Hirodes

Hirodes (İbranice: הוֹרְדוֹס; Yunanca: ἡρῴdης ), (d. M.Ö. 74 – ö. M.Ö. 4 Kudüs), aynı zamanda I. Hirodes veya Büyük Hirodes adıyla bilinen ve Roma İmparatorluğu tarafından Yahudiye eyaletine atanan Yahudi Kralı.

Hayat hikâyesinin detaylarına en iyi M.S. 1. Yüzyıl Yahudi tarihçisi Josephus'un çalışmalarında rastlanır. Bir çok insan için, Hirodes hakkında en iyi bilinen şey Matta İncili bölüm 2'de, Yeramya 31:15'ten nakille anlatılan Masumların Katli hikâyesidir.

Hirodes Tapınağı'nın modeli (İsrail Müzesi)

Hirodes, özellikle Kudüs'teki ikinci tapınak olan ve bazen Hirodes Tapınağı olarak adlandırılan tapınağın genişletilmesiyle tanınır.

7 Mayıs 2007'de, Kudüs'teki İbrani Üniversitesi arkeologlarından Prof. Ehud Netzer'in başkanlığındaki bir arkeolog grubu, bu tapınağı bulduğunu iddia etmiştir.

Hayatı

Kral Hirodes'e ait bakır sikke, ön yüzde "Basileus Herodon" yazısı ve arka yüzde Makedon güneşi sembolü.

Kral Hirodes, peygamber İshak'ın büyük oğlu Esav'ın soyundan, varlıklı ve zengin bir Edomlu aileden gelir. İdumea, Eski Ahit'de Edom olarak geçen bir güney Yahudiye yerleşimiydi. Makkabilerde geçen Yuhanna Hirkanus, İdumea'yı M.Ö. 140–130 arasında fethettiğinde, tüm İdumealılardan Yahudi kanunlarını kabul etmelerini ya da topraklarını terk etmelerini istedi. Bu yüzden İdumealıların bir çoğu Yahudiliği kabul etti.

Kral Hirodes kendisini bir Yahudi olarak tanımlıyordu ve çağdaşlarının dikkatini çekiyordu. Her ne kadar bu iman içten olsa da, Hirodes soyundan gelenlerin kültüründe Helenistik etki oldukça fazlaydı, bu da dindar Yahudilerin gözüne itici görünmelerine neden oluyordu. Yuhanna Hirkanus zamanında din değiştiren İdumealılardan olan İdumealı Antipater'in ikinci oğlu ve Hirodes henadanının kurucusudur. Hirodes'un annesi Cypros, Nabata'daki Petra şehrinden bir prensesti. Roma'da, sırtı tıpkı Pompey ve Cassius gibi sıvazlanan ailenin reisi ve Hirodes'in babası, M.Ö. 47 yılında Yahudiye eyaletine İmparatorluk vekili, ardından Hirodes henüz 25 yaşında babası tarafından Galile (modern El-Halil) valisi olarak atandı.

Babasının M.Ö. 43 yılında -iddialara göre bir vergi tahsildarı tarafından- zehirlenmesi üzerine katili idam ettirdi. Bir sefer dönüşünün ardından, eskiden Yahudiye'nin yöneticisi ünvanına sahip Hasmonean hanedanı mensubu genç prenses Mariamne (bazen Mariamme olarak telafuz edilir) ile söz kesti. İlk karısı Doris ve Antipater isimli üç yaşındaki oğlunu kovdu ve ardından Mariamne (I. Mariamne olarak da bilinir) ile evlendi. M.Ö. 40'da Antigonus ve Partlar Yahudiye'yi işgal etti. Hirodes Kudüs'ten kaçarak ilk kez Roma'ya gitti. Roma Senatosu tarafından "Yahudilerin Kralı" olarak seçildiyse de, Hirodes'un Yahudiye'nin tamamını ele geçirmesi M.Ö. 37 yılına kadar sürdü. 34 yıl saltanat sürdü.

Zaman çizelgesi

M.Ö. 30'lar

Kudüs'ün Kral Hirodes tarafından alınması, M.Ö. 36, Jean Fouquet, 15. yüzyıl sonu.

M.Ö. 39–M.Ö. 37 Antigonos'a karşı savaş. Kudüs'ün fethi ve Antigonos'a karşı zafer, ardından Antigonos'un Marcus Antonius tarafından idamı.

M.Ö. 36 Hirodes, 17 yaşındaki üvey kardeşi Yahudiyeli III. Aristobulus'u Yahudilerin onu kral seçecekleri korkusuyla yüksek rahip olarak atadı.

M.Ö. 35 Aristobulus bir partide boğuldu. Tarihçiler, Hirodes'in onu öldürdüğüne dair delillerin yetersiz olduğunu iddia ederler.

M.Ö. 32 Nabata'ya karşı savaşa başladı, bir yıl sonra zafer kazanıldı.

M.Ö. 31 Yahudiye'de yıkıcı bir deprem. Octavianus'un Markus Antonius'u bozguna uğratması üzerine Hirodes sonradan Augustus adını alacak olan Octavianus'a sadâkatlarını bildirdi.

M.Ö. 30 Hirodes'e Rodos adasında Octavianus tarafından büyük alâka gösterildi ve Yahudiye Krallığı tekrar onaylandı.

M.Ö. 20'ler

M.Ö. 29 Josephus, Hirodes'in karısı I. Mariamne'ye büyük bir tutkuyla bağlı olduğunu ve onu kıskandığını yazar. Mariamne, Hirodes'un kendisini öldürmeyi planladığını öğrenince onunla birlikte uyumayı bıraktı. Hirodes ona iftira ederek zina etme suçundan mahkemeye çıkarttı. Hirodes'in kız kardeşi I. Salome, ona karşı yalancı şahitlik yaptı.

I. Mariamne'nin annesi Aleksandra duruşmaya katıldı ve öz kızını suçladı. Tarihçiler annenin Hirodes'in cinayet listesinde sıradaki isim olduğunu, hayatını kurtarmanın tek yolunun bu olduğunu söyler. Aktarılanlara göre henüz 25 yaşında olan ve yedi yıl içinde beş çocuk doğuran Mariamne, idam sırasından oldukça sakin ve durgundu.

Aleksandra parayla elde ettiği güç yardımıyla Hirodes'in akıl sağlığının krallığa devam etmesine izin vermediğini öne sürerek kendisini kraliçe ilan ettirdi. Josephus'a göre bu stratejik bir hataydı; Hirodes onu mahkemeye bile çıkarmadan idam ettirdi.

M.Ö. 28'de Hirodes, komplo iddiasıyla üvey kardeşi Kostobar'ı (Salome'nin kocası ve Berenis'in babası) idam ettirdi. Hirodes'in Kudüs'te inşa ettirdiği tiyatro ve amfitiyatro'da büyük bir festival yapıldı.

M.Ö. 27 Hirodes'e suikast girişimi. Hirodes, Gaius Julius Caesar Octavianus (Augustus) onuruna Samiriye'yi yeniden inşaa ettirdi ve adını Sebaste olarak değiştirdi.

M.Ö. 25 Büyük bir kuraklığın ardından açlık ve salgınlar başladı. Hirodes, Mısır'dan tahıl ithal etti ve örnek bir yardım programı başlattı. Vergilerin üçte birinden feragat etti.

M.Ö. 23 Hirodes, Kudüs'de yeni bir saray ve Yahudiye'daki Hirodian'da bir kale inşaa ettirdi. Hirodes üçüncü evliliğini yüksek rahip Simon'un kızı II. Mariamne ile yaptı.

M.Ö. 22 Sezariye Maritima'nın imarına başladı ve limanını inşaa etti. Romalılardan Trachonitis, Batanaea ve Auranitis bölgelerinin yönetimini elde etti.

Yaklaşık M.Ö. 20 de İkinci Tapınak da genişletme başladı.. (Bkz. Hirodes Tapınağı)

M.Ö. 10'lar

Yaklaşık M.Ö. 18, Hirodes, ikinci kez Roma'ya gitti.

M.Ö. 14 Hirodes, Anadolu ve Kirene'deki Yahudileri destekledi. Judaea'daki ekonomik başarısından dolayı vergileri dörtte bir oranında düşürdü. Oğullarıyla tartıştı.

M.Ö. 13 Hirodes, ilk karısı Doris'ten olan oğlu Antipater'i birinci varisi yaptı.

M.Ö. 12 I. Mariamne'den olan oğullarından Aleksandros ve Aristobulos'un hayatı için tehlike arz ettiklerinden şüphelenmesi üzerine, güvende olmak için onları Aquileia'ya aldı ancak Augustus her üçünü de barıştırabildi. Hirodes Olimpiyat oyunları'nı mali olarak destekledi ve geleceğini güvenceye aldı. Hirodes vasiyetini, Aleksander ve Aristobulos'un da kraliyet varisi olarak yetişeceği ancak Antipater'in öncelikli olacağı şekilde iyileştirdi.

M.Ö. 10 civarı, genişletilmiş Kudüs Tapınağı'nın açılışı yapıldı. Nebatalilerle savaşıldı.

M.Ö.'nin son 10 yılı

M.Ö. 9 Sezariye Maritima'nın açılışı için büyük bir merasim yapıldı. Nebatilere karşı yapılan savaşın kötü gitmesi nedeniyle Augustus'un gözünden düştü. Hirodes, tekrar Aleksander'ın kendisini ölüreceğinden şüphelendi.

M.Ö. 8 Hirodes, I. Mariamne'den olan çocuklarını vatana ihanetle suçladı. Augustus'un krallığını oğullarına aktarabilme izni vermesi üzerine onunla barıştı.

M.Ö. 7 I. Mariamne'nin oğulları suçlu bulunarak idam edildi. Mahkeme, daha önce bir Roma mahkemesinin bulunduğu Beyrut'taydı.

Şimdi veraset değişmişti ve Antipater tahtın öncelikli varisi olmuştu. Tahta çıkış sıralamasında ikinci sıraya II. Mariamne'den olan Hirodes Filip dahil edildi.

M.Ö. 6 BC Hirodes, Mesih'in doğuşunu haber veren ve bir bakıma saltanatının sonunu hazırlayan Farisilere karşı savaştı.

M.Ö. 5 Antipater, Hirodes'i öldürmeyi planladığı suçlamasıyla mahkemeye çıkarıldı. Hüküm öncelikle Roma İmparatoru tarafından onaylanmalıydı. Hirodes, dördüncü karısı Maltas'tan olan oğlu Hirodes Antipas'ı varisi olarak seçti. Hirodes ciddi biçimde hastaydı.

M.Ö. 4 Genç Tevrat öğrencileri, Kudüs Tapınağı'nın ana girişindeki altın kartalı Farisi öğretmenleri Roma'nın sembolü olduğununu söylediği için parçaladılar. Hirodes onları tutuklattı, mahkemeye çıkarttı, hükmü verdirdi ve idam ettirdi. İmparator Augustus, Antipater'in ölüm cezasını onayladı. Hirodes kendi oğlunu idam ettirdi.

Tek varisini idam ettirdiği için Hirodes, vasiyetini tekrar değiştirdi: Archelaus (Maltas ile olan evliliğinden) tüm krallığın kralı olacak, Antipas (Maltas'tan olma) ve Filip (Kudüs'lü Kleopatra'dan olma) El-Halil ve Peraea, Gaulanitis (Golan), Trachonitis (İbranice: Argob), Batanaea (şimdi Ard-el-Bathanyeh) ve Panias üzerinde tetrark (dörtlü yönetim yöneticisi) olarak hüküm sürecekti. Augustus'un bu vasiyeti onaylamaması nedeniyle hiç biri kral ünvanı alamadı ama belirlenen toprakları aldılar.

Ölümü

Josephus'un Yahudilerin Geçmişi adlı eseri kaynak alınarak Hirodes'in M.Ö. 4 yılının Mart sonu ya da Nisan başında öldüğü öne sürülür. Josephus, Hirodes'in kral olmasından 37 yıl, Antigonus'un ölümünden ise 34 yıl sonra öldüğünü söyler. Buna göre M.Ö. 4 yılında ölmüş olmalıdır. Bu tarih, kraliyeti bölüşen üç oğlunun M.Ö. 4'ten itibaren hüküm sürmeye başlamalarıyla desteklenir. Josephus, otuz yedi yıllık saltanattan sonra I. Hirodes Filip'in ölümünden bahseder ki, bu İmparator Tiberius'un 20. yılında olmuştur; Hirodes'in ölümünün M.Ö. 4 yılında olduğunu gösterir. Ayrıca Josephus, Hirodes'in bir Ay tutulmasından sonra öldüğünü söyler ki M.Ö. 4'te bir parçalı ay tutulması olmuştur.

Josephus'un yılları hesaplama yöntemindeki tutarsızlıklar nedeniyle, bu tarihin hatalı olduğunu, ölümün M.Ö. 5'te gerçekleşmesinin daha muhtemel olduğunu söyleyenler de vardır. Bu yıl içinde iki tam ay tutulması oldu. Daha ileri tarihler de ortaya atışmıştır ancak M.Ö. 1 yılına kadar başka ay tutulması yoktur, oysa bu tarihte Hirodes'in oğulları onun ardından 3 yıldan beri hüküm sürmektedirler.

Josephus, Hirodes'in hastalığının sonlarına doğru çok acı çektiğini söyler. Josephus'un tanımlamalarından, bazı tıp uzmanları Hirodes'in kronik böbrek yetmezliğine bağlı Fournier Kangreni'nden öldüğünü düşünür.

Hirodium'un güneybatı yönünden çekilmiş hava fotoğrafı.

Hirodes, Kudüs'ün on iki kilometre güneyindeki Hirodium'da bir mezara defnedildi. Mayıs 2007'de mezarın bulunduğu bildirildi.

Evlilikleri ve çocukları

Kral Hirodes'in evlilikleri ve çocukları

Eş	Çocuklar
Doris	Oğlu Antipater III, M.Ö. 4'te idam edildi.
II. Mariamne, Hasmoneanlı Aleksandros'un kızı	Oğlu Aleksandros, M.Ö.7'de idam edildi. Oğlu Aristobulus IV, M.Ö.7'de idam edildi. Kızı Salampsio Kızı Cypros
II. Mariamne, Yüksek Rahip Simon	Oğlu II. Hirodes Filip
Malthace	Oğlu Hirodes Archelaus - (vali) Oğlu Hirodes Antipa - (tetrark) Kızı Olympias
Kudüslü Kleopatra	Oğlu Hirodes Filip I - (dörtlü yönetim valisi) Oğlu Hirodes
Pallas	Oğlu Phasael
Phaidra	Kızı Roxane
Elpis	Kızı Salome bat I. Hirodes
Bir kuzeni (adı bilinmiyor)	bilinen çocuğu yok
Bir yeğeni (adı bilinmiyor)	Bilinen çocuğu yok

Yüksek olasılıkla Hirodes'in özellikle son karılarından daha fazla oğlu vardı. O dönemde Romalıların kadınları önemsiz bularak saymamaları nedeniyle daha fazla kızı da olabilir.

Kral Hirodes'in aile ağacı

Soyu

Aleksandros + Aleksandra
           |
      ———————————————————————————————————
     |                                   |
Yahudiye'li III. Aristobulus         Mariamne, kızı
(ö. M.Ö. 35)                          Kral Hirodes e.
(son Hasmonean ferdi,
Yüksek rahip olarak atandı, suda boğuldu)

Edomlu Antipater + Cypros, Petra'daki Nebatilerden Arap prensesi
                       |
                       |
                       |
                Kral Hirodes
              (M.Ö. 74-M.Ö. 4)

İşaretler

İşaret	Anlamı
+	Evli
|	ikidinden doğan
../———	kardeş
d.	doğumu
ö.	ölümü
e.	ile evliydi
?	buraya dahil değil ya da bilinmiyor

Evlilikleri ve soyundan gelenler

Kral Hirodes + Kudüslü Kleopatra
                |
              Filip (tetrark)
             ö. M.Ö. 34

Kral Hirodes + Doris
                |
            Antipater
             ö. M.Ö. 4?

Kral Hirodes + Maltas (Samiriyeli)
                |
    ————————————————————————————————————————————————
   |                                   |            |
 Hirodes Antipa                     Archelaus    Olympias
   d. M.Ö.20?   + Phasaelis,
                    Arap kralı IV. Aretas'ın kızı
      evlenmek için "boşandı":
              + Hirodias,
                    (Kral Hirodes'in oğlu ) Aristobulus'un kızı

Kral Hirodes + Mariamne I, ö. M.Ö. 29?, Aleksandros'un kızı
                |
    ————————————————————————————————————————————————
   |             |          |                       |
 Aristobulus   Alexander   Salimpsio + Phaesal     Cypros
  ö M.Ö. 7?      ö M.Ö. 7?                |              e.
   e. Berenis                      Cypros         Antipater(2)
     |
  Hirodias, kz.
     e. Hirodes Antipa

Kral Hirodes + II. Mariamne, Yüksek rahip Simon'un kz.
                |
           Hirodes Filip

Notlar.

• Antipater(2), Yusuf ve Salome'nin oğludur
• ? işaretli tarihler güncel buluntulara karşın doğruluğunun ispat edilmeye ihtiyacı vardır.

İcraatları

Hirodes, ailesinin ve gelecek kuşakların hafızasına zalimliğiyle kazınsa da, Yahudiye'nin ekonomik gücünü arttırmak için yardım eden, şehirler kuran ve tarımsal projeler geliştiren ehil ve uzak görüşlü bir yöneticiydi. Onun en ünlü ve tutkulu projesi Kudüs'teki İkinci Tapınak'ın genişletilmesiydi.

Saltanatının on dokuzuncu yılında (M.Ö. 20-19) Hirodes tapınağı "daha muhteşem bir boyutta" yeniden inşaa ettirdi. Dış yapıların ve avlunun bitirilmesi seksen yıl sürmesine rağmen yeni tapınak bir buçuk yılda bitirildi. Şeriate uyan Hirodes, 1.000 kadar rahibi duvarcı ustası ve marangoz olarak çalıştırdı. M.S. 70 yılında tahrip edilicek olan tapınaktan sık sık Hirodes Tapınağı olarak bahsedildi.

Hirodes'in diğer icraatlarından bazıları: Kudüs'ün su şebekesinin yeniden kurulması, Kudüs'te bir saray yaptırılması, Masada gibi sınır kalelerinin yeniden canlandırılması ve Sezariya Maritima ve Hirodion gibi yeni şehirler kurulması. Aynı zamanda Hirodium adında bir kale inşaa ettirdi. Gemi yapımı için oldukça önemli olan Ölü Deniz'den asfalt çıkarılması tekelini Kleopatra ile paylaştı. Kıbrıs'taki bakır madenlerini Roma İmparatorluğu'ndan kiraladı.

Yeni Ahit'te Hirodes

Kral Hirodes'ten Matta İncili'nde "masumların katli" olarak bilinen bölümde çok kısa bahsedilir.

Yeni Ahit'e göre; İsa'nın doğumundan kısa bir süre sonra, doğudan gelen müneccimler, Hirodes'i "Yahudilerin kralı olmak için doğmuş olanın" nerede olabileceğini sormak için ziyaret ettiler, çünkü onun yıldızını doğuda görmüşlerdi ve ona saygılarını sunmak istiyorlardı. Kendisi Yahudiye kralı olan Hirodes, hemen kendi saltanatını tehdit eden bu bebeğe karşı teyakkuza geçti.

Toplanan rahipler ve yazıcılar, Hirodes'e peygamberin sözünü ettiği "kutsal yağla meshedilmiş olan" Mesih'in (Yunanca: ho christos) Yahudiye'deki Beytüllahim'de doğduğunu söylediler. Bunun üzerine Hirodes, çocuğu bulmasını sağlamaları için müneccimlere "gidin, ve çocuk hakkında iyi araştırın; onu bulduğunuz zaman bana haber verin ki, ben de gelip ona secde kılayım"(Matta 2:8) diyerek Beytüllahim'e gönderildi. Müneccimler İsa'yı buldular, ancak rüyalarında Hirodes'e bilgi vermemeleri için uyarılınca onun yanına uğramadan memleketlerine döndüler. Yusuf da rüyasında Hirodes'in İsa'yı öldürmek istediği hakkında uyarıldı, böylece Yusuf ve ailesi Mısır'a kaçabildi. Hirodes, müneccimler tarafından aldatıldığını anladığında, Beytüllahim çevresinde iki yaş ve altı tüm erkek çocukların öldürülmesini emretti. Yusuf ve ailesi Hirodes ölene kadar Mısır'da kaldılar, sonra Hirodes'in oğlu Archelaus'un oğlundan kaçmak için El Halil'deki Nasıra'ya gittiler.

Bu anlatılanların tarihsel doğruluğu, o dönemden başka bir belgenin böyle bir katliamdan bahsetmemesi nedeniyle kuşkuludur. Her halukarda, Beytüllahim küçük bir taşra kasabasıydı ve öldürülmüş olan çocukların sayısı 5 veya 6'dan fazla olamazdı.

Yeni Ahit'te Kral Hirodes'in (babası gibi Hirodes diye çağrılan) oğlu Hirodes Antipa'tan Vaftizci Yahya'nın tutuklanması ve öldürülmesi hakkındaki kısımda bahsedilir.

Hirodes'in ölümünün ardından

Hirodes'in ölümünün ardından, krallıktan ziyade tetrarşiyle idare edilen Krallığı, oğullarından Archelaus, Hirodes Antipa ve I. Hirodes Filip arasında bölündü.

Kral Hirodes'in Mezarı

7 Mayıs 2007'de, Kudüs’teki İbrani Üniversitesi arkeolog'larından Prof. Ehud Netzer'in başkanlığındaki bir İsrailli arkeolog grubu 35 yıllık araştırma sonucunda, "I. Hirodes" veya "Büyük Hirodes" adlarıyla da bilinen, Romalılar döneminde, Roma Senatosu tarafından “Yahudilerin Kralı” olarak atanan Hirodes'in mezarının Kral Hirodes saray kalıntılarının bulunduğu Hirodyum adı verilen tepedeki kazı çalışmaları sırasında bulunduğunu bildirdi. Kral Hirodes'in (MÖ 74-4) bölgeye gömüldüğü, MS 1. yüzyıldaki Yahudi tarihçilerinden Flavius Josephus'un yazılarında yer almıştı.

Okumalar

• Duane W. Roller, Büyük Hirodes'in imar programı, İngilizce
• Robert Gree, Büyük Hirodes, İngilizce
• Michael Grant, Büyük Hirodes, İngilizce

Dış bağlantılar

• Araştırmalar> İkinci tapınak ve Talmudik çağ> Hirodes ve Hirodes Hanedanı Yahudi tarihi araştırma merkezi - Yahudi tarihi araştırmaları için Dinur merkezi projesi, Kudüs İbrani Üniversitesi, (İngilizce)
• Mezar bulundu!, (İngilizce)
• Hirodes'in Halachic durumu , (İngilizce)

• BBC Manchester/Discovery channel ortak yapımı yayın, 2004, 14 Mart, (İngilizce)
• Aile ağacı, (İngilizce)
• Britanicca özeti, cilt 5 sayfa 879, (İngilizce)
• Encylopedia.com, (İngilizce)
• Outline of Great Books Volume I - King Herod: Josephus'un eserlerinden özetler, (İngilizce)
• M.Ö. 49'dan 1'e zaman çizelgesi, (İngilizce)
• Büyük soyadlı Hirodes, 1911, Britannica Ansiklopedisi, (İngilizce)
• Jewish Encyclopedia: Herod I, (İngilizce)
• Katolik Ansiklopedisi: Hirodes, (İngilizce)
• Hirodes'in dehşeti, (İngilizce)
• Şablon:Kaynak wiki