Güney Kafkas dilleri

Kartveli dillerinin coğrafi dağılımı

Güney Kafkas dilleri veya Kartveli dilleri, Kafkas dillerine bağlı ve Kafkas Dağları'nın güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svancadan oluşan dil ailesidir. Bu dillerden sadece Gürcücenin köklü bir edebiyat geleneği vardır. Gürcücenin yanı sıra, yazı dili gelişmemiş olan diğer Güney Kafkas dilleri de Gürcü alfabesiyle yazılır. Bunun yanında Türkiye ve Avrupa'daki Lazlar için Latin alfabesinden geliştirilmiş Laz alfabesi kullanılır.

Diller

• Gürcüce (Gürcücede Kartuli), 4,1 milyon kişinin anadilidir. 3.9 milyon kişi Gürcistan'da, kalanı Türkiye, İran ve Azerbaycan gibi ülkelerde yaşayan Gürcülerin anadili olarak konuştuğu tahmin edilir. Gürcücenin bir lehçesi sayılan Gruzinik (Yahudi Gürcücesi; Gürcücede Kivruli) yaklaşık olarak 80 bin kişi tarafından konuşulur. Bunların 60 bini İsrail’de, yaklaşık 20 bini ise Gürcistan’da yaşar.
• Megrelce (Megrelcede Margaluri), 1989 verilerine göre yaklaşık 500 bin kişinin anadilidir, asıl olarak Batı Gürcistan’da Megrelya’da ve Abhazya’nın doğu kesimindeki Gali bölgesinde konuşulur. Abhazya'yı terk etmek zorunda kalan çok sayıda Megrel mülteci bugün Tiflis’te anadili olarak bu dili konuşmaktadır.
• Lazca (Lazcada Lazuri), tahminî verilere göre çoğunluğu Karadeniz kıyısında yaşayan 250 bin kişinin anadilidir. Gürcistan’da yaklaşık 30 bin kişinin anadili de Lazcadır.
• Svanca (Svanca'da Luşnu), Gürcüstan'ın Svaneti bölgesinde yaklaşık 15 bin kişinin anadilidir.

Proto Güney Kafkasya dili

Kolhaca - Kartlice / İberce

Zan dili

Svanca

Lazca

Megrelce

Gürcüce

Adlandırma sorunu

Güney Kafkas dilleri için "Kartveli dilleri" de denilmektedir. Ancak buna başta Türk vatandaşı Lazlar olmak üzere çeşitli dilbilimciler de karşı çıkmaktadırlar. Söz gelimi Laz aydınlarına göre; Gürcü resmî tarih tezleri Lazları ve Megrelleri, Gürcülerin (Kartveli) bir kolu olarak saymaktadırlar. Lazca, Megrelce, Gürcüce ve Svanca'nın dâhil olduğu dil ailesi bu milliyetçi görüş tarafından Kartvelurî yani "Gürcü dilleri" grubu olarak adlandırılmaktadır.

Lazlara ve dilbilimcilere göre: Bir dil ailesi içindeki bir dilin o dil ailesinin adı olamayacağına ilişkin dilbilimsel görüşe karşın bu tez günümüzde de savunulmaya devam etmektedir ve bu asimilasyonist bir çerçeve ile Gürcistan aracılığıyla filolojiye sunulmaktadır. Gerçekte Gürcü resmi ideolojisine bağlı olmayan dilbilimciler adı geçen dilleri bağımsız ve kendi başına birer dil olduğu konusunda şüphe dahi etmemektedirler.

Gürcü dilbilimciler ise: "Uzun yıllar önce Megrelce, Lazca, Svanca ve Ana Gürcüce tek bir durumundaydı. Bu ortak dilin adı da 'Kartveli dilleri' yani 'Gürcü dili' idi. Zamanla dilden çeşitli ayrılmalar oldu. İlk olarak Svanca ayrıldı. Daha sonra da Lazca. Son olarak da Megrelce, Gürcüceden ayrılarak günümüzdeki duruma varıldı".

Uluslararası dilbilimciler Lazların görüş açısını baskın olarak benimsemekle birlikte, Güney Kafkas dilleri için Gürcü yani "Kartveli dilleri" adlandırılmasını da hâlâ hazırda kullanmaktadırlar. Çünkü Fince, Estonca, Laponca, Karelyaca için yine bu dil ailesi içinden birinin adıyla "Fin dilleri"; Almanca, İsveççe, İngilizce için dil grubu ailesi içinden birinin adıyla "Cermen dilleri"; Azerice, Kazakça, Türkçe gibi diller için aileden birinin adıyla "Türk dilleri" denilmektedir. Dolayısıyla, Gürcü, Megrel, Laz, Acar ve Svan dilleri için aileden birinin adı olan Gürcülerin (Kartvellerin) adını kullanmakta mahsur görmemektedirler.

Güney Kafkasçanın kökenleri

Aslında Güney Kafkas dilleri, öteki Kafkas dilleri gibi kesin olarak Kafkasya isminde kategorize edilememiştir. Bu dört dil için izole diller oldukları da söylenmektedir bazı dilbilimcilere göre. Ancak bu kesin olarak kanıtlanamamıştır. Bu dillerin, diğer kardeş ve akraba Kafkas dilleriyle ortaklıkları bulunması bu ihtimâli de güçlendirmektedir. Söz gelimi birkaç örnek vermek gerekirse:

Türkçe	Gürcüce	Megrelce ve Lazca	Çerkezce	Çeçençe-İnguşça	Avarca-Lezgice
kedi	kata	katu	chetuw	-	ketu
cuma günü	paraskevi	paraske	bereskeshxo	peraska	-
şarap	ğvino	ğvini	-	-	ğino
gelin	nusaida	nusa	nıse	nus	nus
saban	gutani	gutani	kuatan	guotan	kutan
kiraz	bali	buli	-	bal	bagli

Ancak yine de Kafkas dilleri arasındaki benzerlik Türk dilleri düzeyindeki gibi değildir. Daha uzakçadır.Buna rağmen Laz - Megrel - Svan ve Gürcü dilleri arasındaki benzerlik kaçınılmaz düzeyde yakındır. Bu benzerlik ve yakınlık ortak sözcük dağarcığı karşılıklı anlaşmayı sağlamaya yetmemektedir. Yalnızca Zan dili'nin ya da Kolhis dilinin birbirinden ayrılmış iki lehçesi olarak kabul edilen Lazca ve Megrelce hâriç. Lazca ve Megrelce karşılıklı anlaşılır dillerdir.

Acarca ise Müslüman Gürcülerce, Acaralarca ve Çveneburilerce konuşulan Gürcüce'nin güneybatı lehçesidir.

Tablo üzerinden Güney Kafkas dillerinin benzerliklerini karşılaştırırsak:

Türkçe	Lazca	Megrelce	Gürcüce	Svanca
yedi	şk(v)iti	şkviti	şvidi	işgwid
"onu tarttım"	p-ǯoni	dov-ǯoni	a-v-ǯone	on-ǯon
üflemek	bar-	(m)bar-	ber-	bēl-
baston	biga	biga	biga	biq'
yazmak	(n)ç'ar-	(n)ç'ar-	ç'er-	ēr-
bacak	ǩuçx-e	ǩuçx-	ǩurcx-	ǩǩwaçx-

Ayrıca bakınız

• Proto Güney Kafkasya dili

Dış bağlantılar

• Vanilişi, M./ Tandilava, A., Lazların Tarihi, Gürcüceden Çev. Hayri Hayrioğlu, S. 10, Baskı 3., Ant Yayınları, İstanbul 1992
• BUCAKLİŞİ, A. İsmail: “Japon Dilbilimci Kojima Goişi ile Söyleşi”, Kafkasya Yazıları, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1997, sayı 7.
• Karşılaştırmalı Güney Kafkasça
• Lazlar Üzerine Kartvelist Tezler