Abdülmecid Efendi: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Dr.Suskun (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
1.625 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
Evrifaessa Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
63.090 değişiklik
k Bot: Kozmetik değişiklikler
31. satır: 31. satır:
'''Abdülmecid Efendi''' ([[Osmanlı Türkçesi]]: عبد المجيد افندی) (d. 29 Mayıs 1868, [[Beşiktaş, İstanbul|Beşiktaş]], [[İstanbul]] - ö. 23 Ağustos 1944, [[Paris]]), [[Osmanlı Hanedanı]]ʼndan son [[İslam]] [[Hilâfet|halifesi]], ressam, müzisyen. <!--[[Osmanlı Hanedanı]] [[hukuk]]una göre II. Abdülmecid olarak isimlendirilir.{{delil}}-->
'''Abdülmecid Efendi''' ([[Osmanlı Türkçesi]]: عبد المجيد افندی) (d. 29 Mayıs 1868, [[Beşiktaş, İstanbul|Beşiktaş]], [[İstanbul]] - ö. 23 Ağustos 1944, [[Paris]]), [[Osmanlı Hanedanı]]ʼndan son [[İslam]] [[Hilâfet|halifesi]], ressam, müzisyen. <!--[[Osmanlı Hanedanı]] [[hukuk]]una göre II. Abdülmecid olarak isimlendirilir.{{delil}}-->


Osmanlı Hanedanı’nın tek ressam üyesidir ve döneminin Türk ressamları arasında yer almıştır.<ref name=sinan/> Amcasının oğlu [[VI. Mehmed|Mehmed Vahdettin]]’in 4 Temmuz 1918’de tahta çıkması üzerine Osmanlı tahtının veliahtı olan Abdülmecid; bu sıfatı 1 Kasım 1922’de [[Saltanatın kaldırılması|saltanat kaldırılıncaya]] kadar taşıdı. [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] tarafından 19 Kasım 1922’de halife seçildi. [[Osmanlı Halifeliği]]ʼne resmen son veren 431 sayılı kanunun kabul edildiği 3 Mart 1924 tarihine kadar “''halife''” unvanını taşıdı. Tarihe “''Son Osmanlı Halifesi''” olarak geçmiştir.
Osmanlı Hanedanı’nın tek ressam üyesidir ve döneminin Türk ressamları arasında yer almıştır.<ref name=sinan/> Amcasının oğlu [[VI. Mehmed|Mehmed Vahdettin]]’in 4 Temmuz 1918’de tahta çıkması üzerine Osmanlı tahtının veliahtı olan Abdülmecid; bu sıfatı 1 Kasım 1922’de [[Saltanatın kaldırılması|saltanat kaldırılıncaya]] kadar taşıdı. [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] tarafından 19 Kasım 1922’de halife seçildi. [[Osmanlı Halifeliği]]ʼne resmen son veren 431 sayılı kanunun kabul edildiği 3 Mart 1924 tarihine kadar “''halife''” unvanını taşıdı. Tarihe “''Son Osmanlı Halifesi''” olarak geçmiştir.


== Hayatı ==
== Hayatı ==
37. satır: 37. satır:


1876’da babasının tahttan indirilmesinden sonra Sultan [[II. Abdülhamid]]’in gözetiminde [[Yıldız Sarayı]]’ndaki Şehzedeğan Mektebi’nde sıkı bir eğitim aldı. Tarihe ve edebiyata meraklı, dil öğrenmeye yatkındı. Arapça, Farsça, Fransızca ve Almanca öğrendi. [[Sanayi-i Nefise]] hocaları ile ilişki kurdu; [[Osman Hamdi Bey]], [[Salvatore Valeri]]’den resim dersi aldı. [[Fausto Zonaro]] ile dostluk kurup resim çalışmalarında onun yolunda ilerledi.<ref name=katki>[http://thearthistoryjournal.blogspot.com.tr/2011/02/son-halife-abdulmecid-efendi-ve-resim.html '''Son Halife Abdülmecid Efendi ve Resim Sanatına Katkısı''', ''The Art History Journal, 13.02.2011'']</ref>
1876’da babasının tahttan indirilmesinden sonra Sultan [[II. Abdülhamid]]’in gözetiminde [[Yıldız Sarayı]]’ndaki Şehzedeğan Mektebi’nde sıkı bir eğitim aldı. Tarihe ve edebiyata meraklı, dil öğrenmeye yatkındı. Arapça, Farsça, Fransızca ve Almanca öğrendi. [[Sanayi-i Nefise]] hocaları ile ilişki kurdu; [[Osman Hamdi Bey]], [[Salvatore Valeri]]’den resim dersi aldı. [[Fausto Zonaro]] ile dostluk kurup resim çalışmalarında onun yolunda ilerledi.<ref name=katki>[http://thearthistoryjournal.blogspot.com.tr/2011/02/son-halife-abdulmecid-efendi-ve-resim.html '''Son Halife Abdülmecid Efendi ve Resim Sanatına Katkısı''', ''The Art History Journal, 13.02.2011'']</ref>
[[Dosya:Caliph library Harem Dolmabahce March 2008 pano.jpg|sol|thumb|Dolmabahçe Sarayı’ndaki kütüphanesi]]
[[Dosya:Caliph library Harem Dolmabahce March 2008 pano.jpg|sol|küçükresim|Dolmabahçe Sarayı’ndaki kütüphanesi]]


Taht sırasında çok gerideydi. [[Abdülmecid Efendi Köşkü|İcadiye’deki köşkünde]] sanatla meşgul olarak yaşadı. Dönemin saray geleneklerine uygun olarak alafranga yaşama ilgi duydu. Şahsuvar Başkadınefendi’den oğlu [[Ömer Faruk Efendi]], Mehista kadınefendi’den kızı [[Dürrüşehvar Sultan]] dünyaya geldi.
Taht sırasında çok gerideydi. [[Abdülmecid Efendi Köşkü|İcadiye’deki köşkünde]] sanatla meşgul olarak yaşadı. Dönemin saray geleneklerine uygun olarak alafranga yaşama ilgi duydu. Şahsuvar Başkadınefendi’den oğlu [[Ömer Faruk Efendi]], Mehista kadınefendi’den kızı [[Dürrüşehvar Sultan]] dünyaya geldi.
45. satır: 45. satır:
Resim ve müzik sanatları ile çok yakından ilgiliydi. Türk resim sanatının öncü isimleri arasında yer aldı.<ref name=ortayli>[http://www.milliyet.com.tr/2007/12/03/pazar/paz03.html İlber Ortaylı, '''Türk resminin öncü halifesi Abdülmecid''', ''Milliyet gazetesi, 03.12.2007'']</ref> 1909’da kurulan [[Osmanlı Ressamlar Cemiyeti]]’nin fahri başkanlığını yaptı. Yurt içinde ve yurt dışındaki çeşitli sergilere tablolarını gönderdiği bilinen Abdülmecid Efendi’nin eserlerinden birisi [[Paris]]’teki büyük yıllık sergide sergilenmiş; ''Haremde Beethoven'', ''[[Haremde Goethe]]'', ''Yavuz Sultan Selim'' adlı tabloları 1917’de [[Viyana]]’daki Türk ressamlar sergisinde sergilenmiştir. Özellikle portre alanında başarılı idi. En önemli portrelerinden biri devrinin ünlü şairi [[Abdülhak Hamit Tarhan]]’ın portresidir.<ref name=ortayli/> Kızı Dürrüşehvar Sultan’ın, oğlu Ömer Faruk Efendi’nin portreleri en bilinen eserlerindendir. Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin gazete çıkarma girişimleri, [[Galatasaray sergileri]], Şişli Atölyesi’nin kurulması, Viyana sergisi, [[Avni Lifij]]’in Paris’te burslu okutulması onun desteklediği sanatsal olaylardandır.
Resim ve müzik sanatları ile çok yakından ilgiliydi. Türk resim sanatının öncü isimleri arasında yer aldı.<ref name=ortayli>[http://www.milliyet.com.tr/2007/12/03/pazar/paz03.html İlber Ortaylı, '''Türk resminin öncü halifesi Abdülmecid''', ''Milliyet gazetesi, 03.12.2007'']</ref> 1909’da kurulan [[Osmanlı Ressamlar Cemiyeti]]’nin fahri başkanlığını yaptı. Yurt içinde ve yurt dışındaki çeşitli sergilere tablolarını gönderdiği bilinen Abdülmecid Efendi’nin eserlerinden birisi [[Paris]]’teki büyük yıllık sergide sergilenmiş; ''Haremde Beethoven'', ''[[Haremde Goethe]]'', ''Yavuz Sultan Selim'' adlı tabloları 1917’de [[Viyana]]’daki Türk ressamlar sergisinde sergilenmiştir. Özellikle portre alanında başarılı idi. En önemli portrelerinden biri devrinin ünlü şairi [[Abdülhak Hamit Tarhan]]’ın portresidir.<ref name=ortayli/> Kızı Dürrüşehvar Sultan’ın, oğlu Ömer Faruk Efendi’nin portreleri en bilinen eserlerindendir. Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin gazete çıkarma girişimleri, [[Galatasaray sergileri]], Şişli Atölyesi’nin kurulması, Viyana sergisi, [[Avni Lifij]]’in Paris’te burslu okutulması onun desteklediği sanatsal olaylardandır.


Resim kadar müziğe de büyük ilgi duyan Abdülmecid, ilk müzik derslerini Feleksu Kalfa’dan aldıktan sonra Macar piyanist [[Géza de Hegyei]] ve keman virtüözü [[Carl Berger]] ile çalıştı. Ünlü besteci [[Franz Liszt]]’in öğrencisi olan Hegyei’ye kendi yaptığı Liszt tablosunu; Carl Berger’e ise, kendi ürünü bir beste olan ''Elegie''’yi armağan ettiği bilinir.<ref name=atak/> Keman, piyano, viyolonsel ve klavsen çalan Abdülmecid’in üzerinde eski Türkçe harflerle adının yazılı olduğu 1911 yapımı değerli piyanosu Dolmabahçe Sarayı’nda 48 numaralı odada saklanmaktadır.<ref name=atak>{{Web kaynağı |url=http://sanatatak.com/view/Bestekr-Halife-Abdulmecid/478 |başlık=Nurinnisa Eroğlu, '''Bestekar Halife Abdülmecid''', ''Sanatatak, 15.10.2013'' |erişimtarihi=5 Mart 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150402101843/http://sanatatak.com/view/Bestekr-Halife-Abdulmecid/478 |arşivtarihi=2 Nisan 2015 |ölüurl=yes }}</ref> Çok sayıda bestesi olduğu bilinir ancak eserlerinin pek azına ulaşılabilmiştir.<ref name=atak/>
Resim kadar müziğe de büyük ilgi duyan Abdülmecid, ilk müzik derslerini Feleksu Kalfa’dan aldıktan sonra Macar piyanist [[Géza de Hegyei]] ve keman virtüözü [[Carl Berger]] ile çalıştı. Ünlü besteci [[Franz Liszt]]’in öğrencisi olan Hegyei’ye kendi yaptığı Liszt tablosunu; Carl Berger’e ise, kendi ürünü bir beste olan ''Elegie''’yi armağan ettiği bilinir.<ref name=atak/> Keman, piyano, viyolonsel ve klavsen çalan Abdülmecid’in üzerinde eski Türkçe harflerle adının yazılı olduğu 1911 yapımı değerli piyanosu Dolmabahçe Sarayı’nda 48 numaralı odada saklanmaktadır.<ref name=atak>{{Web kaynağı |url=http://sanatatak.com/view/Bestekr-Halife-Abdulmecid/478 |başlık=Nurinnisa Eroğlu, '''Bestekar Halife Abdülmecid''', ''Sanatatak, 15.10.2013'' |erişimtarihi=5 Mart 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150402101843/http://sanatatak.com/view/Bestekr-Halife-Abdulmecid/478 |arşivtarihi=2 Nisan 2015 |ölüurl=yes }}</ref> Çok sayıda bestesi olduğu bilinir ancak eserlerinin pek azına ulaşılabilmiştir.<ref name=atak/>


=== Veliahtlığı ===
=== Veliahtlığı ===
[[Dosya:Ömer Faruk ve Abdülmecit.jpg|thumb|250px|Abdülmecit ve mahdumu Ömer Faruk Efendi]]
[[Dosya:Ömer Faruk ve Abdülmecit.jpg|küçükresim|250px|Abdülmecit ve mahdumu Ömer Faruk Efendi]]
[[31 Mart Olayı]]’ndan sonra [[II. Abdülhamid]] tahttan indirilmiş; [[V. Mehmed|veliaht Reşat Efendi]] tahta çıkarılmış; Şehzade Abdülmecid Efendi’nin ağabeyi [[Yusuf İzzeddin Efendi]] veliaht olmuştu. Yusuf İzzeddin’in 1916’da intihar etmesinden sonra Sultan Abdülmecid’in oğullarından [[VI. Mehmed|Vahdettin]] veliaht tayin edildi. 1918’de Mehmed Reşat’ın ölümü ve [[VI. Mehmet|Vahdettin]]’in tahta çıkması üzerine Şehzade Abdülmecid Efendi veliaht ilan edilmiştir.
[[31 Mart Olayı]]’ndan sonra [[II. Abdülhamid]] tahttan indirilmiş; [[V. Mehmed|veliaht Reşat Efendi]] tahta çıkarılmış; Şehzade Abdülmecid Efendi’nin ağabeyi [[Yusuf İzzeddin Efendi]] veliaht olmuştu. Yusuf İzzeddin’in 1916’da intihar etmesinden sonra Sultan Abdülmecid’in oğullarından [[VI. Mehmed|Vahdettin]] veliaht tayin edildi. 1918’de Mehmed Reşat’ın ölümü ve [[VI. Mehmet|Vahdettin]]’in tahta çıkması üzerine Şehzade Abdülmecid Efendi veliaht ilan edilmiştir.


60. satır: 60. satır:


=== Halifeliği ===
=== Halifeliği ===
Saltanatı elinden alınan ve "''ihanet-i vataniyye''" ile ithamına karar verilen Vahdettin’in, 16-17 Kasım 1922 gecesi [[HMS Malaya|HMS ''Malaya'']] adlı İngiliz zırhlısı ile Türkiye’yi terk etmesi üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi Hilafet makamının boşaldığına hükmetti.<ref name="yucel">[http://www.academia.edu/38112051/FRANSIZ_BELGELER%C4%B0NDE_SON_HAL%C4%B0FE_ABD%C3%9CLMEC%C4%B0D_VE_T%C3%9CRK%C4%B0YE_DE_H%C4%B0LAFET%C4%B0N_KALDIRILMASI İdris Yücel, '''Fransız Belgelerinde Son Halife Abdülmecid ve Türkiye'de Hilafetin Kaldırılması''', ''Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 61, Güz 2017'']</ref> Meclis, 18 Kasım’da yapılan tartışmaların ardından 19 Kasım 1922 günü halifelik için seçim yaptı. Seçime katılan 162 mebustan 148’inin oyu ile Abdülmecit Efendi halife seçildi. Oylamada dokuz milletvekili çekimser kalmış; II. Abdülhamid’in şehzadelerinden Selim ve Abdürrahim efendilere beş oy verilmişti.<ref name="ayse">[https://www.haksozhaber.net/evvel-zaman-icinde-halifelik-vardi-15148yy.htm Ayşe Hür, '''Evvel Zaman İçinde Halifelik Vardı''', ''Taraf gazetesi, 07.03.2010'']</ref>
Saltanatı elinden alınan ve "''ihanet-i vataniyye''" ile ithamına karar verilen Vahdettin’in, 16-17 Kasım 1922 gecesi [[HMS Malaya|HMS ''Malaya'']] adlı İngiliz zırhlısı ile Türkiye’yi terk etmesi üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi Hilafet makamının boşaldığına hükmetti.<ref name="yucel">[http://www.academia.edu/38112051/FRANSIZ_BELGELER%C4%B0NDE_SON_HAL%C4%B0FE_ABD%C3%9CLMEC%C4%B0D_VE_T%C3%9CRK%C4%B0YE_DE_H%C4%B0LAFET%C4%B0N_KALDIRILMASI İdris Yücel, '''Fransız Belgelerinde Son Halife Abdülmecid ve Türkiye'de Hilafetin Kaldırılması''', ''Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 61, Güz 2017'']</ref> Meclis, 18 Kasım’da yapılan tartışmaların ardından 19 Kasım 1922 günü halifelik için seçim yaptı. Seçime katılan 162 mebustan 148’inin oyu ile Abdülmecit Efendi halife seçildi. Oylamada dokuz milletvekili çekimser kalmış; II. Abdülhamid’in şehzadelerinden Selim ve Abdürrahim efendilere beş oy verilmişti.<ref name="ayse">[https://www.haksozhaber.net/evvel-zaman-icinde-halifelik-vardi-15148yy.htm Ayşe Hür, '''Evvel Zaman İçinde Halifelik Vardı''', ''Taraf gazetesi, 07.03.2010'']</ref>


TBMM’nin kararını Abdülmecit Efendi’ye tebliğ etmek üzere [[Ahmet Müfit Kurutluoğlu|Müfid Efendi]] başkanlığında kura ile seçilmiş 15 kişilik heyet İstanbul’a gönderildi.<ref name=ayse/> 24 Kasım 1922 günü [[Topkapı Sarayı]]’ndaki [[Hırka-i Şerif Dairesi]]’nde biat töreni gerçekleşti. İlk defa Arapça yerine Türkçe dua edildi. Cuma namazı için gidilen [[Fatih Camii]]’nde, yeni halife adına Müfid Efendi tarafından ilk defa Türkçe hutbe okundu. "''Küçük cihaddan büyüğüne döndük''" mealindeki hadis-i şerifi konu alan hutbede, "büyük cihad" cehalete karşı savaş diye yorumlandı. Yeni halife İslam alemine bir beyanname neşrederek kendisini seçen meclise teşekkür etti.<ref name=tdv>[http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c01/c010313.pdf Cevdet Küçük, '''Abdülmecid Efendi''', ''Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi'']</ref>
TBMM’nin kararını Abdülmecit Efendi’ye tebliğ etmek üzere [[Ahmet Müfit Kurutluoğlu|Müfid Efendi]] başkanlığında kura ile seçilmiş 15 kişilik heyet İstanbul’a gönderildi.<ref name=ayse/> 24 Kasım 1922 günü [[Topkapı Sarayı]]’ndaki [[Hırka-i Şerif Dairesi]]’nde biat töreni gerçekleşti. İlk defa Arapça yerine Türkçe dua edildi. Cuma namazı için gidilen [[Fatih Camii]]’nde, yeni halife adına Müfid Efendi tarafından ilk defa Türkçe hutbe okundu. "''Küçük cihaddan büyüğüne döndük''" mealindeki hadis-i şerifi konu alan hutbede, "büyük cihad" cehalete karşı savaş diye yorumlandı. Yeni halife İslam alemine bir beyanname neşrederek kendisini seçen meclise teşekkür etti.<ref name=tdv>[http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c01/c010313.pdf Cevdet Küçük, '''Abdülmecid Efendi''', ''Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi'']</ref>
66. satır: 66. satır:
21-27 Aralık 1922 tarihinde toplanan Hint Hilafet Konferansı Abdülmecid’in halifeliğini tasdik ve kabul etti. 29 Ekim 1923’te [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|Cumhuriyet ilan edilince]] hilafet ve halifenin durumu gündeme geldi. Halifenin ödeneğinin artırılmasını talep etmesi ve yabancı siyasi konukları kabul etmek için izin istemesi Türk hükûmeti ile halife arasında gerilim yarattı. 5-20 Şubat 1924 günleri İzmir’de yapılan Harp Oyunları sırasında bir araya gelen devlet büyükleri halifelik meselesini de görüştüler.
21-27 Aralık 1922 tarihinde toplanan Hint Hilafet Konferansı Abdülmecid’in halifeliğini tasdik ve kabul etti. 29 Ekim 1923’te [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|Cumhuriyet ilan edilince]] hilafet ve halifenin durumu gündeme geldi. Halifenin ödeneğinin artırılmasını talep etmesi ve yabancı siyasi konukları kabul etmek için izin istemesi Türk hükûmeti ile halife arasında gerilim yarattı. 5-20 Şubat 1924 günleri İzmir’de yapılan Harp Oyunları sırasında bir araya gelen devlet büyükleri halifelik meselesini de görüştüler.


1 Mart 1924’te başlayan bütçe görüşmelerinin 3 Mart’taki son oturumunda Urfa Milletvekili [[Saffet Kemalettin Yetkin|Şeyh Saffet Efendi]] ve 53 arkadaşı tarafından verilen bir önerge ile halifeliğin ilgası istendi. Hilafetin İlgasına ve Hanedan-ı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılması Hakkındaki (431 Sayılı) Kanun, oturuma katılan 158 üyenin 157’sinin oyuyla kabul edildi. Aynı kanun ile [[Osmanlı Hanedanı|hanedan]] üyelerinin yurt dışına çıkarılması kararı alındı.
1 Mart 1924’te başlayan bütçe görüşmelerinin 3 Mart’taki son oturumunda Urfa Milletvekili [[Saffet Kemalettin Yetkin|Şeyh Saffet Efendi]] ve 53 arkadaşı tarafından verilen bir önerge ile halifeliğin ilgası istendi. Hilafetin İlgasına ve Hanedan-ı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılması Hakkındaki (431 Sayılı) Kanun, oturuma katılan 158 üyenin 157’sinin oyuyla kabul edildi. Aynı kanun ile [[Osmanlı Hanedanı|hanedan]] üyelerinin yurt dışına çıkarılması kararı alındı.


=== Sürgün edilmesi ===
=== Sürgün edilmesi ===
Karar Abdülmecit Efendi’ye İstanbul Valisi [[Ali Haydar Yuluğ|Haydar Bey]] ve Polis Müdürü Saadettin Bey tarafından bildirildi. Abdülmecid ve ailesi halkın galeyana gelmemesi için ertesi sabah, saat 5.00’te gizlice [[Dolmabahçe Sarayı]]’ndan alınarak otomobil ile [[Çatalca]]’ya götürüldüler. Burada bir süre Rumeli Demiryolları Şirketi’nin amiri tarafından ağırlandıktan sonra Simplon Ekspresi’ne (eski Şark Ekspresi) bindirildiler.<ref name="yucel"/>
Karar Abdülmecit Efendi’ye İstanbul Valisi [[Ali Haydar Yuluğ|Haydar Bey]] ve Polis Müdürü Saadettin Bey tarafından bildirildi. Abdülmecid ve ailesi halkın galeyana gelmemesi için ertesi sabah, saat 5.00’te gizlice [[Dolmabahçe Sarayı]]’ndan alınarak otomobil ile [[Çatalca]]’ya götürüldüler. Burada bir süre Rumeli Demiryolları Şirketi’nin amiri tarafından ağırlandıktan sonra Simplon Ekspresi’ne (eski Şark Ekspresi) bindirildiler.<ref name="yucel"/>


Abdülmecid Efendi [[İsviçre]]’ye vardığında, o ülkenin kanunlarına göre birden fazla eşlilerin ülkeye girmesine izin verilmediği gerekçesi ile sınırda bir süre alıkonuldu ancak bu gecikmeden sonra ülkeye kabul edildi.<ref>Lord Kinross, ''The Rebirth of a Nation'', Kasım 1966, Sayfa 386, Amerikan Neşriyatı Bürosu için özel basım (ISBN bilgisi yoktur).</ref> Bir süre İsviçre’de [[Leman Gölü]] kıyısındaki ''Büyük Alp Oteli''’nde kaldıktan sonra Ekim 1924’te Fransa’nın [[Nice]] kentine geçti ve ömrünün geri kalanını orada tamamladı.<ref name=butundunya>[http://www.butundunya.com/pdfs/2011/02/077-084.pdf Cengiz Özakıncı, '''Haremde Beethoven, Sarayda Goethe: Son Halife Abdülmecid Efendi''', ''Bütün Dünya dergisi, Şubat 2011'']</ref>
Abdülmecid Efendi [[İsviçre]]’ye vardığında, o ülkenin kanunlarına göre birden fazla eşlilerin ülkeye girmesine izin verilmediği gerekçesi ile sınırda bir süre alıkonuldu ancak bu gecikmeden sonra ülkeye kabul edildi.<ref>Lord Kinross, ''The Rebirth of a Nation'', Kasım 1966, Sayfa 386, Amerikan Neşriyatı Bürosu için özel basım (ISBN bilgisi yoktur).</ref> Bir süre İsviçre’de [[Leman Gölü]] kıyısındaki ''Büyük Alp Oteli''’nde kaldıktan sonra Ekim 1924’te Fransa’nın [[Nice]] kentine geçti ve ömrünün geri kalanını orada tamamladı.<ref name=butundunya>[http://www.butundunya.com/pdfs/2011/02/077-084.pdf Cengiz Özakıncı, '''Haremde Beethoven, Sarayda Goethe: Son Halife Abdülmecid Efendi''', ''Bütün Dünya dergisi, Şubat 2011'']</ref>


Abdülmecid Efendi, sürgünün ilk durağı [[Montrö]]’de bir bildiri yayımlayarak Türk hükûmetini ‘ladini’ (dinsiz, din dışı) olmakla suçlamış ve İslam dünyasını hilafet konusunda karar almaya çağırmıştı. Ancak Ankara’nın İsviçre’ye baskısı üzerine bir daha böyle konuşmalar yapmadı.<ref name=ayse/>
Abdülmecid Efendi, sürgünün ilk durağı [[Montrö]]’de bir bildiri yayımlayarak Türk hükûmetini ‘ladini’ (dinsiz, din dışı) olmakla suçlamış ve İslam dünyasını hilafet konusunda karar almaya çağırmıştı. Ancak Ankara’nın İsviçre’ye baskısı üzerine bir daha böyle konuşmalar yapmadı.<ref name=ayse/>


=== Sürgün yılları ve ölümü ===
=== Sürgün yılları ve ölümü ===
[[Dosya:Caliph Abdulmecid II of the Ottoman Empire.jpg|sağ|thumb|Halife Abdülmecid kızı [[Dürrüşehvar Sultan|Prenses Dürrüşehvar Sultan]] ve damadı Prens Nevvab Azam Cah ile birlikte, 1931.]]
[[Dosya:Caliph Abdulmecid II of the Ottoman Empire.jpg|sağ|küçükresim|Halife Abdülmecid kızı [[Dürrüşehvar Sultan|Prenses Dürrüşehvar Sultan]] ve damadı Prens Nevvab Azam Cah ile birlikte, 1931.]]
Abdülmecid Efendi, Fransa’nın Nice şehrinde sakin bir yaşam sürdü.<ref name=tdv/> Kızı Dürrüşehvar Sultan’ı ve yeğeni Nilüfer Hanım Sultan’ı dünyanın sayılı zenginlerinden Haydarabad Nizamı’nın oğullarıyla evlendirdi; bu sayede mali durumu düzeldi. Hilafet konusunda İslam aleminden umduğu ilgiyi bulamadığı için kendisini daha çok ibadete, resim çalışmalarına ve müziğe verdi.<ref name=tdv/>
Abdülmecid Efendi, Fransa’nın Nice şehrinde sakin bir yaşam sürdü.<ref name=tdv/> Kızı Dürrüşehvar Sultan’ı ve yeğeni Nilüfer Hanım Sultan’ı dünyanın sayılı zenginlerinden Haydarabad Nizamı’nın oğullarıyla evlendirdi; bu sayede mali durumu düzeldi. Hilafet konusunda İslam aleminden umduğu ilgiyi bulamadığı için kendisini daha çok ibadete, resim çalışmalarına ve müziğe verdi.<ref name=tdv/>


89. satır: 89. satır:
Dosya:Haremde Goethe.JPG|''[[Haremde Goethe]]'', 1898/1917, [[Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi]]
Dosya:Haremde Goethe.JPG|''[[Haremde Goethe]]'', 1898/1917, [[Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi]]
Dosya:Haremde beethoven.jpg|''[[Haremde Beethoven]]'', 1915, [[İstanbul Resim ve Heykel Müzesi]]
Dosya:Haremde beethoven.jpg|''[[Haremde Beethoven]]'', 1915, [[İstanbul Resim ve Heykel Müzesi]]
Dosya:Abdulmecid-camikapisi.JPG|'' Cami Kapısı'', 1920, [[Sakıp Sabancı Müzesi]]
Dosya:Abdulmecid-camikapisi.JPG|'' Cami Kapısı'', 1920, [[Sakıp Sabancı Müzesi]]
Dosya:Abdülmecit Efendi'nin imzaladığı Abdülhak Hâmit Tarhan resmi.png
Dosya:Abdülmecit Efendi'nin imzaladığı Abdülhak Hâmit Tarhan resmi.png
</gallery>
</gallery>
95. satır: 95. satır:
== Ailesi ==
== Ailesi ==
=== Eşleri ve çocukları ===
=== Eşleri ve çocukları ===
[[Dosya:Halife Abdülmecid Efendi ve kızı Dürrüşehvar Sultan.jpg|sağ|thumb|Kızı [[Dürrüşehvar Sultan]] ile, [[Nice]] ]]
[[Dosya:Halife Abdülmecid Efendi ve kızı Dürrüşehvar Sultan.jpg|sağ|küçükresim|Kızı [[Dürrüşehvar Sultan]] ile, [[Nice]] ]]
* [[Şehsuvar Kadınefendi]]'den: Şehzade [[Ömer Faruk Osmanoğlu]]
* [[Şehsuvar Kadınefendi]]'den: Şehzade [[Ömer Faruk Osmanoğlu]]
* Hayrunnisa Kadınefendi (1876-1936)
* Hayrunnisa Kadınefendi (1876-1936)

Sayfanın 20.41, 21 Haziran 2020 tarihindeki hâli

Abdülmecid Efendi
İslâm Halifesi
Osmanlı Hanedan Reisi
Hüküm süresi16 Mayıs 1926 - 23 Ağustos 1944
Sonra gelenAhmed Nihad Efendi
116. İslam Halifesi
Hüküm süresi19 Kasım 1922 - 3 Mart 1924
Önce gelenVI. Mehmed
Sonra gelenMakam kaldırıldı.
Doğum29 Mayıs 1868
Beşiktaş, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm23 Ağustos 1944 (76 yaşında)
Paris, Fransa
DefinBâki Mezarlığı, Medine
Çocuk(lar)ıÖmer Faruk Efendi
Dürrüşehvar Sultan
HanedanOsmanlı Hanedanı
BabasıAbdülaziz
AnnesiHayranıdil Kadınefendi
Diniİslam
MeslekRessam

Abdülmecid Efendi (Osmanlı Türkçesi: عبد المجيد افندی) (d. 29 Mayıs 1868, Beşiktaş, İstanbul - ö. 23 Ağustos 1944, Paris), Osmanlı Hanedanıʼndan son İslam halifesi, ressam, müzisyen.

Osmanlı Hanedanı’nın tek ressam üyesidir ve döneminin Türk ressamları arasında yer almıştır.[1] Amcasının oğlu Mehmed Vahdettin’in 4 Temmuz 1918’de tahta çıkması üzerine Osmanlı tahtının veliahtı olan Abdülmecid; bu sıfatı 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılıncaya kadar taşıdı. TBMM tarafından 19 Kasım 1922’de halife seçildi. Osmanlı Halifeliğiʼne resmen son veren 431 sayılı kanunun kabul edildiği 3 Mart 1924 tarihine kadar “halife” unvanını taşıdı. Tarihe “Son Osmanlı Halifesi” olarak geçmiştir.

Hayatı

Sultan Abdülaziz’in ortanca oğlu olarak 29 Mayıs 1868ʼde İstanbul’da doğdu. Annesi Hayranıdil Kadınefendi’dir.

1876’da babasının tahttan indirilmesinden sonra Sultan II. Abdülhamid’in gözetiminde Yıldız Sarayı’ndaki Şehzedeğan Mektebi’nde sıkı bir eğitim aldı. Tarihe ve edebiyata meraklı, dil öğrenmeye yatkındı. Arapça, Farsça, Fransızca ve Almanca öğrendi. Sanayi-i Nefise hocaları ile ilişki kurdu; Osman Hamdi Bey, Salvatore Valeri’den resim dersi aldı. Fausto Zonaro ile dostluk kurup resim çalışmalarında onun yolunda ilerledi.[2]

Dolmabahçe Sarayı’ndaki kütüphanesi

Taht sırasında çok gerideydi. İcadiye’deki köşkünde sanatla meşgul olarak yaşadı. Dönemin saray geleneklerine uygun olarak alafranga yaşama ilgi duydu. Şahsuvar Başkadınefendi’den oğlu Ömer Faruk Efendi, Mehista kadınefendi’den kızı Dürrüşehvar Sultan dünyaya geldi.

Köşkünde ailesiyle birlikte dışa kapalı olarak yaşamayı II. Meşrutiyet’in ilanına kadar sürdürdü.[1] Yeni rejimin ilanından sonra ülkede kurulan pek çok sivil ve sosyal kuruma destek verdi. Ermeni Kadınlar Birliği’nin baş destekçisi, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin fahri başkanıydı.

Resim ve müzik sanatları ile çok yakından ilgiliydi. Türk resim sanatının öncü isimleri arasında yer aldı.[3] 1909’da kurulan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin fahri başkanlığını yaptı. Yurt içinde ve yurt dışındaki çeşitli sergilere tablolarını gönderdiği bilinen Abdülmecid Efendi’nin eserlerinden birisi Paris’teki büyük yıllık sergide sergilenmiş; Haremde Beethoven, Haremde Goethe, Yavuz Sultan Selim adlı tabloları 1917’de Viyana’daki Türk ressamlar sergisinde sergilenmiştir. Özellikle portre alanında başarılı idi. En önemli portrelerinden biri devrinin ünlü şairi Abdülhak Hamit Tarhan’ın portresidir.[3] Kızı Dürrüşehvar Sultan’ın, oğlu Ömer Faruk Efendi’nin portreleri en bilinen eserlerindendir. Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin gazete çıkarma girişimleri, Galatasaray sergileri, Şişli Atölyesi’nin kurulması, Viyana sergisi, Avni Lifij’in Paris’te burslu okutulması onun desteklediği sanatsal olaylardandır.

Resim kadar müziğe de büyük ilgi duyan Abdülmecid, ilk müzik derslerini Feleksu Kalfa’dan aldıktan sonra Macar piyanist Géza de Hegyei ve keman virtüözü Carl Berger ile çalıştı. Ünlü besteci Franz Liszt’in öğrencisi olan Hegyei’ye kendi yaptığı Liszt tablosunu; Carl Berger’e ise, kendi ürünü bir beste olan Elegie’yi armağan ettiği bilinir.[4] Keman, piyano, viyolonsel ve klavsen çalan Abdülmecid’in üzerinde eski Türkçe harflerle adının yazılı olduğu 1911 yapımı değerli piyanosu Dolmabahçe Sarayı’nda 48 numaralı odada saklanmaktadır.[4] Çok sayıda bestesi olduğu bilinir ancak eserlerinin pek azına ulaşılabilmiştir.[4]

Veliahtlığı

Abdülmecit ve mahdumu Ömer Faruk Efendi

31 Mart Olayı’ndan sonra II. Abdülhamid tahttan indirilmiş; veliaht Reşat Efendi tahta çıkarılmış; Şehzade Abdülmecid Efendi’nin ağabeyi Yusuf İzzeddin Efendi veliaht olmuştu. Yusuf İzzeddin’in 1916’da intihar etmesinden sonra Sultan Abdülmecid’in oğullarından Vahdettin veliaht tayin edildi. 1918’de Mehmed Reşat’ın ölümü ve Vahdettin’in tahta çıkması üzerine Şehzade Abdülmecid Efendi veliaht ilan edilmiştir.

Veliaht Abdülmecid Efendi, I. Dünya Savaşı sonunda İstanbul işgal altında bulunduğu sırada padişaha Damat Ferit Paşa hükûmetini eleştiren lâyihalar gönderdi.[5] Damat Ferit hükûmeti yerine Ali Rıza Paşa hükûmeti kurulduktan sonra Vahdettin’e karşı muhalif tutumunu değiştirerek oğlu Şehzade Ömer Faruk Efendi’yi amcazadesi Sultan Vahdeddin’in küçük kızı Sabiha Sultan ile evlendirdi.

Ülkeyi işgallerden kurtarmak için Anadolu’da örgütlenen Kuvâ-yi Milliye hareketi, eski yaverlerinden Yumni Bey aracılığıyla onu 1920 temmuzunda Ankara’ya davet ettiklerinde olumlu yanıt vermedi. Ankara ile teması, Sultan Mehmet Vahdettin tarafından haber alınınca Çamlıca’daki veliahtlık dairesinden alınarak Dolmabahçe’deki özel dairesinde 38 gün göz hapsinde tutuldu.[5]

Kurtuluş hareketinin önderi Mustafa Kemal, Şubat 1921’de bir mektup daha yazarak kendisine sultanlık teklif ettiğinde Abdülmecid bir kere daha ‘hayır’ yanıtı verdi. Kendi yerine oğlu Ömer Faruk’u Ankara’ya gönderdi ama Mustafa Kemal Ömer Faruk'u kabul etmeyerek geri gönderdi. Abdülmecid Efendi 1921 sonunda Anadolu’ya geçmek için Fevzi Paşa aracılığıyla bir girişimde bulundu. Konu mecliste görüşüldü; uygun görülmedi.[5]

Kurtuluş Savaşı’nın zaferle sonuçlanmasından sonra toplanacak barış konferansına hem Ankara hem de İstanbul hükûmetlerinin davet edilmeleriyle başlayan ihtilaf üzerine TBMM 1 Kasım 1922’de kabul ettiği kanunla saltanatı kaldırdı. Saltanatın kaldırılması ile birlikte Abdülmecid'in veliaht sıfatı kayboldu.

Halifeliği

Saltanatı elinden alınan ve "ihanet-i vataniyye" ile ithamına karar verilen Vahdettin’in, 16-17 Kasım 1922 gecesi HMS Malaya adlı İngiliz zırhlısı ile Türkiye’yi terk etmesi üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi Hilafet makamının boşaldığına hükmetti.[6] Meclis, 18 Kasım’da yapılan tartışmaların ardından 19 Kasım 1922 günü halifelik için seçim yaptı. Seçime katılan 162 mebustan 148’inin oyu ile Abdülmecit Efendi halife seçildi. Oylamada dokuz milletvekili çekimser kalmış; II. Abdülhamid’in şehzadelerinden Selim ve Abdürrahim efendilere beş oy verilmişti.[7]

TBMM’nin kararını Abdülmecit Efendi’ye tebliğ etmek üzere Müfid Efendi başkanlığında kura ile seçilmiş 15 kişilik heyet İstanbul’a gönderildi.[7] 24 Kasım 1922 günü Topkapı Sarayı’ndaki Hırka-i Şerif Dairesi’nde biat töreni gerçekleşti. İlk defa Arapça yerine Türkçe dua edildi. Cuma namazı için gidilen Fatih Camii’nde, yeni halife adına Müfid Efendi tarafından ilk defa Türkçe hutbe okundu. "Küçük cihaddan büyüğüne döndük" mealindeki hadis-i şerifi konu alan hutbede, "büyük cihad" cehalete karşı savaş diye yorumlandı. Yeni halife İslam alemine bir beyanname neşrederek kendisini seçen meclise teşekkür etti.[8]

21-27 Aralık 1922 tarihinde toplanan Hint Hilafet Konferansı Abdülmecid’in halifeliğini tasdik ve kabul etti. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilince hilafet ve halifenin durumu gündeme geldi. Halifenin ödeneğinin artırılmasını talep etmesi ve yabancı siyasi konukları kabul etmek için izin istemesi Türk hükûmeti ile halife arasında gerilim yarattı. 5-20 Şubat 1924 günleri İzmir’de yapılan Harp Oyunları sırasında bir araya gelen devlet büyükleri halifelik meselesini de görüştüler.

1 Mart 1924’te başlayan bütçe görüşmelerinin 3 Mart’taki son oturumunda Urfa Milletvekili Şeyh Saffet Efendi ve 53 arkadaşı tarafından verilen bir önerge ile halifeliğin ilgası istendi. Hilafetin İlgasına ve Hanedan-ı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılması Hakkındaki (431 Sayılı) Kanun, oturuma katılan 158 üyenin 157’sinin oyuyla kabul edildi. Aynı kanun ile hanedan üyelerinin yurt dışına çıkarılması kararı alındı.

Sürgün edilmesi

Karar Abdülmecit Efendi’ye İstanbul Valisi Haydar Bey ve Polis Müdürü Saadettin Bey tarafından bildirildi. Abdülmecid ve ailesi halkın galeyana gelmemesi için ertesi sabah, saat 5.00’te gizlice Dolmabahçe Sarayı’ndan alınarak otomobil ile Çatalca’ya götürüldüler. Burada bir süre Rumeli Demiryolları Şirketi’nin amiri tarafından ağırlandıktan sonra Simplon Ekspresi’ne (eski Şark Ekspresi) bindirildiler.[6]

Abdülmecid Efendi İsviçre’ye vardığında, o ülkenin kanunlarına göre birden fazla eşlilerin ülkeye girmesine izin verilmediği gerekçesi ile sınırda bir süre alıkonuldu ancak bu gecikmeden sonra ülkeye kabul edildi.[9] Bir süre İsviçre’de Leman Gölü kıyısındaki Büyük Alp Oteli’nde kaldıktan sonra Ekim 1924’te Fransa’nın Nice kentine geçti ve ömrünün geri kalanını orada tamamladı.[10]

Abdülmecid Efendi, sürgünün ilk durağı Montrö’de bir bildiri yayımlayarak Türk hükûmetini ‘ladini’ (dinsiz, din dışı) olmakla suçlamış ve İslam dünyasını hilafet konusunda karar almaya çağırmıştı. Ancak Ankara’nın İsviçre’ye baskısı üzerine bir daha böyle konuşmalar yapmadı.[7]

Sürgün yılları ve ölümü

Halife Abdülmecid kızı Prenses Dürrüşehvar Sultan ve damadı Prens Nevvab Azam Cah ile birlikte, 1931.

Abdülmecid Efendi, Fransa’nın Nice şehrinde sakin bir yaşam sürdü.[8] Kızı Dürrüşehvar Sultan’ı ve yeğeni Nilüfer Hanım Sultan’ı dünyanın sayılı zenginlerinden Haydarabad Nizamı’nın oğullarıyla evlendirdi; bu sayede mali durumu düzeldi. Hilafet konusunda İslam aleminden umduğu ilgiyi bulamadığı için kendisini daha çok ibadete, resim çalışmalarına ve müziğe verdi.[8]

Daha sonra Paris’e yerleşen Abdülmecid Efendi, hanedanın geleneksel protokolünü ısrarla uygulamaya devam etmiştir. Cuma namazlarını Paris Büyük Camii’nde kılardı. Evlenen sultan ve şehzadelerin nikâhlarını kıyarak, kendi tuğrasını taşıyan belgeler dağıttı. Yakışıksız davranışlarda bulunan şehzadeleri hanedandan ihraç ettiğini bildiren belgeler hazırladı. Hanedanın Irak petrolleri üzerindeki haklarından yararlanabilmek için oluşturulması planlanan aile birliği gereği Vahdeddin ile ortak bir vekalet vermesi istenince, halife ve ailenin resmî reisi olduğunu iddia ederek ortak vekalet vermeyi reddetti. Böylece akim kalan bu girişimin sonucunda hanedan umduğu faydayı sağlayamadı.

Mısır’ın Kavalalı prensleriyle evlenmek için Fransa’dan ayrılan çok düşkün olduğu torunları ve oğlunun gidişinden sonra eşleriyle beraber yalnız kalarak ıstıraplı günler geçirdi. Kızı Dürrüşehvar Sultan tarafından muhafaza edilmiş 12 ciltlik Hatıralar kitabını kaleme aldı.[kaynak belirtilmeli]

23 Ağustos 1944’te sürgünde bulunduğu Paris’te kalp krizinden[kaynak belirtilmeli] öldü. Dürrişehvar Sultan’ın Berar Prensesi sıfatıyla Cumhurbaşkanı İsmet İnönü nezdindeki çabalarına rağmen cenazesi Türkiye’ye kabul edilmedi. Cenazesi Türkiye’ye kabul edilmeyince, Paris Büyük Camii’nde 10 yıl kadar bekletildi ve cami mütevelli heyetinin cenazeyi daha fazla tutamayacaklarını bildirmesi üzerine Medine’ye nakledilerek Bâki Mezarlığı’na defnedildi.

Tablolarından bazıları

Ailesi

Eşleri ve çocukları

Kızı Dürrüşehvar Sultan ile, Nice

Kaynakça

  1. ^ a b Sinan Eğim, Abdülmecid Efendi Köşkü, Popüler Tarih, İstanbul 2005
  2. ^ Son Halife Abdülmecid Efendi ve Resim Sanatına Katkısı, The Art History Journal, 13.02.2011
  3. ^ a b İlber Ortaylı, Türk resminin öncü halifesi Abdülmecid, Milliyet gazetesi, 03.12.2007
  4. ^ a b c "Nurinnisa Eroğlu, Bestekar Halife Abdülmecid, Sanatatak, 15.10.2013". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015. 
  5. ^ a b c "Mustafa Oral, Veliaht Abdülmecit'in Ankara'ya Davet Edilmesi Meselesi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 61, Mart 2005". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2015. 
  6. ^ a b İdris Yücel, Fransız Belgelerinde Son Halife Abdülmecid ve Türkiye'de Hilafetin Kaldırılması, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 61, Güz 2017
  7. ^ a b c Ayşe Hür, Evvel Zaman İçinde Halifelik Vardı, Taraf gazetesi, 07.03.2010
  8. ^ a b c Cevdet Küçük, Abdülmecid Efendi, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
  9. ^ Lord Kinross, The Rebirth of a Nation, Kasım 1966, Sayfa 386, Amerikan Neşriyatı Bürosu için özel basım (ISBN bilgisi yoktur).
  10. ^ Cengiz Özakıncı, Haremde Beethoven, Sarayda Goethe: Son Halife Abdülmecid Efendi, Bütün Dünya dergisi, Şubat 2011

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Abdül Mecid II ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Abdülmecid Efendi
Doğumu: 29 Mayıs 1868 Ölümü: 23 Ağustos 1944
Sünni İslam unvanları
Önce gelen
VI. Mehmed 		İslam Halifesi
19 Kasım 1922 - 3 Mart 1924 		Sonra gelen
Yok
Halifelik makamı kaldırıldı
(Hüseyin bin Ali halifeliğini ilan etti)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdülmecid_Efendi&oldid=22755418" sayfasından alınmıştır