Muhammed Hüdabende: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
| 42. satır: | 42. satır: | ||
1588'den sonra Muhammed Hüdabende sabık şah olarak önce Kazvin'de yaşamıştır. Sonra tutuklanıp [[Alamut]] kalesinde hapis edilmiştir. En son olarak Kazvin'de hapiste iken ya 21 Eylül 1595'te ya da 10 Eylül 1596'de ölmüştür. |
1588'den sonra Muhammed Hüdabende sabık şah olarak önce Kazvin'de yaşamıştır. Sonra tutuklanıp [[Alamut]] kalesinde hapis edilmiştir. En son olarak Kazvin'de hapiste iken ya 21 Eylül 1595'te ya da 10 Eylül 1596'de ölmüştür. |
||
Hem baba hem de annesi bir olan küçük kardeşi [[II. İsmail]] babası tarafından hala "Kakahe Kalesi"nde hapis tutulmakta idi. Rumlu, Afşar ve Kaçar Kızılbaşlı oymakları İsmail'i tutmakta idi. Diğer küçük kardeşi olan, I. Tahmasp'in yeğeni ve damadı olan Haydar Mirza Kızılbaş Ustajlu ve Sayhavand oymakları ve saraylı Gurcü asıllılar tarafından tutulmakta idi. Ortaya çıkan kanlı entrikalardan sonra Haydar Mirza İsmail'i tutan Kızılbaşlarca öldürüldü ve kesik kafası sarayda gösterilince II. İsmail Şah olarak Safevi Devleti hükümdarı oldu. |
|||
== Şahlık dönemi== |
== Şahlık dönemi== |
||
Sayfanın 12.00, 12 Mayıs 2021 tarihindeki hâli
| Muhammed Hüdabende شاه محمد خدابنده | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Safevi Şahı | |||||
| Hüküm süresi | 11 Şubat 1577 - Ekim 1587 | ||||
| Önce gelen | II. İsmail | ||||
| Sonra gelen | I. Abbas | ||||
| Doğum | 1532 Erdebil | ||||
| Ölüm | 1595 (62-63 yaşlarında) Kazvin | ||||
| Eş(ler)i | Mir Abdül Azim Seyfi Hüseyin'in kızı, Hayrünisa Begüm | ||||
| Çocuk(lar)ı | Hasan, Hamza, Abbas, Ebu Talib, Tahmasb, Şahbegüm | ||||
| |||||
| Hanedan | Safevi Hanedanı | ||||
| Babası | I. Tahmasb | ||||
| Annesi | Sultanum Begüm | ||||
| Dini | Şia İslam | ||||
| Meslek | Safevi Şahı | ||||
Muhammed Hudabende veya Hudabende, Muhammed Şah, Sultan Muhammed, 1578 ve 1587 yılları arasında hükümdarlık yapmış Safevî Devletinin 4. şahı.[1]
I. Tahmasb'in ve Türkmen kökenli Musullu eşi Sultanum Begüm'ün oğludur. Asıl adi Muhammed Mirza olup tahta geçmeden önce 1535-1571 döneminde Herat'ta Horasan eyaleti ve 1571-1578 döneminde Fars eyaleti valiliği yapmıştır.
Küçük kardeşi II. İsmail zehirlenip öldürüldükten sonra Muhammed Mirza hemen hemen gözleri kör olmasına rağmen, Kızılbaş ordu komutanları tarafından 1578'de Safevi Devleti şahı olarak tahta geçirilmiş ve Hüdabende lakabını almıştır.
Hükümdarlığı döneminde Safevi Devleti içinde ikinci bir iç savaş olarak Kızılbaş oymakları arasında ihtilaflar ve savaşlar birbirini takip etmiş ve Safevî Devleti zayıflamıştır. Hükümdar olarak da otoriter görülmemiştir. Saltanatının başında iktidar dizginleri önce II. İsmail' i zehirleyen Perihan Hanım'a geçmiştir. Ama Büyük Vezir Mirza Salman ve Şah Muhammed'in karısı olan Hayrunnisa Begüm bir komplo ile Perihan Hanim'i Şubat 1578'de idam ettirmişlerdir ve devletin gerçek iktidar gücü bu sefer Hayrulnisa Begüm eline geçmiştir. Bu güçlü hanım devlet merkezi dışında güçlü olan ve devamlı merkeze muhalefet eden Kızılbaş oymaklarını kocasının idaresindeki devletin merkezine bağlamak için gayret göstermiştir. Fakat Temmuz 1579'da Hayrunnisa Begüm de bu politik tedbirlerine düşman olan Kızılbaşların suikastına kurban gidip öldürülmüştür.
Bundan sonra değişik Kızılbaş oymakları ve değişik saray ileri gelenleri Şah Muhammed'in muhtemel varisleri olabilecek oğullarını tutarak Safevi Devleti içinde büyük bir bölünmeye neden olmuşlardır. Osmanlı Devleti ile açılan 1578-1590 Osmanlı-İran Savaşı başında Şah Muhammed şahlık yapmakta iken Azerbaycan ve Güney Kafkasya toprakları geçici olarak Osmanlı yönetimine geçmiştir. Fakat bu savaş daha bitmeden Şah Muhammed 1587'de yapılan bir saray darbesi sonucunda tahttan indirilmiştir. Şahlık darbeyi yapan oğlu Abbas'ın eline geçmiştir.
1578'den tahta geçip, 1 Ekim 1588'de oğlu I. Abbas'ın resmen şahlık tahtına çıkmasına kadar şah olan Muhammed Hüdabende şah olarak şöyle değerlendirilmiştir: [2]
Çok zarif ve ince zevkleri olan bir kişi olmakla beraber karakteri zayıftı.
1588'den sonra Muhammed Hüdabende sabık şah olarak önce Kazvin'de yaşamıştır. Sonra tutuklanıp Alamut kalesinde hapis edilmiştir. En son olarak Kazvin'de hapiste iken ya 21 Eylül 1595'te ya da 10 Eylül 1596'de ölmüştür.
Şahlık dönemi
Hükümdarlığa getirildiği zaman Şah Muhammed'in gayet zayıf iradeli de olduğu ortaya çıktı ve iktidar dizginleri kadınların eline geçti. Kadınların devlet iktidarını kullanması o zamana kadar Safevi Devleti içinde nispeten olağan bir gelişme idi. Şah İsmail'in saltanat döneminin sonunda eşlerinden biri olan "Taçlı Hanım" I. İsmail Sah kadar devlet idaresinde iktidar gücünü kullanmıştı. Şah I. Tahmasp'in saltanatının sonlarında çok sevdiği kızı Çerkes asıllı "Perihan Hanım" devlet idaresinde hemen hemen tek iktidar sahibi kişi idi. Nitekim Şah Tahmasp öldüğünde yerine II. İsmail'in şah olmasını Perihan Hanım sağlamıştı. Onun iki yıl sonra berteraf edilmesi için yapılan komploda Şah II. İsmail'in ölmesine nedeni olan zehirli afyonu ona Perihan Hanım içirmişti. Bazı tarihçiler Safevi'lerin bu kadınlar saltanatı geleneğinin onlara Orta Asya'dan Turk ve Moğol devletleri idaresinden geçtiğini iddia etmektedirler.
Hayrulnisa Hanım ve Büyük Vezir Kazvin'den Şiraz'a gelmiş iken onunla birlikte bir komploya girip Kazvin'de idareyi elinde tutan Perihan Hanımı bertaraf etmeyi planladılar. Şah Muhammed'i kendi taraflarına almak için onunla görüşerek Perihan Hanım'ın kendini tutmadığına onu ikna ederek Perihan Hanım'ın idam edilmesi hakkında bir fermanı ona imzalattılar. Şah, eşi ve Büyük Vezir Kazvin'e geri döndüklerinde Şubat 1578'de Perihan Hanım kementle boğularak idam edildi.
Bundan sonra Safevi devletinde iktidar gücü tek başına Hayrulnisa Begüm eline geçti. Hayrulnisa Hanım devletin en önemli idareciliklerine akraba ve yakınlarının tayin ederek ve gayet efektif bir istihbarat ve teftiş şebekesi kurarak Safevi Devleti'ni idareye başladı. Bu sistemde Hayrulnisa Hanım Kızılbaşlar yerine Tacik asıllı olan kişileri kullanmaktaydı. Hayrulnisa Hanım'ın iktidar gücünü günün tanınmış Safevi Devleti tarihçisi İskender Münşi, "Tārīkh-i ʿAlem-ārā-yi ʿAbbāsī" adlı eserinde
Bütün işlere nezаret еderdi ve hiçbir iş onun nezareti olmadan yapılamazdı.
olarak tasvir edilmiştir. Hayrulnisa Hanım devlet işlerini kendisi görmek için kendine bağlı danışman-idareci olarak "Kıvаmüddin Husеyn Sırаzı" adlı kisiyi kendine özel bir vezir olarak atamıştı. Bu özel vezir makamı bundan sоnrаda Safevi Devletinde bulundu ve devletin sona erişine kadar bu çeşit özel vezir idarecilerden istifade olundu. Bu özel vezirlere "Ruknussaltanat" veya "Itimаdud-devlet" lakabı verildi. Bu güçlü Hayrulnisa Hanım devlet merkezi dışında güçlü olan ve devamlı merkeze muhalefet eden Kızılbaş oymaklarını kocasının idaresindeki devletin merkezine bağlamak için gayret gösterdi.
Hata: sayfa adı girilmedi (yardım).
Kaynakça
- ^ Newman, Andrew J. (2006). Safavid Iran (İngilizce). I. B. Tauris. s. 42. ISBN 1-86064-667-0, ISBN 978-1-86064-667-6. 30 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2009.
- ^ Matthee, Rudi (2008) "Safavid Dynasty", Encyclopedia İranıca online: [1] 24 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {{|url=https://web.archive.org/web/20190524085947/http://www.iranicaonline.org/articles/safavids |tarih=24 Mayıs 2019 }} (İngilizce)
- Azerbaycanca Vikipedi "Məhəmməd şah Xudabəndə" maddesi şah Xudabəndə23 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {Azerbaycanca}
Dış kaynaklar
- Roemer, H.R. (1986). "The Safavid period". The Cambridge History of Iran, Volum 6: The Timurid and Safavid periods. Cambridge: Cambridge University Press. say. 189–351. ISBN 9780521200943. (İngilizce)
- Newman, Andrew J,. (2008), Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire , I.B.Tauris isbn:9780857716613 online: [[url = http://books.google.dk/books?id=KPgBAwAAQBAJ&dq=Andrew+J.+Newman+Safavid+Iran&hl=da&source=gbs_navlinks_s%7Cref=harv}[ölü/kırık bağlantı]]] (İngilizce)
Muhammed Hüdabende Doğumu: 1532 Ölümü: 1595
| ||
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen II. İsmail |
İran Şahı 1577-1587 |
Sonra gelen I. Abbas |
