Tevrat

"Torah" ve "Tora" buraya yönlendirilmektedir.

Bu madde Yahudiliğin kutsal kitabının bazı kısımları hakkındadır. Yahudiliğin kutsal kitabının bütünü için Tanah sayfasına bakınız.

Eski Glockengasse Sinagogu'nda saklanan Torah parşömeni, Köln)

Tevrat veya Tora (İbranice: תּוֹרָה, romanize: Torāẖ, lit. "Öğretim, "Öğretme", "Hukuk"), Yahudilikte mukaddes kabul edilen ve bünyesinde beş tane kitabı barındıran bir koleksiyondur. Nevi'im ve Ketuvim ile beraber Tanaḥ'ın bünyesinde yer alır. Bundan dolayı bazen Tevrat için Tanaḥ'ın ilk beş kitabı denir. Bu beş kitapları vahyeden olduğuna inanılan Musa'ya ithafen Musa'nın beş kitabı da denir. Barındırdığı kitaplar sırasıyla Yaratılış Kitabı, Çıkış Kitabı, Levililer Kitabı, Sayılar Kitabı ve Tesniye Kitabı'dır. Yahudiler arasında ise bu kitaba Yazılı Tevrat (תּוֹרָה כָתובָה, romanize: Torāẖ katuvaẖ) denir.

Kavramlar ve anlamları

Tevrat adı, İbranice Torah sözcüğünün Arapça biçiminin Türkçeye uyarlanışıdır. İbranicede "öğretme, gösterme, yönlendirme, öğreti, yasa" anlamına gelir.

Hristiyanlıkta

Torah'ı oluşturan kitapların Yunancadan etkilenmiş olan dillerde kullanılan adları, Tevrat'ın 2. yüzyılda yapılmış Yunanca çevirisinden (Septuagint tercümesi) gelmiştir. Torah'a Pentatök (Yunanca: Πεντάτευχος [Pentáteuchos]; „Beşkitap“) denilir. Bu kavram penta (beş) ve teuchos (cilt, tomar) sözcüklerinin birleşiminden oluşmuştur.

Hristiyanlar da Torah'ı kutsal kabul edip genellikle ona Musa'nın Beş Kitabı derler.

İslamiyette

Kur'ân'da Tevrat kitabının Musa'ya verildiğini doğrudan doğruya söyleyen bir ayet bulunmadığı halde bu, şu iki ayet karşılaştırılınca anlaşılıyor.

„Biz Mûsâ'ya kitap verdik. Ondan sonra peşpeşe peygamberler gönderdik. Meryem'in oğlu Îsâ'ya da mûcizeler, açık deliller verdik ve onu Ruhu'l Kudüs ile destekledik. ...“ (Bakara Sûresi, 87. ayet)

„İçinde hidâyet ve nur olan Tevratı Biz indirdik. Kendilerini Hakka teslim eden nebîler, Yahudilerle ilgili meselelerde onunla hükmederlerdi. ...“ (Mâide Sûresi, 44. ayet)

Musa Tevrat'tan başka bir kitap kaleme almadığı için bu kitap ona indirildi. Fahruddin Razi Bakara Sûresi'ndeki ayet (87) hakkında şunu açıklar:

„O, Bakara Sûresi'ndeki „Musa'ya o kitabı ve furkanı verdik“ âyetinde geçen „El-Kitab'ı ise, Tevrat olarak açıklamakta ve Musa'ya verilen „kitab“ın Tevrat olduğunda ihtilafın bulunmadığını belirtmektedir.

Netice olarak, Muhammed Hamdi Yazır'ın ifade ettiği gibi müfessirlerin hemen hemen tümü , Musa'ya „kitap“ verildiğini bildiren âyetlerdeki “El-Kitab“ı Tevrat olarak açıklamıştır. Onlardan hiçbiri , İncil'in İsa, Zebur'un Davud'la birlikte zikredilmesine rağmen Tevrat'ın Musa ile birlikte zikredilmemesinin sebebi üzerinde durmamıştır.“

Geçmiştekinin aksine günümüz Müslümanlarının çoğunluğu Tevrat'ı kutsal kabul eder ancak özgün metninin zamanla tahrif edildiğine (değiştirildiği) inanırlar.

"Elleriyle kitap yazıp sonra onu az bir bedel karşılığında satmak için, "Bu Allah’ın katındandır" diyen(Yahudi alim)lere yazıklar olsun! Elleriyle yazdıkları yüzünden vay haline onların! Ve yapıp ettikleri yüzünden vay haline onların!" (Bakara Suresi, 79. ayet).

Torah'ın beş kitabı

Büyük ihtimalle ilk önce Torah ya da “Musa’nın kanun kitabı” diye adlandırılan tek bir kitaptı, fakat kolay kullanılabilmesi için sonradan beş tomara bölündü (Yehoşua / Yeşu 23:6; 'Ezra / Ezra 6:18).

Musa'nın beş kitabı

İbranice ad	Transliterasyon	Tercümesi	Latince ad	Türkçe ad
בְּרֵאשִׁית	Bereşit	„Başlangıçta“	Genesis	Yaratılış ya da Tekvin
שְׁמוֹת	Şemot	„İsimler“	Eksodos	Mısır'dan Çıkış
וַיִּקְרָא	Vayikra	„Ve çağırdı“	Levitikus	Levioğulları ya da Levililer
בְּמִדְבַּר	Bemidbar	„Çölde“	Numeri	Çölde Sayım
דְּבָרִים	Devarim	„Sözler“	Deuteronomium	Yasa'nın Tekrarı ya da Tesniye

İsimleri

Torah tomarları

1. Bereşit: Bu kitap birçok dilde Genesis ismini kitabın Yunanca Septuagint (İbranice Kutsal Yazıların Yunanca tercümesi, M.Ö. 2. yüzyıl) çevirisinden alır. O çeviride kitabın adı “Başlangıç; Doğuş” anlamına gelir. İbranice elyazmalarında kitabın adı, ilk sözcüğü olan Bereşit’tir (Yunanca en arkhei). Bu sözcük “başlangıçta” demektir. Türkçede Tekvin ya da Yaratılış olarak da bilinen Başlangıç kitabı Pentatök’ün ilk kitabıdır.

2. Şemot: Kitap, İbranicede ismini ilk sözlerinden alır ve Veelleh şemot (“İsimleri şunlardır”) ya da sadece Şemot (“İsimler”) olarak adlandırılır. Kitabın diğer dillerdeki ismi genellikle Yunanca Septuagint çevirisindeki Eksodos (“Çıkış” ya da “Ayrılış”) adından gelir. Çıkış, Başlangıç kaydının devamıdır. İbranicede kitabın “Ve” sözcüğüyle başlaması, ardından da Yakup’un oğullarının Bereshit (Başlangıç) 46:8-27’de sıralanan isimlerini kısaca tekrarlaması bunun kanıtıdır.

3. Vayikra: İbranice metinde kitabın adı, giriş ifadesi olan Vayikra’dır (sözcük anlamıyla, “Ve çağırdı”) (Vayikra / Levioğulları 1:1). Kitap sonradan Yahudiler arasında Kâhinler Kanunu ve Sunular Kanunu olarak da adlandırılmıştır. Torah'ın üçüncü kitabının en yaygın ismi, Yunanca Septuagint ve Latince Vulgata tercümelerinde olduğu gibi, “Levililer” ya da “Levioğulları”dır. Vayikra (Levioğulları) kitabı ilk sözcüğü olan “ve” bağlacıyla önceki kitapların devamı olduğunu gösterir.

4. Bemidbar: Yahudiler kitaba uygun bir isim olarak “Çölde” anlamına gelen Bemidbar adını vermişlerdir. İbranice midbar sözcüğü şehir ve kasabaların bulunmadığı açık arazi için kullanılır. “Sayılar” ifadesi, kitabın Yunanca Septuagint çevirisindeki ismi olan Arithmoi’nin ve Latince Vulgata çevirisindeki ismi olan Numeri’nin karşılığıdır. Bu isim halkın önce Sina Dağı’nda (1-4. bölümler) sonra da Moab Düzlüklerinde (26. bölüm) sayılmasından gelir. Kitabın ilk ayeti onu kendinden önceki kayda bağlayan “Ve” sözcüğüyle başlar.

5. Devarim: Birçok dilde kitabın adı, Devarim (Tekrar) 17:18’de geçen ve ‘kanunun kopyası’ anlamına gelen İbranice mişna hattora ifadesine dayanır. Yunanca Septuagint tercümesinde kitabın adı Deuteronomion’dur. Bu isim „ikinci” anlamındaki deuteros ve „kanun” anlamındaki nomos sözcüklerinin birleşimidir; dolayısıyla „İkinci Kanun“ „Kanunun Tekrarı” anlamına gelir. Bununla birlikte kitap adının aksine, ikinci bir kanun veya Kanunun sadece bir tekrarı değil, Kanunun açıklamasıdır.

Torah'ın yazılması

Torah'ın tanıklığı

1. Bereşit: Bereşit (Başlangıç) kitabını kimin yazdığı konusunda Yahudi bilginler arasında hiçbir kuşku yoktu. Kutsal Yazılarda Musa’nın ardılı Yeşu’nun zamanından itibaren ilk beş kitaba sık sık “Musa’nın kanun kitabı” gibi ifadelerle değinilir (Şemot / Çıkış 17:14; 34:27; Jehoşua / Yeşu 8:31). İbranice Kutsal Kitabın krolojosine göre İsrail muhtemelen M.Ö. 1513'te Mısır'dan çıktı. Bunun için Musa bu kitabı M.Ö. 1513’te Sina Çölü’nde yazıp tamamladı.

Musa Tanrı'dan haberler aldığını belirtir (Şemot / Çıkış 17:14). Tanrı'nın peygamberlere ilham ettiğine inanan insanlar, Bereşit kitabının Tanrı'nın yönlendirmesiyle kaleme alındığını kabul ederler. Musa yaratılış hakkındaki bilgileri yalnız bu şekilde alabildi.

Öbür ayrıntılar ise sözlü gelenekle bir nesilden sonraki nesle nakledilmiş olabilir. Bereşit kitabına göre Nuh Tufanından önce yaşamış olan insanlar uzun yaşadıkları için ilk insan Adem'den Musa'ya kadar ancak beş nesil geçmişti: Metuşelah, Sam, İshak, Levi ve Amram.

Başka bir ihtimale göre Musa tarihsel bilgisini, var olan yazı ve belgelerden aldı. 18. yüzyılda Hollandalı bilgin Campegius Vitringa da (1659-1722) bu görüşü savundu; çünkü Başlangıç'ta 10 defa „... soyunu anlatan kayıt budur: ...“ ya da „... ilgili kayıt şudur: ...“ (Bereşit / Başlangıç 2:4; 5:1; 6:9; 10:1; 11:10, 27; 25:12, 19; 36:1, 9; 37:2) gibi ibareler bulunur. Burada „kayıt“ olarak çevrilen İbranice sözcük (tōle·dhṓth) „tarih“ ya da „kaynak“ olarak da tercüme edilebilir.

Bu sebepten dolayı Vitringa ve daha sonra başkaları da tōle·dhṓth kavramını Musa'dan önceki tarihsel belgeler olarak anladı. Onlar, bu raporların isimleri geçen kişiler tarafından (Adem, Nuh, Nuh'un oğulları, Sam, Terah, İsmail, İshak, Esav ve Yakup) kaleme alındığını ya da bu ataların bu belgelerin sahipleri olduğunu varsaydı.

Diğer bir görüşe göre bu kayıtlar, daha kapsamlı bir tarih raporunun kısımlarını birbirlerinden ayıran başlıklardır.

Bereşit (Başlangıç) kitabının son kısmındaki bilgileri Musa'nın dedesinin babası ve Yusuf’un üvey kardeşi olan Levi yaşadı. Dolayısıyla Yusuf’la ilgili ayrıntılar aile içinde iyi biliniyor olmalıydı. Üstelik Levi, Musa’nın babası Amram’ın döneminde belki hâlâ hayattaydı. (Şemot / Çıkış 6:16, 18, 20; Bemidbar / Sayılar 26:59).

Anlaşılan insanlar tarihin ilk dönemlerinden itibaren, belki de M.Ö. 2370’te meydana gelen Nuh Tufanından önce, yazı yazabiliyordu. Arkeologlar bulunan bazı kil tabletleri M.Ö. 2370 öncesine tarihlendiriyor. Bununla birlikte dikkate değer bir gerçek, Torah'ın, insanların Tufandan çok önce şehir inşa etmeye, müzik aletleri ve metal aletler yapmaya başladığını açıkça göstermesidir (Bereşit / Başlangıç 4:17, 21, 22). Tüm bunları yapabilen insan için bir yazı sistemi geliştirmek herhalde zor değildi.

2. Şemot: Şemot (Çıkış) kitabında Musa’nın Tanrı’nın emriyle kayıt tuttuğu üç kez belirtilir (17:14; 24:4; 34:27). Kitap, İsrailoğullarının Mısır’dan çıkışlarından bir yıl sonra, M.Ö. 1512’de Sina Çölü’nde yazılmıştır. Kitap Yusuf’un öldüğü M.Ö. 1657 yılından, Tanrı’ya tapınmak için Kutsal Çadırın kurulduğu M.Ö. 1512’ye dek geçen 145 yıllık dönemi kapsar.

3. Vayikra: Vayikra'dan (Levioğulları) önceki kayıt olan Şemot (Çıkış) kitabı “ikinci yılın birinci ayında, ayın birinci günü” Kutsal Çadırın kurulmasıyla sona erer (Şemot / Çıkış 40:17). Levioğulları’ndan bir sonraki kayıt olan Sayılar kitabı da Tanrı’nın Musa’ya “İsrailoğullarının Mısır diyarından çıkışlarının ikinci yılında, ikinci ayın birinci gününde” söylediği sözlerle başlar (Bemidbar / Sayılar 1:1). Dolayısıyla Levioğulları kitabı aradaki bir aylık dönemi kapsıyor olmalıdır. Çoğunlukla kanun ve düzenlemelerin yer aldığı bu kitapta zaten en fazla bir ay içinde yaşanacak kadar az olay anlatılır (Vayikra / Levioğulları 8:1–10:7; 24:10-23).

Musa’nın, yaşanan olayları ve Tanrı'dan aldığı talimatları hemen kaleme aldığı sonucuna varmak makul olur. Ayrıca kitapta verilen pek çok talimat, çöl yolculuğu boyunca İsrailoğullarına rehberlik etme amacı güder (26:46). Tüm bunlar Musa’nın Levioğulları kitabını M.Ö. 1512’de yazdığına işaret eder.

4. Bemidbar: Kitaptaki ‘Musa kaydetti’ ifadesi ve kapanış kısmındaki sözleri de yazarın kimliğini açıkça gösterir (Bemidbar / Sayılar 33:2; 36:13). İsrailoğullarının Mısır’dan çıkmalarının üzerinden henüz bir yıl geçmiştir. Kayıt, Mısır’dan çıkıştan sonraki ikinci yılın ikinci ayında yaşanan olaylarla başlar ve M.Ö. 1512’den 1473’e dek geçen 38 yıl 9 aylık süreyi kapsar (Bemidbar / Sayılar 1:1; Devarim / Tekrar 1:3).

Sayılar 7:1-88 ve 9:1-15’te anlatılanlar bu döneme ait değilse de, ek bilgi olarak kayda dahil edilmiştir. Musa’nın, kitabın ilk kısımlarını olaylar yaşandığı sırada kaydettiğine kuşku yoktur. Kitabın sonraki kısımlarını ise çölde geçen kırk yılın sonunda, yani M.Ö. 1473’ün başında tamamlamış olmalıdır.

'5. Devarim: Kitabın başındaki “Musa’nın sözleri; bunları tüm İsrail’e . . . . söyledi” ifadesi ve daha sonraki “Musa bu kanunu yazdı” ya da “Musa . . . . bu ilahiyi yazdı” gibi ifadeler de yazarın Musa olduğunu açıkça gösterir (1:1; 31:9, 22).

Kitabın başında şu sözler yer alır: “Kırkıncı yılda, on birinci ayda, ayın birinci günü Musa İsrailoğullarına ... tüm emirleri anlattı” (1:3). Bu kitabın tamamlanmasının ardından, “birinci ayın onunda” Ürdün Irmağı’nı geçmelerinden üç gün önceki olaylarla Yeşu kendi kaydına başlar (Yehoşua / Yeşu 4:19; 1:11). Dolayısıyla Tekrar kitabının yazılmaya başlandığı tarihle Yeşu’nun anlatmaya başladığı olaylar arasında iki ay bir haftalık bir dönem vardır. Fakat bu dokuz haftalık dönemin 30 günü Musa için tutulan yasla geçer (Devarim / Tekrar 34:8). Bu durumda Musa yaklaşık olarak 40. yılın 12. ayının başında, yani M.Ö. 1473’ün başlarında ölmüş olmalıdır. Öyleyse Devarim (Tekrar) kitabındaki hemen hemen tüm olayların 40. yılın 11. ayında gerçekleşmiş olması ve kitabın o ayın sonunda tamamlanmış olması gerekir.

Dinbilimcilerin görüşü

Tevrat'ın yazılmasıyla ilgili uzun süre en çok kabul gören teori belgesel hipotezdi. Ayrıca, Tevrat'ın yazılması ve Tevrat anlatılarının Sümer efsaneleriyle benzer imgeler ve hikâyeler içermesi konusunda Muazzez İlmiye Çığ'ın görüşleri şöyledir: "İsrail bilginleri Babil kitaplıklarından aktarmışlar. MÖ 5. yüzyılda da Babil kralı Nebukadnezar Filistin'i alınca oradaki Yahudilerin en bilginlerini alıp Babil'e götürüyor. Onlar orada boş durmuyorlar, Sümer bilginlerinin aktardıkları bilgilerden yararlanıyorlar. Bilginler Babil'den döndükten sonra Tevrat yazılmaya başlanıyor."

Belgesel hipotezin eleştirisi

Bu "belgesel hipotez" Julius Wellhausen'den kuruldu. 19. yüzyılın ikinci yarısında Alman Kutsal Kitap eleştirmeni Julius Wellhausen, Kutsal Yazıların Yeşu’yu da içeren ilk altı kitabının —anlatılan olayların olmasından bin yıl kadar sonra— M.Ö. beşinci yüzyılda yazıldığı kuramını yaygınlaştırdı. Bununla birlikte, bu kitapların çok önce yazılmış malzemeler de içerdiğini söyledi.

Bu kuram, Encyclopœdia Britannica’nın 1911 yılındaki 11. baskısında yayımlandı. Şunlar denildi: “Tekvin, sürgünden sonraya ait kâhin kökenli (P) ile dili, üslubu ve dinsel görüşü P’den farklı, kâhin kökenli olmayan daha eski kaynaklardan meydana getirilen sürgün sonrası bir yapıttır.”

Wellhausen ve taraftarları, İbranice Kutsal Yazıların ilk kısmında yazılan tüm tarihi, “gerçek tarih değil, geçmişin popüler gelenekleri” olarak değerlendirdiler. Eski kayıtlar, İsrail’in daha sonraki tarihinin sadece bir yansıması olarak kabul edildi. Örneğin, Yakub ile Esav arasında aslında bir düşmanlığın olmadığı, fakat bunun daha sonraları ortaya çıkan İsrail ve Edom ulusları arasındaki düşmanlığın yansıması olduğu belirtildi.

Bununla uyumlu olarak, o eleştirmenler, Musa’nın, ahit sandığını yapmak üzere hiçbir zaman bir emir almadığı ve çölde İsrail’in tapınma merkezi sayılan toplanma çadırının hiçbir zaman var olmadığı kanısındaydılar. Onlar aynı zamanda, M.Ö. altıncı yüzyılın başlarında gerçekleştiğine inandıkları, Yeruşalim’in Babilliler tarafından harap edilişinden ancak birkaç yıl önce, Harunî kâhinliğin tam anlamıyla tesis edildiği inancındaydılar. Bu eleştirmenler, Kutsal Kitabın ilk yazılan kitaplarının içerdiği metnin çeşitli belgelere ayrılabileceği iddiasında bulunurlar.

Bu kuramın gerçek bir kanıtı kesinlikle yoktur. Bir yorumcu şunları yazdı: “Eleştiri olsa olsa kuramsal ve deneysel niteliktedir, her zaman değiştirilebilir ya da yanlışlığı ortaya çıkıp başka bir fikre yer vermesi gerekebilir. O, bu tür çalışmaların her zaman karşı karşıya kaldığı türden tüm kuşku ve varsayımları üzerine çeken entelektüel bir çalışmadır.“ Özellikle Kutsal Kitap eleştirmenliği, aşırı “kuramsal ve deneysel niteliktedir.”

Gleason L. Archer, Jr., Kutsal Kitap eleştirmenliğinin kullandığı muhakeme tarzındaki başka bir eksikliği gösteriyor. Sorun, “Wellhausen ekolünün, (hiç kanıtlama kaygısı duymadan) İsrailin dininin, diğerleri gibi yalnızca insan kökenli ve evrimin bir ürünü olduğunu ileri süren bir varsayımla başlamış olmasıdır” diyor. Başka sözlerle, Wellhausen ve taraftarları eleştirilerine, Kutsal Kitabın yalnızca insan sözü olduğu varsayımıyla başlayıp bundan sonuç çıkarmışlardır.

1909 yılında The Jewish Encyclopedia, Wellhausen kuramının başka iki zayıf yönünü belirtti: “Wellhausen’in kendi zamanında yaşayan Kutsal Kitap eleştirmenlerinin hemen hemen tümünü etkileyen fikirleri iki varsayıma dayanır: Birincisi, bir dinin gelişimi sırasında dinsel törenlere daha çok ayrıntı katılır; ikincisi, daha eski kaynaklar, dinsel törenlerin ilk gelişme evreleriyle mutlaka ilgilidir. İlk varsayım ilkel kültürlerde görülen delillerle çelişir, daha sonraki ise, Hindistan’daki gibi dinsel tören kurallarının sunduğu delillerden destek bulamaz.”

Kuramların doğru ya da yanlış olduğunu görebilmek üzere sınamanın bir yolunu gösteren The Jewish Encyclopedia devamen şunları belirtti: “Wellhausen’in fikirleri hemen hemen bütünüyle metin analizlerine dayanır ve kurumsal arkeolojinin görüş açısından incelenerek tamamlanması gerekecektir.” Acaba yıllar geçtikçe arkeoloji Wellhausen’in kuramlarını doğrular gibi miydi? The New Encyclopœdia Britannica şu yanıtı veriyor: “Arkeolojik eleştirmenlik, [Kutsal Kitap tarihinde] en eski dönemlerin bile belirgin tarihsel ayrıntılarının güvenilirliğini doğrulama ve Pentatök kayıtlarının [Kutsal Yazıların ilk kitaplarındaki tarihsel tutanaklar] sadece çok sonraki dönemin bir yansıması olduğu kuramını yıkma eğilimindedir.”

Kutsal Kitabı eleştiren kuramlar bugün entelektüeller arasında popülerdir, çünkü onlara duymak istediklerini söyler. Bir 19. yüzyıl bilgini şunları demişti: “Wellhausen’in bu kitabı hemen hemen bütün diğer kitaplardan daha çok hoşuma gitti, çünkü bana öyle görünüyor ki, Eski Ahit tarihiyle ilgili en önemli sorun, bütün dinlerin tarihine uygulamak zorunda olduğum, insanın evrimi ilkesine uygun şekilde nihayet çözülüyor.“

Buna rağmen bugün Wellhausen'in kuramı 19. yüzyılda olduğu gibi artık kabul edilmez . Birkaç yıl önce yayımlanmış olan bir kitapta şunu okuyabiliriz: „Wellhausen'in zamanından beri görüşler daha tutucu bir yöne hareket ederler. ... Wellhausen'in ilk binyilliğin yüceltilen serabı olarak nitelediği ataların tarihsel geçerliği kesindir. Şimdiki araştırma ataların hakiki kişiler olup Kutsal Kitabın gösterdiğı gibi M.Ö. ikinci binyılda yaşadıklarına dair ikna edici kanıtlar getirdi.“

Wellhausen'in kullandığı „bilimsel“ yöntemler bilimsel olmayan güdüleri vasıtasıyla geri alınır. O bilimsel ve tarafsız çalışmadı, çünkü araştırmalarına Kutsal Yazıların çok kitapçıklarının dindar bir aldatma olduğunun önyargısıyla başladı. Amerikan arkeolog Albright şunu belertti: „Wellhausen ... iki bin yıl sonra . . . Musa'nın zamanındaki İbraniler ile putperest olan Araplar arasındaki benzerlik çok abarttı.“ Bundan başka Albright, Wellhausen'in kuramıyla ilgili kesinlikle bir kanıt olmadığını dile getirdi.

H. F. Hahn Essays on Jewish Life and Thought eserinde Wellhausen hakkında şunu yazdı: „Onun eseri 'bilimsel' olmadığını söylemek yerindedir. ... Wellhausen bir tarihçinin en önemli vazifenin yorum olduğu kanaatıyla yazdı. Onun İsail'in dini hakkındaki tarihsel eserleri bilimsel bir tetkikten cok tarihin felsefeli bir incelemesi idi.“

Kanon ya da kutsal kitapların listesi

Nash papirüsü, M.Ö. 1. yüzyıl

Kutsal kitapların listesi bazı dillerde kanon olarak adlandırılır. Yunanca kanon sözcüğünün İbranice karşılığı kaneh’tir. Geçmişte bu sözcük ölçme çubuğu olan bir kamış için kullanılırdı. Dolayısıyla “kanonik” (Kutsal Metinler dizisine ait) kitaplar, doğru inançların, öğretilerin ve davranışların saptanmasında güvenilir bir ölçü olarak kullanılacak değerde olan gerçek kitaplardır.

M.S. birinci yüzyıl Yahudi tarihçisi Flavios Josephus, Pros Apiona (Apion’a Karşı) adlı eserinde İbranilerce kutsal kabul edilen tüm kitaplara değinir. O şöyle yazar: “Birbiriyle çelişen binlerce kitabı kendi kitabımız olarak kabul etmiyoruz. Resmen kabul ettiğimiz kitaplar yalnızca yirmi iki tanedir ve tüm devirlerin kaydını içerir. Bunlardan beşi Musa’nın kitabıdır; bu kitaplarda Tanrı’nın kanunları ve insanın doğuşundan bu kanunları bildiren kişinin ölümüne dek yaşanan tarihsel olaylar yer alır. . . . . Böylece Josephus, İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.S. birinci yüzyıldan çok önce belirlenmiş olduğunu gösterir.

Geleneksel Yahudi inanışına göre İbranice Kutsal Metinler dizisinin derlenmesi ve listelenmesi işini Ezra başlatmış ve Nechemya tamamlamıştır. Ezra bir Kutsal Kitap yazarı olmasının yanı sıra, kâhin, bilgin ve Kutsal Yazıları kopyalama işinde görevli biri olarak, bu iş için kesinlikle yeterli durumdaydı (Ezra 7:1-11). Dolayısıyla İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.Ö. beşinci yüzyılın sonunda tamamlandığı yönündeki genel inanıştan kuşku duymak için bir neden yoktur.

Papirüs El Yazmaları

Kodeks Sinaiticus

İbranice Kutsal Yazıları ilk kaleme alanlar ve çoğaltanlar bunları, o dönemde yaygın olarak kullanılan ve kolayca bozulabilen papirüs ve parşömen gibi malzemeler üzerine yazdılar. Papirüs, aynı adı taşıyan bir su bitkisinden, parşömen ise hayvan derilerinden yapılır. Yazıcılar yaklaşık M.S. 4. yüzyıldan itibaren elyazmalarında papirüs yerine genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan ve daha dayanıklı bir malzeme olan vellum (bir parşömen türü) kullanmaya başladılar.

Orijinal metinlerin hiçbiri şimdiye kadar bulunamamıştır. Çünkü papirüs ve deri gibi dayanıksız malzemeler nemli iklimlerde hızla çürür. The Anchor Bible Dictionary şöyle diyor: “Bölgedeki iklim şartları yüzünden, bu döneme [MÖ birinci binyıl] ait papirüs bir belge ancak çöldeki bir mağarada ya da sığınakta muhafaza edilmişse bu kadar uzun süre dayanır.” Buna rağmen Kutsal Yazıların kısımlarının eski dönemlere ait binlerce kopyası bulunmuştur.

Papirüs El Yazmaları

Torah'ın bazı kısımları eski papirüs el yazmalarında bulunurlar.

Papirüs El Yazmaları

Simge	İsim	Tarih	Dil	Bulundukları Yer	İçerik
	Nash Papirüsü	M.Ö. 2./1. yüzyıl	İbranice	Cambridge (İngiltere)	10 Emirden 24 satır ve Devarim 5 ve 6'dan birkaç ayet
957	Rylands Greek 458	M.Ö. 2. yüzyıl	Yunanca	Manchester (İngiltere)	Devarim 23-28'dan fragmanlar
	Fouad Papirüsü 266	M.Ö. 1. yüzyıl	Yunanca	Kahire (Mısır)	Bereşit ve Devarim’ndan kısımlar
4Q LXX Levb	Lût Gölü Levioğulları Tomarı	M.Ö. 1. yüzyıl	Yunanca	Yeruşalim (İsrail)	Vayikra'dan fragmanlar
963	Chester Beatty VI	M.S. 2. yüzyıl	Yunanca	Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD)	Bemidbar ve Devarim'den kısımlar

Vellum ve deri el yazmaları

Torah'ın bazı kısımları eski Vellum ve Deri Elyazmalarında bulunurlar.

Vellum ve Deri El Yazmaları

Simge	İsim	Tarih	Dil	Bulundukları Yer	İçerik
Al	Halep Kodeksi	M.S. 930	İbranice	Önceleri Halep’te (Suriye), şimdi İsrail’de	İbranice Kutsal Yazıların büyük kısmı (Ben Aşer metni)
	British Museum Kodeksi Or4445	M.S. 10. yüzyıl	İbranice	Londra (İngiltere)	Torah'ın büyük kısmı
B 19A	Leningrad Kodeksi	M.S. 1008	İbranice	St. Petersburg (Rusya)	Tanah

İbranice Kutsal Yazıları tercüme olarak (Septuagint çevirisi) bazı meşhur olan kodekste bulunur:

Vellum ve Deri El Yazmaları

	Simge	İsim	Tarih	Dil	Bulundukları Yer	İçerik
1	א	Kodeks Sinaiticus	4. yüzyıl	Yunanca	Londra (İngilterre)	İbranice Kutsal Yazıların bir kısmı, tüm Yunanca Kutsal Yazılar ve bazı Apokrif yazılar
2	A	Kodeks Alexandrinus	5. yüzyıl	Yunanca	Londra (İngilterre)	İbranice ve Yunanca Kutsal Yazıların tümü (bazı ufak kısımlar kayıp ya da hasarlı) ve bazı Apokrif yazılar
3	B	Kodeks Vatikanus 1209	4. yüzyıl	Yunanca	Vatikan Kütüphanesi	başlangıçta tüm Kutsal Kitap (şimdi eksik: Başlanğıç 1:1 – 46:28; Mezmur 106-137; İbraniler 9:14'ten sonra; 2. Timoteos; Titus; Filimon; Vahiy)
4	C	Kodeks Ephraemi Syri reskriptus	5. yüzyıl	Yunanca	Paris (Fransa)	İbranice Kutsal Yazılardan kısımlar (64 yaprak) ve Yunanca Kutsal Yazılar (145 yaprak)

Eski tercümeleri

Samiriye Pentatökü

Samiriye Pentatökü

Samiriye Pentatökü eski tarihli bir tercümedir ve Tanah'ın ilk beş kitabını (Torah) içerir. Bu çeviri bir transliterasyondur. Samiriye yazısı eski İbranice yazısından türediğinden dolayı Musa'nın beş kitabının İbranice metni Samiriyelilerin kullandıkları harflere çevrildi.

M.Ö. 740'ta on kabilelik İsrail krallığı Asur imparatorluğu tarafından yıkıldı (2. Krallar [Melachim] 15:29). Üst tabakalı İsrailliler Asur'a sürgün edildikten sonra başka halklardan insanlar Samiriye yöresine getirildiler (2. Krallar [Melachim] 17:24). Samiriye bölgesinde kalmış olan İsarailoğullarının tapınması oraya yerleştirilen insanların kendi put tanrılarına sundukları tapınmayla birleştirildi. Samiriyeliler yalnız Musa'nın beş kitabını kutsal olarak saydıkları için Samiriye Pentatökü adlandırılan çevirisi yapıldı.

Bilginler yazılış tarihi konusunda hemfikir değildir. Bazıları M.Ö. ikinci yüzyılı öne sürer, başkaları ise tercümenin M.Ö. dördüncü yüzyılda yapıldığını düşünür. Samiriye Pentatökü ile İbranice metin arasında yaklaşık 6.000 fark bulunur, fakat bunlar ekseriyetle anlamını değiştirmeyen önemsiz ayrıntılardır. Bu tercümenin bugün mevcut olan en eski elyazmaları M.S. 12./13. yüzyıldandır.

Aramca Targumlar

Aramca kavram Targum “çeviri” ya da “yorumlama” anlamına gelir. Babil'e sürgün edilen Yahudiler Pers İmparatorluğu altında yaşadıkları zaman Aramca aralarında yaygın bir dil oldu. Bu sebepten dolayı Tanah ancak Aramca tercümeleriyle birlikte okunduğunda anlaşılabiliyordu.

Targum adlandırılan bu tercümelerin M.S. beşinci yüzyıldan sonra yapıldıkları düşünülüyor. Aramca Targumlar orijinal metne bağlı kalan tercümeler değil, anlamı farklı şekilde ifade eden serbest çevirilerdir.

Yunanca Septuagint

Yunanca Septuagint (“Yetmiş”) çevirisi M.Ö. 280 yıllarında İbraniceden yapılan ilk ve en önemli çeviridir. Yahudi geleneğe göre Tanah İskenderiye’de (Mısır) 72 Yahudi bilgin tarafından Yunancaya çevrildi. Sonra bu çevirinin 70 kişi tarafından yapıldığı söylenmeye başladı. Böylece bu tercüme Septuagint adını aldı. O zamanki Yunan kültürünün etkisi altında yaşayan Yahudiler böyle bir çeviriye gereksinim duyuyordu.

Septuagint'in çok sayıda papirüs fragmanı var. En eski fragmanlardan biri M.Ö. birinci yüzyıla ait olan Fouad 266 Papirüsüdür. Bu papirüs Başlangıç (Bereşit) ve Kanunun Tekrarı (Devarim) kitaplarından bölümler içerir. Bu papirüs fragmanı Tanrı'nın isminin Yunanca metin içinde klasik İbrani alfabesine ait karakterlerle yazıldığını gösterir.

Tanah'ın tümünü içeren diğer papirüsler M.S. dördüncü ile dokuzuncu yüzyıl arasında hazırlanmıştır. Bunlar birbirinden ayrı büyük harflerle yazıldığından onsiyaller olarak adlandırılır. Diğer el yazmaları minüsküller olarak bilinir; çünkü daha küçük ve el yazısı tarzında yazılmıştır. Minüskül harflerle bitişik yazılmış el yazmaları dokuzuncu yüzyıldan matbaanın icadına dek kullanılıyordu.

Yunanca Septuagint metninin önemli onsiyal el yazmaları Sina Yazması, 1209 numaralı Vatikan Yazması ve İskenderiye Yazması'dır.

İçerik

(Parantez içindeki sayılar bölümlerin numaralarıdır)

• Bereşit: Yaratılış (1); Adem ve Havva (2, 3); Kain ve Habil (4); Tufandan önceki nesiller (5); Nuh (6-9): Tufan (7, 8); Halklar listesi (10); Babil kulesi ve tufandan sonraki nesiller (11); İbrahim (12-24): İbrahim oğlunu kurban edecektı (22); İshak (25-27); Yakup (28-36); Yusuf (37-50).

• Şemot: İsrail halkının Mısır'daki köleliği (1); Musa (2-40): Musa'nın doğumu (2), Musa peygamber olarak seçilir (3, 4), on bela (5-11), Mısır'dan çıkış (12), Kızıl Deniz'den geçiş (13-15), İsrail çölde (16-19), 10 emir (20), Musa çölde başka kanunlar ve tapınak için yönergeler aldı (21-40).

• Vayikra: Tanrı'nın İsraillilere verdiği kanun ve kurallar (1-27): Kurbanlar (1-7), kâhinlik (8-10), temizlik (11-15), kefaret günü (16), kan (17-20), kâhinlik ve bayramlar (21-25), başka kanunlar (26, 27).

• Bemidbar: Sina Dağı'ndaki olaylar (1-10); Çöldeki olaylar (10-21); Moab düzlüklerindeki olaylar (22-36).

• Devarim: Musa'nın ilk konuşması (1-4); Musa'nın ikinci konuşması (5-26): Tanrı’ya tapınma konusundaki kanunlar (12-16), adli meselelerle, yönetim ve savaşla ilgili kanunlar (16-20), halkın özel ve toplumsal yaşamını düzenleyen kanunlar (21-26); Musa'nın üçüncü konuşması (27, 28); Musa'nın dördüncü konuşması (29, 30); Yeşu'nun görevlendirilmesi ve Musa'nın ilahisi (31-32); Musa'nın son hayırduası (32-34).

19 Sistemi

Ana madde: 19 (sayı)

Semavî dinler (İbrahimî dinler) diye adlandırılan dinler için 19 sayısı özel olduğu hakkında çalışmalar mevcuttur. Her ne kadar İncil'de (Yeni Ahit) böyle bir özellik görülmese de Tevrat (Eski Ahit, Tora) ve özellikle Kur'an'da 19 rakamı üzerine çalışmalar bulunmaktadır.

Tevrat'ta

19 sayısının üzerine bir sistem, 11. yüzyılda yaşayan bir haham (Rabbi Judah) tarafından ortaya konmuştur. Tevrat'ın dualarından birisinde tespitlerde bulunmuştur. Rabi Judah'ın (baş hahamın) çalışmaları, 1978 yılında Kaliforniya Üniversitesi yayınları arasında yayınlanan İngilizce: Studies in Jewish Mysticism adlı bir kitapta incelenir.

Kur'an'da

Kur'an'ın 74. suresi olan ve bürünen, gizlenen demek olan Müddessir Suresi'nin 30. ayetinde on dokuz ibaresi aynen geçer.

Üzerinde on dokuz vardır. (74:30)

30. ayeti takip eden ayette ise 'bekçi meleklerinin sayısı' şeklinde bir ifade bulunmaktadır. Art arda gelen ayetler olması sebebi ile bir önceki ayete istinaden bu sayının 19 olduğu belirtilmiştir.

Ayrıca 31. ayette bu sayının (meleklerin sayısı 19'u); ¹ inkâr edenler için bir imtihan, ²kitap verilenlerin şüphelerini gidermesi, ³ inananların imanlarını arttırması için işaret edildiği belirtilir. Ayrıca ⁴ kalplerinde hastalık bulunanlar da 'Bu örnekle ne demek istendi?' demeleri için bir işaret olduğu belirtilir.

Biz, Cehennem'in görevlilerini ancak meleklerden kıldık. Onların sayısını inkâr edenler için bir imtihan vesilesi yaptık ki, kendilerine kitap verilenler kesin olarak bilsinler, iman edenlerin imanı artsın, kendilerine kitap verilenler ve Mü'minler şüpheye düşmesin, kalplerinde bir hastalık bulunanlar ile kâfirler, "Allah örnek olarak bununla neyi anlatmak istedi?" desinler. İşte böyle. Allah dilediğini saptırır, dilediğini doğru yola iletir. Rabbinin ordularını ancak kendisi bilir. Bu, insanlar için ancak bir uyarıdır. (74:31)

Her ne kadar bu ayeti bir referans kabul etmeyip bu rakamı özel bulmayanlar olsa da 19 rakamının Kur'an'da geçişi; bâzı kelimelerin ve harflerin tekrar sayılarının 19'un katı olması kayda değerdir.

Örnekler;

• Kur'an'da 114 sure vardır (6x19). 114'ün çarpanları olan 6 ve 19, oluşturduğu 619 sayısı ise 114. asal sayıdır.
• Kur'an'ın başlangıcında yer alan Besmele (Rahmân ve Rahîm olan Allah'ın adıyla) tamlaması bütün Kur'an nüshalarında 114 (6x19) defa geçer. (Bütün surelerin başında olup da, 9. surenin başında yer almayan Besmele ise, Neml (Karınca) Suresi'nin 30. ayetinde yer alır.)
• Besmele'nin Arapça yazılışı olan بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ‎, 19 harftir.
• İlk vahiy olarak kabul edilen 96. surenin ilk beş ayeti, toplam 19 kelimedir. 19 kelimelik ilk vahiy 76 (19 x 4) harftir.
• İlk vahyi barındıran 96. Alak Suresi toplam 19 ayettir. Alak, aynı zamanda sondan 19. sure ve 304 (16 x 19) harftir.
• Son vahiy olarak kabul edilen ve Kur'an'da 110. olarak gelen Nasr Suresi 19 kelimedir ve ilk ayet 19 harften oluşmaktadır.
• Bâzı surelerin başında bulunan harflerle alakalı olarak: Giriş ayetlerinde kaf (ق ‎) harfi bulunan sureler olan 42. Şura Suresi'nde 57 (3x19), 50. Kaf Suresi'nde 57 (3x19) adet kaf harfi bulunur.

Ayrıca, 19'dan söz eden 74. surenin vahyinden tam 19x74 Kamerî yıl sonra 1974 yılında ortaya çıkması, "gizlenen" diye anılan bu surenin ilk iki ayetinden oluşan ilk cümlesi tam 19 harf olup ebced değerinin 1974 olması ve son olarak, onu keşfeden Reşad Halife'nin adının kök türevlerinin Kur'an'da tam 19 kez geçmesi ilginçtir.

Ayrıca bakınız

• Babil Sürgünü
• Belgesel hipotez
• En'am Suresi
• Musa
• Nuh Tufanı
• On Emir
• Tanah ve Eski Ahit
• Ölü Deniz parşömenleri

Dış bağlantılar

• Türkçe Tevrat, Zebur ve İncil
• Tevrat nedir, Tevrat yazarları ve Tevrat'ın tahrif edilip edilmediği sorunu?