Câmiu't-Tevârîh

Cami’üt-Tevarih, (Arapça: جامع التواريخ; ǧāmiʿu t-tawārīḫ) Bu ansiklopedik, Mahmud Gazan'dan, Moğollar ve onların hanedanlığını, sonraları Âdem'den Reșìdeʿd-dìn Fazlullāh’ın yaşadığı döneme kadar olan tüm tarihi kayıtları içeren değerli bir kitapdır.

Yazarı

Cami’üt-Tevarih'in yazarı Reșìdeʿd-dìn Fazlullāh (1247 – 1318) musevi asıllı hekim, yazar, tarihçi ve İlhanlıların Farslı bir veziridir.

İçerik

Mahmud Gazan Han'ın İslama dönüşü, Cami’üt-Tevarih

Cami’üt-Tevarih, dört farklı ana bölümden oluşur;

Birinci bölüm

Ta'rikh-i Gazani, en kapsamlı birinci bölüm,

• Moğol ve Türk boyları: Onların tarihi, soy ağaçları ve destanları
• Cengiz Han'dan Mahmud Gazan'nın ölümüne kadar dönemin Moğol tarihini içerir.

İkinci bölüm

• 1310 yılına kadar Olcaytu (Muhammed Hudabende ) saltanat dönemi tarihi
• Avrasya'daki Moğol olmayan ırklar:
  • Âdem ve oğulları
  • İslam öncesi Pers hükümdarları
  • Muhammed ve Halifeler
  • Fars'da İslami hanedanlıklar (Gazneliler, Harezm şahları, İsmailler)
  • Türkler,
  • Çinliler,
  • Yahudiler,
  • Frenkler,
  • Hintliler gibi konuları içerir.

Kitabın ikinci cildinde yer alan "Tarih-i Oğuzân ve Türkân" adlı bölümüne dayanılarak Zeki Velidi Togan tarafından "Oğuz Destanı" adıyla yayımlanmıştır. Reșìdeʿd-dìn Fazlullāh, bu eserinde Uygurca Oğuz Kağan’dan istifade etmemiştir. Reșìdeʿd-dìn kendisine yazılı olarak verilen Tarih-i Oğuzan’ı değiştirmemiş, yalnızca Kur’an’dan ayetler, bazı tarihi kayıtlar, İran edebiyatından ve Şehname’den şiirlerle süslemiştir. Kendisince bilinen bazı isimlere ekler yapmaktan hoşlanmıştır. Destanın eski zamanlara ait kısımlarında Orta Asya’nın Çin ile münasebetleri derin bir bilgiye dayandırılmıştır. Bu bir kitaptan alınmamış, halkın hatırında yaşayan rivayetlerden çıkarılmış olabilir. İnal Yabgu zamanından önceki hanlara ait kısmının ravilerin hafızasından ziyade, rivayetlere dayandığını gösteren izler vardır. Oğuz Kağan’nın seferleri arasında en dikkat çekeni Ön Asya (İran, Mezopotamya) seferidir.

Üçüncü bölüm

Shu'ab-i panjganah (MS 2937) ismindeki Arap, Yahudi, Moğol, Frenk, ve Çinlilerin soyağacı içerikli el yazması kitabı İstanbul'da Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde bulunmakta ve şimdiye kadar hiç yayınlanmamıştır.

Dördüncü bölüm

Suwar al-akalim, bir coğrafi incelemedir. Maalesef, o bilinen el yazması günümüze kadar ulaşamamıştır.

Cami’üt-Tevarih'e eşzamanlı el yazmaları

Arapça el yazmaları

İki parçaya ayrılmış, birisi Edinburg üniversitesinde (151 yapraklı) ve ikincisi Professor Nasser Davud Halili koleksiyonunda (59 tane yapraklı) bulunan eşzamanda yazılmış Arapça el yazmaları bulunur.

Farsça el yazmaları

İki adet Farsça kopyaları İstanbul'da Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde saklanmaktadır.

• Ms. H 1653, 1314 tarihli Büyük Timur İmparatorluğu Sultan Şahruh daha geç dönemin toplamalarını kapsar.
• Ms. H 1654, 1317 tarihli, 118 resimli, 21 sayfalık Çin imparatorları betimlemesini içerir. Herhalde Reșìdeʿd-dìn Fazlullāh için kopyelenmiş olacaktır.

Dış bağlantılar

• Paul Lunde ve Rosalind Mazzawi, A History of the World, Saudi Aramco World, Ocak 1981 (İngilizce)
• Folios from the Jami' al-tavarikh, Timeline of Art History, Metropolitan Museum of Art (İngilizce)