Kaşık

Bir tatlı kaşığı

Kaşık, sofrada yemek yemede kullanılan bir mutfak eşyasıdır. Yarım küremsi şekliyle, temel olarak sulu yemekleri ağıza götürmekte kullanılır.

Yemekte kullanımı

İnsanlar tarafından çok eski zamanlardan beri kullanılmaktadır. Yapılan kazılarda en eskilerinin Mısır'da olduğu anlaşılmıştır. Bunlardan mabetlerde kullanılanlar, en sanatkarane yapılanlarıdır. Roma ve Bizanslılar tarafından da kullanıldığı bilinen kaşıklar muhite ve zamana göre çeşitli olabilmektedir. Araştırmalarda ilk kaşıkların pişmiş topraktan, daha sonraları ise şimşir gibi sağlam ağaçlardan yapıldıkları görülmüştür. Zamanla madenlerden yapılan kaşıkların, en kıymetlileri gümüş ve altın olanlarıdır.

Türklerin kullandıkları kaşıklar yemeklere göre değişmekte, genellikle kemik ve tahtadan bazen de deniz kabuklarindan (ozellikle sedefden) yapılmaktaydı. Kepçeler, kahve ve muhallebi kaşıkları madenden olurdu. Pilav, çorba ve muhallebi kaşıklarının burunları yuvarlak, yemek kaşıkları sivri olur; kahve kaşıkları küçük, çay kaşıkları ise daha küçük yapılırdı. Anadolu'da Selçuklular ve bilhassa Osmanlılar zamanında çok güzel tahta kaşıklar yapılmıştır. Bu zamanda, Kastamonu ve Konya illeri kaşıkçılığın merkezi durumundaydı. Bunlardan başka İstanbul'da da kaşıkçılık sanatı sürdürülmüş ve kaşıkçı esnafı, tam bir teşkilatla çalışmıştır. En nadide kaşıkların İstanbul sanatkarının elinden çıktığı da bir gerçektir.

Geri dönüşümlü polyesterden yapılmış çatal, kaşık ve bıçaklar

Konya kaşıklarının ayrı bir ünü vardı. Rivayete göre, Karaman'dan Konya'ya ilim tahsiline gelen talebeler boş zamanlarını kaşık yapmakla değerlendirirlerdi. Böylece hem dinlenir hem faydalı bir işle meşgul olurlardı. Bunları, pazarlara gönderirler elde ettikleri parayla ihtiyaçlarını görürlerdi. Yerli halktan olan talebeler de zamanla bu sanatı öğrenmişler ve Konya için yerli bir sanat şekline sokmuşlardı. Uzun süre kaşık yapmaya devam eden Konyalılar 19. yüzyılın ikinci yarısında mallarını Suriye, Mısır, Tunus ve Cezayir'e göndermeye başlamışlardı. Fakat zamanla eski önemini kaybeden tahta kaşıkların günümüzde mahalli olarak yapılmasına devam edilmektedir. Fabrikasyon olarak yapılan tahta kaşıklar yanında Anadolu'da bazı yerlerde madeni kaşıklar tercih edilmektedir.

Örf, adet ve geleneklerine bağlı Anadolu halkının tahta kaşıkları kullanması boşuna değildir. Sapının sıcaktan ısınmaması, hafifliği, zerafeti, soğan ve et kavurmalarındaki kullanılış rahatlığı tercihin sebebinin belli başlı olanlarıdır. Zevk ve zerafetin işlendiği Anadolu tahta kaşıkları tereyağının yıkanmasında ve kaplara yerleştirilmesinde yaygın olarak kullanılır.

Tahta kaşıkların bir kısmı günümüzde müzeleri süslemektedir. Bu kaşıklarda, oymacılık ve süsleme sanatlarının örneklerine rastlamak mümkündür.

Yemek pişirme ve servis edilmesinde kullanımı

Salata, kızarmış patates, gibi büyükce parçalardan oluşan susuz yemeklerin tabağa servisi için kaşıklardan biri baş, yüzük, ve isaret parmağıyla, biri de yüzük parmağının sırtı, küçük, ve orta parmaklarla tutulur. Yüzük parmağı menteşe ekseni gibi kulanılır, kaşıkların geniş tarafları parmak hareketleriyle (en çok baş ve orta parmak) yaklaştırılıp uzaklaştırılarak yemek gerektiğinde tutulur gerektiğinde bırakılır.

Bazı büyük kaşıkların uçları sivri değil yassı ve kalın olur sapa dik bir çizgi oluşturur. Bunlar tavanın yassı dibine fazlaca ısınıp yapışan yemeklerin kazınarak yanmasının önlenmesi işine çok uygundur. Yassı olan uç ağzı ince yapılanlar ise yassı tencere dibinden az kalmış sıvı yemeklerin servisi icin uygundur. Bazı ucu yassı kaşıkların uç çizgisi sapa dik olmaz; bunlar tencere iç duvarlarının kazınmasında işe yarar.

Adam boyu kaşıklar büyük kazanlarda düğün yemeği pişirirken faydalıdır. Orta boy kazan ve tencerelere uygun olan değişik boylarda kaşıklar ve kepçeler kullanılır.

Delikli kaşıklar pişirme sırasında sıvılaşamayan yada eriyemeyen parçaların, veya yüzeyde biriken köpüklerin tencereden çikartılmasında işe yarar. Bazı delikli kaşıklar ve kepçeler suda pişirilip bir sonraki pişirme işlemine geçecek su böreği yufkası, makarna gibi yemekleri suyundan ayırırken, ve bazen salata servisinde işe yarar.

Müzik aleti olarak kullanımı

Kaşık bir ritim aleti olarak da kullanılmaktadır. Kaşık çalınırken birçok şekilde tutulabilir.

• Zil çalar gibi: Biri yüzük ile orta parmak arasında, biri başparmağın iç tarafında, ikisinin de sapları dışarda tutulacak şekilde, elin her sıkılmasında iki kaşığın sırt sırta çarpmasıyla, İspanyada tahta kastanyetlerin çalınması tarzında (bu yöntem ile iki eldeki kaşıkların saplarının birbirine vurulmasına da olanak verir). Konya ve Silifke yöresi halk oyunlarında bu yöntem kullanılır.
• Zilli maşa tarzında: İşaret parmağının iki yanına sapları avuç içinde ve ağızları dışarda sırt sırta tutup öbür ele, dize, kola, omuza vurup yuvarlak kısımlarının birbirine çarpmasını sağlayarak, . Orkestralarda bu yöntem çok kullanılır.
• Salata servisi yapacakmış gibi: aynen yukarda salata servisi için tutuldugu gibi (kaşıklardan biri baş, yüzük, ve isaret parmağıyla, biri de yüzük parmağının sırtı, küçük, ve orta parmaklarla tutulacak sekilde, yüzük parmağı menteşe ekseni olacak sekilde) ama kaşıklardan birini ters çevirip, parmakların her bir araya gelişlerinde kaşıkların sırt sırta çarpmalarıyla, İndonezyada Yemek çubuklarının çalınması tarzında. Eskişehir yöresel kadın halk danslarında bu yöntem kullanılır.
• Nakkare tarzinda: Bir kaşık yüzük ve orta parmak arasında, ağzı sol avuç içinde, ikinci bir kaşıgın sapı saatin kayışı altında, ağzı sol bilek / avuç üzerinde (bu ikisi nakkare gibi) üçüncü bir kaşık ise sağ elde (vurma çubuğu gibi). Orkestralarda bu yöntem bazen kullanılır.

Wikimedia Commons'ta Kaşık ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.