Dolomit: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Bilo SAU20 (mesaj | katkılar) kDeğişiklik özeti yok |
Bilo SAU20 (mesaj | katkılar) kDeğişiklik özeti yok |
||
| 27. satır: | 27. satır: | ||
== Özellikleri == |
== Özellikleri == |
||
Dolomit minareli, üçgen-eşkenar dörtgen sistemde kristalleşir. Beyaz, ten rengi, gri veya pembe gibi renklerde kristaller oluşturur. Dolomit, [[kalsiyum]] ve [[magnezyum]] iyonlarının alternatif bir yapısal düzenlemesine sahip olan karbonattır. İnce toz formunda olmadığı sürece, soğuk seyreltik hidroklorik asit içinde kalsitte olduğu gibi hızla çözünemez ya da köpüremez.<ref> |
Dolomit minareli, üçgen-eşkenar dörtgen sistemde kristalleşir. Beyaz, ten rengi, gri veya pembe gibi renklerde kristaller oluşturur. Dolomit, [[kalsiyum]] ve [[magnezyum]] iyonlarının alternatif bir yapısal düzenlemesine sahip olan karbonattır. İnce toz formunda olmadığı sürece, soğuk seyreltik hidroklorik asit içinde kalsitte olduğu gibi hızla çözünemez ya da köpüremez.<ref>[https://geology.com/minerals/dolomite.shtml "Dolomite Mineral - Uses and Properties" ''geology.com'']</ref> Kristalleşme oldukça yaygındır. |
||
Dolomit, baskın demir ankerit ve baskın magnez kutnohorit arasında katı bir çözelti olarak bulunur.<ref>Klein, Cornelis and Cornelius S. Hurlbut Jr., ''Manual of Mineralogy,'' Wiley, 20th ed., p. 339-340 ISBN 0-471-80580-7</ref> Yapıda az miktarda bulunan [[demir]], kristallere sarı veya kahverengi bir ton verir. Yapıdaki manganez ikameleri de yaklaşık yüzde üç MnO'dur. Yüksek mangan içeriği kristallere pembe renk vermektedir. [[Kurşun]], [[çinko]] ve [[kobalt]] da yapı içerisindeki magnezyumun yerini alır. Dolomit minerali, bileşik huntit Mg3Ca (CO3) 4 ile yakından ilişkilidir. Dolomit hafif asidik suda çözülebildiğinden, dolomit alanları akifer olarak önemlidir ve karstik arazi oluşumuna katkıda bulunmaktadır<ref>Kaufmann, James. Sinkholes |
Dolomit, baskın demir ankerit ve baskın magnez kutnohorit arasında katı bir çözelti olarak bulunur.<ref>Klein, Cornelis and Cornelius S. Hurlbut Jr., ''Manual of Mineralogy,'' Wiley, 20th ed., p. 339-340 ISBN 0-471-80580-7</ref> Yapıda az miktarda bulunan [[demir]], kristallere sarı veya kahverengi bir ton verir. Yapıdaki manganez ikameleri de yaklaşık yüzde üç MnO'dur. Yüksek mangan içeriği kristallere pembe renk vermektedir. [[Kurşun]], [[çinko]] ve [[kobalt]] da yapı içerisindeki magnezyumun yerini alır. Dolomit minerali, bileşik huntit Mg3Ca (CO3) 4 ile yakından ilişkilidir. Dolomit hafif asidik suda çözülebildiğinden, dolomit alanları akifer olarak önemlidir ve karstik arazi oluşumuna katkıda bulunmaktadır<ref>Kaufmann, James.[http://pubs.usgs.gov/fs/2007/3060/pdf/FS2007-3060.pdf Sinkholes] [https://web.archive.org/web/20130604050448/http://pubs.usgs.gov/fs/2007/3060/pdf/FS2007-3060.pdf Archived]2013-06-04 at the [[Wayback Machine]]. USGS Fact Sheet. Retrieved on 2013-9-10.</ref>. |
||
== Formasyon == |
== Formasyon == |
||
Modern dolomit oluşumunun [[Brezilya]]'nın [[Rio de Janeiro]] sahili boyunca fazla doymuş tuzlu lagünlerde, yani Lagoa Vermelha ve Brejo do Espinho'da anaerobik koşullar altında oluştuğu bulunmuştur. Dolomitin sadece sülfat azaltıcı bakterilerin, yardımı ile gelişeceği inanılmaktadır.<ref>Vasconcelos C.; McKenzie J. A.; Bernasconi S.; Grujic D.; Tien A. J. (1995). "Microbial mediation as a possible mechanism for natural dolomite formation at low temperatures". ''Nature''. '''337''' (6546): 220–222. Bibcode: |
Modern dolomit oluşumunun [[Brezilya]]'nın [[Rio de Janeiro]] sahili boyunca fazla doymuş tuzlu lagünlerde, yani Lagoa Vermelha ve Brejo do Espinho'da anaerobik koşullar altında oluştuğu bulunmuştur. Dolomitin sadece sülfat azaltıcı bakterilerin, yardımı ile gelişeceği inanılmaktadır.<ref>Vasconcelos C.; McKenzie J. A.; Bernasconi S.; Grujic D.; Tien A. J. (1995). "Microbial mediation as a possible mechanism for natural dolomite formation at low temperatures". ''Nature''. '''337''' (6546): 220–222. :[[:en:Bibcode_(identifier)|Bibcode]] [https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2013PNAS..11014540R 2013PNAS..11014540R][[:en:Doi_(identifier)|doi]] [[doi:10.1038/377220a0|10.1038/377220a0]]</ref> Bununla birlikte, sıcaklığı düşük dolomit, organik madde ve mikrobik hücre yüzeyleri bakımından zengin olan doğal ortamlarda ortaya çıkmaktadır.<ref>Snyder, Glen T.; Matsumoto, Ryo; Suzuki, Yohey; Kouduka, Mariko; Kakizaki, Yoshihiro; Zhang, Naizhong; Tomaru, Hitoshi; Sano, Yuji; Takahata, Naoto; Tanaka, Kentaro; Bowden, Stephen A. (2020-02-05).[https://www.nature.com/articles/s41598-020-58723-y "Evidence in the Japan Sea of microdolomite mineralization within gas hydrate microbiomes"].''Scientific Reports '''10''' (1): 1–13.''[[doi:10.1038/s41598-020-58723-y|10.1038/s41598-020-58723-y]][[:en:ISSN_(identifier)|ISSN]][[issn:2045-2322|2045-2322]]</ref> Bu, organik madde ile ilişkili karboksil grupları tarafından [[magnezyum]] kompleksleşmesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.<ref>Roberts, J. A.; Kenward, P. A.; Fowle, D. A.; Goldstein, R. H.; Gonzalez, L. A. & Moore, D. S. (1980). "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3767548/". ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United State'' '''110''' (36): 14540–5. Bibcode:2013PNAS..11014540R. doi:10.1073/pnas.1305403110. PMC 3767548. <nowiki>PMID 23964124</nowiki>.''s of America''.</ref> Jeolojik kayıtta büyük dolomit yatakları vardır, ancak mineral modern ortamlara nispeten daha nadirdir. 1999 yılında ilk kez tekrar edilebilir, inorganik düşük sıcaklıklı dolomit ve manyezit sentezleri yayınlandı.Bu laboratuvar deneyleri, yarı kararlı bir "öncünün" ilk çökelmesinin, periyodik çözünme ve yeniden çökelme aralıkları boyunca kademeli olarak, kararlı faza nasıl değişebileceğini gösterdi. Bu geri dönüşümü bulunmayan jeokimyasal reaksiyonun seyrini düzenleyen genel prensip "Oswald'ın adım kuralını çiğnemek" olarak tanımlanmıştır.<ref>Deelman, J.C. (1999): "Low-temperature nucleation of magnesite and dolomite"[https://web.archive.org/web/20080409113312/http://www.jcdeelman.demon.nl/dolomite/files/NeuesJahrbuchMineral.pdf Archived]2008-04-09 at the [[Wayback Machine]], ''Neues Jahrbuch für Mineralogie'', Monatshefte, pp. 289–302.</ref> |
||
== Kullanımları == |
== Kullanımları == |
||
| 44. satır: | 44. satır: | ||
Dolomit, suyun ph'ındaki tampon değişiklikliğine yardımcı olması için [[deniz]] (tuzlu su) akvaryumlarında substrat olarak da kullanılılmaktadır. |
Dolomit, suyun ph'ındaki tampon değişiklikliğine yardımcı olması için [[deniz]] (tuzlu su) akvaryumlarında substrat olarak da kullanılılmaktadır. |
||
Kalsine dolomit ayrıca biyokütlenin yüksek sıcaklıklarda gazlaştırılmasında katranın tahrip edilebilmesi için bir katalizör olarak da kullanılmaktadır.<ref>https://www.nrel.gov/docs/fy03osti/32815.pdf Archived |
Kalsine dolomit ayrıca biyokütlenin yüksek sıcaklıklarda gazlaştırılmasında katranın tahrip edilebilmesi için bir katalizör olarak da kullanılmaktadır.<ref>[http://www.nrel.gov/docs/fy03osti/32815.pdf A Review of the Literature on Catalytic Biomass Tar Destruction] [https://web.archive.org/web/20150204170426/http://www.nrel.gov/docs/fy03osti/32815.pdf Archived]2015-02-04 at the [[Wayback Machine]] National Renewable Energy Laboratory.</ref> Parçacık fiziğinin araştırmacıları, dedektörlerin mümkün olan en fazla sayıda egzotik parçacığı algılanabilmesini sağlamak için dolomitin katmanlarının altında parçacık dedektörleri oluşturmayı sever. Dolomit nispeten daha az miktarda radyoaktif madde içerdiğinden, arka plan radyasyon seviyelerine katkıda bulunmadan kozmik ışınların oluşturduğu parazitlere karşı izole edilebilmektedir.<ref>Short Sharp Science: Particle quest: Hunting for Italian WIMPs underground https://web.archive.org/ 2020-05-10 at the [[Wayback Machine]]. Newscientist.com (2011-09-05). Retrieved on 2011-10-10.</ref> |
||
== Kaynakça == |
== Kaynakça == |
||
Sayfanın 20.56, 10 Mayıs 2020 tarihindeki hâli
Dolomit, kalsiyum ve magnezyumlu karbonat birleşiminde bir mineraldir.
Kırılgan bir mineral olup özgül ağırlığı 2,8 g/cm³ ve sertliği 3,5-4 arasındadır. Isıtıldığında köpürerek çözündüğü için kalsitten ayrılır.
- Kimyasal bileşimi: CaMg(CO3)2
- Kristal sistemi : Hegzagonal
- Sertlik : 3,5-4
- Özgül ağırlık : 2,86
Dolomit hem bir minerali CaMg(CO3)2 hem de bu minerali ana bileşen olarak içeren kayacı tanımlada kullanılan bir sözcüktür.
Dolomit minerallerinin oluşturduğu kayaçlara dolotaşı adı da verilmektedir. Bu kayaçların oluşumu dolomitlerin doğrudan kimyasal bir çökelme ile değil kireçtaşlarının magnezyum bakımından zengin suların etkisi altında oluştuğu bilinmektedir. Aşırı buharlaşmanın olduğu denizden bir yükselti ile ayrılmış yarı kapalı ortamlarda suyun magnezyum bakımından giderek zenginleşmesi, tabana çökmüş kalsitten ibaret çamurun bu yoğun çözeltilerle etkileşmeye girerek dolomitleşmesi mümkün olabilir.
Dünya’da ve Türkiye’de oldukça geniş yayılma alanına sahip olup rezerv problemi olmayan bir mineraldir.
120 milyon ton civarında olan dünya üretiminin yarıya yakini ABD’de gerçeklestirilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nin dışında Birleşik Krallık, Avusturya, Belçika, Japonya, Polonya, İspanya, Kanada, Brezilya, Almanya ve Avustralya yılda 1 milyon tonun üzerinde dolomit üreten ülkelerdir.
Dünya’da 3 milyon tonun üzerindeki ihracatın 2 milyon tonunu Belçika ve Kanada yapmaktadır. 2 milyon ton civarindaki ithalatın ise 1,3 milyon tonu Japonya tarafından yapilmaktadır.
Dünya’da dolomit büyük miktarlarda ve çok değişik sektörlerde kullanılmasına rağmen Türkiye'de üretimin çok önemli bölümü sadece demir-çelik ve cam sanayinde kullanilmaktadır.
Petrolün hazne kayacı özelliği göstermesinden dolayı dolomitler jeolojide büyük önem taşımaktadır.
Tarihi
Büyük olasılıkla mineral olarak dolomit ilk 1768'de Carl Linnaeus tarafından tanımlanmıştır.[1] 1791'de, Fransız doğa bilimci ve jeolog Déodat Gratet de Dolomieu (1750–1801) tarafından, önce eski Roma kentindeki binalarda ve de daha sonra Dolomit Alpleri olarak bilinen dağlarda toplanan örnekler kayaç olarak tanımlandı. Kuzey İtalya. Nicolas-Théodore de Saussure ilk olarak Mart 1792'de mineral ismini verdi.[2]
Özellikleri
Dolomit minareli, üçgen-eşkenar dörtgen sistemde kristalleşir. Beyaz, ten rengi, gri veya pembe gibi renklerde kristaller oluşturur. Dolomit, kalsiyum ve magnezyum iyonlarının alternatif bir yapısal düzenlemesine sahip olan karbonattır. İnce toz formunda olmadığı sürece, soğuk seyreltik hidroklorik asit içinde kalsitte olduğu gibi hızla çözünemez ya da köpüremez.[3] Kristalleşme oldukça yaygındır.
Dolomit, baskın demir ankerit ve baskın magnez kutnohorit arasında katı bir çözelti olarak bulunur.[4] Yapıda az miktarda bulunan demir, kristallere sarı veya kahverengi bir ton verir. Yapıdaki manganez ikameleri de yaklaşık yüzde üç MnO'dur. Yüksek mangan içeriği kristallere pembe renk vermektedir. Kurşun, çinko ve kobalt da yapı içerisindeki magnezyumun yerini alır. Dolomit minerali, bileşik huntit Mg3Ca (CO3) 4 ile yakından ilişkilidir. Dolomit hafif asidik suda çözülebildiğinden, dolomit alanları akifer olarak önemlidir ve karstik arazi oluşumuna katkıda bulunmaktadır[5].
Formasyon
Modern dolomit oluşumunun Brezilya'nın Rio de Janeiro sahili boyunca fazla doymuş tuzlu lagünlerde, yani Lagoa Vermelha ve Brejo do Espinho'da anaerobik koşullar altında oluştuğu bulunmuştur. Dolomitin sadece sülfat azaltıcı bakterilerin, yardımı ile gelişeceği inanılmaktadır.[6] Bununla birlikte, sıcaklığı düşük dolomit, organik madde ve mikrobik hücre yüzeyleri bakımından zengin olan doğal ortamlarda ortaya çıkmaktadır.[7] Bu, organik madde ile ilişkili karboksil grupları tarafından magnezyum kompleksleşmesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.[8] Jeolojik kayıtta büyük dolomit yatakları vardır, ancak mineral modern ortamlara nispeten daha nadirdir. 1999 yılında ilk kez tekrar edilebilir, inorganik düşük sıcaklıklı dolomit ve manyezit sentezleri yayınlandı.Bu laboratuvar deneyleri, yarı kararlı bir "öncünün" ilk çökelmesinin, periyodik çözünme ve yeniden çökelme aralıkları boyunca kademeli olarak, kararlı faza nasıl değişebileceğini gösterdi. Bu geri dönüşümü bulunmayan jeokimyasal reaksiyonun seyrini düzenleyen genel prensip "Oswald'ın adım kuralını çiğnemek" olarak tanımlanmıştır.[9]
Kullanımları
Dolomit, süs taşı, beton agregası ve magnezyum oksit kaynağı olarak ve de ayrıca magnezyum üretimi için Pidgeon işleminde kullanılmaktadır. Önemli bir petrol rezervuar kayasıdır ve kurşun, çinko ve bakır gibi ana metallerin büyük tabakalara bağlı Mississippi Vadisi Tipi cevher yatakları için ana kaya olarak hizmet etmektedir.
Kalsit kireçtaşının nadir veya çok maliyetli olduğu durumlarda, bazen demirin yerine ve çeliği eritmek için dolomit bir akış olarak kullanılmaktadır.
Bahçecilikte, dolomit ve dolomitik kireç taşı, topraklara ve topraksız saksı karışımlarına pH tamponu ve magnezyum kaynağı olarak eklenebilmektedir.
Dolomit, suyun ph'ındaki tampon değişiklikliğine yardımcı olması için deniz (tuzlu su) akvaryumlarında substrat olarak da kullanılılmaktadır.
Kalsine dolomit ayrıca biyokütlenin yüksek sıcaklıklarda gazlaştırılmasında katranın tahrip edilebilmesi için bir katalizör olarak da kullanılmaktadır.[10] Parçacık fiziğinin araştırmacıları, dedektörlerin mümkün olan en fazla sayıda egzotik parçacığı algılanabilmesini sağlamak için dolomitin katmanlarının altında parçacık dedektörleri oluşturmayı sever. Dolomit nispeten daha az miktarda radyoaktif madde içerdiğinden, arka plan radyasyon seviyelerine katkıda bulunmadan kozmik ışınların oluşturduğu parazitlere karşı izole edilebilmektedir.[11]
Kaynakça
- ^ Linnaeus, C. (1768): Systema naturae per regnum tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species cum characteribus & differentiis. Tomus III. Laurentii Salvii, Holmiae, 236 p. On p.41 of this very book, Linnaeus stated (in Latin): "Marmor tardum - Marmor paticulis subimpalpabilibus album diaphanum. Hoc simile quartzo durum, distinctum quod cum aqua forti non, nisi post aliquot minuta & fero, effervescens." In translation: "Slow marble - Marble, white and transparent with barely discernable particles. This is as hard as quartz, but it is different in that it does not, unless after a few minutes, effervesce with "aqua forti
- ^ Saussure le fils, M. de (1792): Analyse de la dolomie. Journal de Physique, vol.40, pp.161-173.
- ^ "Dolomite Mineral - Uses and Properties" geology.com
- ^ Klein, Cornelis and Cornelius S. Hurlbut Jr., Manual of Mineralogy, Wiley, 20th ed., p. 339-340 ISBN 0-471-80580-7
- ^ Kaufmann, James.Sinkholes Archived2013-06-04 at the Wayback Machine. USGS Fact Sheet. Retrieved on 2013-9-10.
- ^ Vasconcelos C.; McKenzie J. A.; Bernasconi S.; Grujic D.; Tien A. J. (1995). "Microbial mediation as a possible mechanism for natural dolomite formation at low temperatures". Nature. 337 (6546): 220–222. :Bibcode 2013PNAS..11014540Rdoi 10.1038/377220a0
- ^ Snyder, Glen T.; Matsumoto, Ryo; Suzuki, Yohey; Kouduka, Mariko; Kakizaki, Yoshihiro; Zhang, Naizhong; Tomaru, Hitoshi; Sano, Yuji; Takahata, Naoto; Tanaka, Kentaro; Bowden, Stephen A. (2020-02-05)."Evidence in the Japan Sea of microdolomite mineralization within gas hydrate microbiomes".Scientific Reports 10 (1): 1–13.10.1038/s41598-020-58723-yISSN2045-2322
- ^ Roberts, J. A.; Kenward, P. A.; Fowle, D. A.; Goldstein, R. H.; Gonzalez, L. A. & Moore, D. S. (1980). "https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3767548/". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United State 110 (36): 14540–5. Bibcode:2013PNAS..11014540R. doi:10.1073/pnas.1305403110. PMC 3767548. PMID 23964124.s of America.
- ^ Deelman, J.C. (1999): "Low-temperature nucleation of magnesite and dolomite"Archived2008-04-09 at the Wayback Machine, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Monatshefte, pp. 289–302.
- ^ A Review of the Literature on Catalytic Biomass Tar Destruction Archived2015-02-04 at the Wayback Machine National Renewable Energy Laboratory.
- ^ Short Sharp Science: Particle quest: Hunting for Italian WIMPs underground https://web.archive.org/ 2020-05-10 at the Wayback Machine. Newscientist.com (2011-09-05). Retrieved on 2011-10-10.