyük
1. tekil şahıs olmam ßüбem kepkem kuyuem
2. tekil şahıs olmat ßüбet kepket kuyuet
3. tekil şahıs olmaže ßütšö kepkə̑že kuyužo
1. çoğul şahıs olmana ßütna kepkə̑na kuyuna
2. çoğul şahıs olmaбa ßütta kepkə̑бa kuyuбa
3. çoğul şahıs olmašt ßüбə̑št kepkə̑št kuyušt

Batı yazı dili için, sapma modeli aşağıdaki gibidir:[1]

olma ßət kepka koyo
Elma Su Kap Büyük
1. tekil şahıs olmaem ßəбem kepkem koyoem
2. tekil şahıs olmaet ßəбet kepket koyoet
3. tekil şahıs olmažə̑ ßətšə kepkəžə koyožə̑
1. çoğul şahıs olmana ßətnä kepkənä koyona
2. çoğul şahıs olmaбa ßəttä kepkəбä koyoбa
3. çoğul şahıs olmaštə̑ ßüбə̑štə kepkəštə koyoštə̑

Fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Olumsuzluk fiili[değiştir | kaynağı değiştir]

Olumsuzlama fiili, kusurlu bir oluşuma sahip düzensiz bir fiildir. Yani, düzenli bir fiilin sahip olduğu tüm formlara sahip değildir. Örneğin olumsuzluk eklerinden tamamıyla ayrıdır.[2]

Sonlu olmayan formlardan tamamen yoksundur. Şimdiki zaman, basit geçmiş zaman, emir kipi, ismin hallerinden türetilen diğer tüm ekler formlarda olumsuzlaşmayı ifade etmek için kullanılır. Olumsuzluk fiilinin tamamlayıcısı, olumsuzluk halidir.[2]

olumsuzlama fiili örnek: тол- ‘gelmek’
Gösterge Mevcut 1. tekil şahıs ом ом тол
2. tekil şahıs от от тол
3. tekil şahıs огеш ~ ок огеш ~ ок тол
1. çoğul şahıs огына ~ она огына ~ она тол
2. çoğul şahıs огыда ~ ода огыда ~ ода тол
3. çoğul şahıs огыт огыт тол
Gösterge Basit Geçmiş 1 1. tekil şahıs шым шым тол
2. tekil şahıs шыч шыч тол
3. tekil şahıs ыш ыш тол
1. çoğul şahıs ышна ышна тол
2. çoğul şahıs ышда ышда тол
3. çoğul şahıs ышт ышт тол
Zorunlu 1. tekil şahıs - -
2. tekil şahıs ит ит тол
3. tekil şahıs ынже ынже тол
1. çoğul şahıs - -
2. çoğul şahıs ида ида тол
3. çoğul şahıs ынышт ынышт тол
Arzulu 1. tekil şahıs ынем ынем тол
2. tekil şahıs ынет ынет тол
3. tekil şahıs ынеж ынеж тол
1. çoğul şahıs ынена ынена тол
2. çoğul şahıs ынеда ынеда тол
3. çoğul şahıs ынешт ынешт тол

Olumsuzluk eki kullanılmadan fiil ile oluşturulan olumsuzluk cümlesi. Aşağıdaki tabloda simdi zamana air yüklem kullanarak olumsuzlaştırma örneği var.[2]

Те мыланна полшеда але огыда? Bana yardım edecek misin etmeyecek misin?
Озаҥыш эрла кудалына, огына? Yarın Kazan'a gidecek miyiz, gitmeyecek miyiz?
Петровмыт кастене ярсат, огыт? Petrovlar akşamları serbest mi değil mi?

Bununla birlikte, burada bazı alternatif formlar ortaya çıkar: огым birinci tekil tekilde (ом yerine) огым 'yapmıyorum', огыт огыт ikinci tekil şahısta (от yerine), ите Zorunlu ikinci tekil şahısta 'yapma' (ит yerine).[2]

– Шӱрым кочкат?

– Тау, огым. Шужышо омыл.

- Çorba yiyecek misin?

– Teşekkürler, yapmayacağım. Aç değilim.

Киношко мый денем кает, огыт? Benimle sinemaya gidiyor musun, gitmiyor musun?
Кеч йод, кеч ите – тудо садак огеш полшо. Sor ya da yapma - o zaten yardım etmeyecek

Kelime sırası[değiştir | kaynağı değiştir]

Mari'de olumsuzlama fiili ve bağlaç biçimi birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Diğer öğelerin (örneğin, zarflar, zamirler) aralarındaki boşluğu doldurması olağandışıdır ve sözcük sırasının değişmesi olağan değildir - bağlaç biçimi varsayılan olarak olumsuzlama fiilini takip eder. Ancak -ат, -ак ve гына gibi enklitik parçacıklar olumsuzlama fiiline eklenebilir ve böylece olumsuzlama fiili ile bağlaç biçimi arasındaki boşluğu işgal edebilir. Çok nadiren, zarf-fiil ve bağlaç biçimi görünüşsel bir yardımcı yapı olduğunda, olumsuzlama fiili ile bağlaç biçimi arasında da zarf-fiillerle karşılaşılabilir.[2]

Ме тудлан оҥай пӧлекым конденна, а тудо огешат ончал. Ona ilginç bir hediye getirdik, bakmıyor bile.
Ужмем нуным ок шу, ыныштак тол. Gelmeseler de onları görmek istemiyorum.
– Кеҥежше тений шыже гай.

– Ит гына ойло, йӱштылашат огеш лий.

– Yaz bu yıl sonbahar gibi.

- Yüzmeye bile gidemiyorsun demezsin.

Ида курныжланен шинче! Açgözlü olma!

Sonlu olmayan formlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Her iki yazı dilinin gramerinde iki mastar, dört ortaç ve beş gerund ulaç.[1]

Mari'nin iki mastarı, temel mastar ve gerekli mastardır. Temel mastar bir işaret formu olarak kullanılır, ancak bu form fiilin hangi çekime ait olduğunu göstermez. Doğu ve batı edebiyat dillerinde gerekli mastar farklı eklerle oluşturulmuştur.[1]

Mari dilinin dört katılımcısı şunlardır: aktif ortaç, pasif ortaç, gelecek ortaç ve olumsuz ortaç.[1]

Pasif ve fütüristik ortaç genellikle mastar gibi kullanılır. Ayrıca sıfat-fiil ekleri ile oluşturulan birçok form sözcükselleştirilmiştir.

Bahsedildiği gibi, Mari'nin beş ulaçları vardır: olumlu öğretici ulaç, olumsuz talimat ulaç, erken eylem ulaç, müteakip eylem ulaç ve eşzamanlı eylem ulaç.[1]

Bahsedilen ulaçlardan ikisi öğreticidir: biri olumlu, diğeri olumsuzlanmış ulaçtır.[1]

Mastar[değiştir | kaynağı değiştir]

Temel mastarın karakteri doğu yazı dilinde -aš ve batı yazı dilinde -aš, -äš şeklindedir. Bu mastarlar, fiilin iki çekimden hangisine ait olduğunu söylemez:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -aš tolaš gelmek
Batı -aš, -äš kolaš ölmek

Mastar kullanımı çok yaygındır. Kendisinden sonraki 2. veya 3. tekil şahısın iyelik eki, mastarın birçok işlevinde belirleyici bir görev üstlenebilir. Öte yandan, iyelik eki genellikle mastarın failini ifade etmek için kullanılır; Burada elbette tüm iyelik ekleri söz konusudur.[1]

İki yazı dili, çekinik mastar olarak farklı biçimler kullanır. Doğu yazı dilindeki formun işareti -man, batı yazı dilininki -mə̑la, -məlä:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -man tolam

kolə̑man

gelmek zorunda

ölmek zorunda

Batı -mə̑la

-məlä

tolmə̑la

kolə̑mə̑la

gelmek zorunda

ölmek zorunda

Man-mastar olumsuz bir yüklem olarak ortaya çıkar; ajanı genellikle bir datif ile ifade edilir, ancak h.B. lijaš "olmak" fiiline göre, aynı zamanda bir aday aracı olacaktır.[1]

Mastar yardımcı fiil liješ “will” veya basit geçmiş formlar ə̑l'e veya olmaš olarak kullanılabilir. Liješ, ifadenin fütürist karakterini vurgular. Mastar + preterital yardımcı fiilden yapılan yapım ile sırasıyla geçmişte olması gereken bir eylem, diğer yandan da gerekli olmasına rağmen gerçekleşmesi belirsiz olan geleceğe ait bir eylem ifade edilir.[1]

-Mə̑la, -məlä ile oluşturulan mastar fiili batı lehçeleri dışındaki bazı lehçelerde de bilinir, ancak yazı dilinde öncelikle batı yazı diline aittir. Bu çekinik-fütürik mastar da yalnızca bir yüklem olarak görünür. Mastarın olası bir aracısı bir datif ile ifade edilir.[1]

Man-mastarda olduğu gibi, bu mastara yardımcı fiiller de eklenebilir.[1]

Ortaç[değiştir | kaynağı değiştir]

Aktif ortaç işareti doğu yazı dilinde -še, -šo, -šö ve batı yazı dilinde -šə̑, -šə’dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -še, -šo, -šö tolšo

kolə̑šo

geliyor, gel

ölüyor, öldü

Batı -šə̑, -šə tolšə̑

kolə̑šə̑

geliyor, gel

ölüyor, öldü

Pasif ortaç işareti doğu yazı dilinde -me, -mo, -mö ve batı yazı dilinde -mə̑, -mə’dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -me, -mo, -mö tolmo

kolə̑mo

gelmek

öldü

Batı -mə̑, -mə tolmə̑

kolə̑mə̑

gelmek

öldü

Me eki olan formlar hem ortaç hem de mastar olarak kullanılır. Katılımcının aracısı genellikle yalın veya tamlayan bir durum aracılığıyla ifade edilir.[1]

Fütüristik ortaç işareti doğu yazı dilinde -šaš ve batı yazı dilinde -šašlə̑k, -šäšlə̑k’dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -šaš tolšaš

kolə̑šaš

"Gelecek, gelmek zorunda"

"Ölmek, ölmek zorunda olmak"

Batı -šašlə̑k, -šäšlə̑k tolšašlə̑k

tolə̑šašlə̑k

"Gelecek, gelmek zorunda"

"Ölmek, ölmek zorunda olmak"

Daha uzun ek, batı lehçesi dışındaki bazı lehçelerde de bilinir; Öte yandan, daha kısa varyant batıda da bilinmiyor.

Katılımcının anlamı fütürik-gereksinimlidir, hem katılımcı hem de mastar kullanım bulur.[1]

Negatif ortaç işareti doğu yazı dilinde -бə̑me, -бə̑mo, -бə̑mö, -tə̑me, -tə̑mo, -tə̑mö ve batı yazı dilinde -бə̑mə̑, -бəmə, -tə̑mə̑, -təmə:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -бə̑me, -бə̑mo, -бə̑mö, -tə̑me, -tə̑mo, -tə̑mö tolбə̑mo

kolбə̑mo

Gelmiyor

Ölmek değil, ölmemek

Batı -бə̑mə̑, -бəmə, -tə̑mə̑, -təmə toltə̑mə̑

kolə̑бə̑mə̑

Gelecek, gelmek zorunda

Ölmek, ölmek zorunda olmak

Bu ortaç, görünüşe göre, tüm olumlu ortaçların olumsuz bir karşılığı olarak kullanılır. Anlamına göre hem aktif hem de pasif olabilir ve hem tamamlanmış hem de bitmemiş bir eylemi ifade eder.[1]

Ulaç[değiştir | kaynağı değiştir]

Her iki yazı dilinde de olumlu öğretici ulaçların eki -en, -n'dir. Ünsüz kökü en az iki heceli olan 1. çekimdeki bazı fiillerden, sadece kök bazen bu ulaç olarak kullanılabilir, yani bu fiillerin olumsuz bükülme görünen ve 2. tekil kişi.[1]

Bükülme örnekleri:[1]

Yazı dili Fiil Tercüme
Doğu, Batı -tolə̑n gelmek
Doğu, westlich kolen ölmek
Doğu ošem ošemə̑n Beyaz, parlaklaşıyor; beyaz, parlak hale geldi
Batı ošem ošemən Beyaz, parlaklaşıyor; beyaz, parlak hale geldi

Her iki yazılı dilde de olumsuz öğretici ulaç'ın eki -be, -te’dir:[1]

Yazı dili Fiil Tercüme
Doğu tolбe

kolə̑бe

gelmeden

Ölmeden

Batı tolte

kolə̑бe

gelmeden

Ölmeden

Erken eylem ulaç eki doğu yazı dilinde -mek (e) ve batı yazı dilinde -mə̑k (ə̑), -mək (ə)’dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -mek(e) tolmek(e)

kolə̑mek(e)

Ben geldikten sonra gelmek vb.

Ben öldükten sonra ölmüş olmak vb.

Batı -mə̑k(ə̑), -mək(ə) tolmə̑k(ə̑)

kolə̑mə̑k(ə̑)

Ben geldikten sonra gelmek vb.

Ben öldükten sonra ölmüş olmak vb.

Gerund, ana fiilin eyleminin peşinden ne olduğunu ifade eden bir zarf olarak kullanılır. Sebeb genellikle özne tarafından belirtilir, ancak aynı zamanda, gerund'a eklenmiş bir yalın, tamlayan veya iyelik eki ile gösterilen ayrı bir ajana da sahip olabilir.[1]

Sonraki eylemin ulaç eki doğu yazı dilinde -meš (ke) ve batı yazı dilinde -meš (kə)’dir:[1]

Yazı dili Son ek Fiil Tercüme
Doğu -meš(ke) tolmeš(ke)

kolə̑meš(ke)

gelmek yerine gelene kadar

Ölmek yerine ölene kadar

Batı -meš(kə) tolmeš(kə)

kolə̑meš(kə)

gelmek yerine gelene kadar

Ölmek yerine ölene kadar

Ekin daha kısa ve daha uzun varyantı eşanlamlı olarak kullanılır. Daha kısa varyant tamamen bir latin formu gibidir. Daha uzun olanı, isimlerin datif biçiminden farklıdır, çünkü orijinal durum ekinin önünde her zaman tam e ünlüsüne sahiptir; bu durum ekin son seslisinin doğu yazı dilinde her zaman -e, batı yazı dilinde -ə olduğunu belirler.[1]

Ulaç'ın ajanı genellikle özne aracılığıyla ifade edilir. Bununla birlikte, ulaç, aynı zamanda, bir yalın, tamlayan veya ulaç eklenmiş bir iyelik eki ile belirtilen farklı bir aracıya da sahip olabilir.[1]

Eş zamanlı eylem fiilinin son eki doğu yazı dilinde -šə̑la ve batı yazı dilinde -šəlä’dir:[1]

Yazı dili Fiil Tercüme
Doğu, Batı tolšə̑la

kolə̑sə̑la

gelirken,

ölürken, ölmek

Ulaç, ana fiille eşzamanlı olan bir eylemi ifade eden zamansal bir zarf olarak kullanılır. Bu genellikle özne ile aynı faile sahiptir. Bu durumda ulaçtan sonra özneye karşılık gelen bir iyelik eki gelebileceği gibi eksiz de olabilir. Bununla birlikte, gerund genellikle iyelik eki ile ifade edilen kendi aracısına da sahip olabilir; En azından diyalektik olarak, bir tamlama biçimi de bir fail olarak görünebilir. Batı yazı dilinde ve bazı doğu ağızlarında iyelik eki beklendiği gibi zarf-fiil ekinden sonra gelir, ancak doğu yazı dilinde ve birçok lehçede de iyelik eki garip bir şekilde ekin ortasına yerleşir: -la öğesinden önce.[1]

Diğer kategoriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıfatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Çirmiş'teki isimler ve sıfatlar aynı şekilde çekimlenebilir. Çirmiş'te isimler ve sıfatlar arasındaki sınır oldukça belirsizdir. İsimler kadar iyi sıfatlar olan birçok kelime vardır:[1]

O kelye 'derin, derin'

Seme 'siyah, siyah renk'

Sokso 'sıcak, sıcaklık'

Bazı sözcükler ve tümceler[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk dilleri ile çok benzerliği olan sözcüklere sahiptir. Not: Örneklerdeki tire işareti, sözcükler okunurken vurgunun nerede olacağını gösterir, Mari dilinde vurgu işareti kullanılmaz.

  • По́ро ке́че / Póro kéçe - İyi günler
  • Ку́гу та́у / Kúgu táu - Teşekkürler
  • ик, кок, кум, ныл, вич / ik, kok, kum, nıl, viç - bir, iki, üç, dört, beş
  • куд, шым, канда́ш, инде́ш, лу / kud, şım, kandáş, indéş, lu - altı, yedi, sekiz, dokuz, on
  • мут/mut - sözcük
  • ава / ava - anne, ana. (Tıva Türkçesinde anne'ye ava denir)
  • саре / sare - sarı (renk)
  • пире / pire - börü (bozkurt)
  • пакча / pakça - bahçe

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as Alhoniemi, Alho. 1993. Grammatik des Tscheremissischen (Mari). Hamburg: Buske. 253pp
  2. ^ a b c d e Riese, Timothy; Bradley, Jeremy; Schötschel, Monika; Yefremova, Tatiana 2019. Mari (марий йылме): An Essential Grammar for International Learners. [Draft version] Vienna: University of Vienna. [published online at grammar.mari-language.com]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]