Halay: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
Mehk63 tarafından yapılan 22305293 sayılı değişiklik geri alınıyor. Etiket: Geri al |
178.233.6.149 tarafından yapılan 22305298 sayılı değişiklik geri alınıyor. Etiket: Geri al |
||
| 18. satır: | 18. satır: | ||
== Halk kültüründe== |
== Halk kültüründe== |
||
Halay, |
Halay, Kürt halk kültüründe tören dansıdır. Alay olarak da söylenir. Kökleri milattan önceki dönemlere ve hatta tarih öncesi çağlara uzanan bir oyundur. Al kültü ile ilişkilidir. Yaşamın enerjisini, döngüsünü, dayanışmayı, hareketi, durup devam etmeyi ve ritmi içerir. Al (Hal) sözcüğünün ateşle yani yaşamsal enerjiyle bağlı olması bu oyuna verilen önemi göstermektedir. İlkel biçiminin adı Allı veya Yallı olarak bilinir. Kobustan adlı bölgede kayalara çizilen eski çağlara ait resimlerde bu oyunun resmedildiği görülmektedir. Elley (Allay) adlı ilk ata ile de bağlantılı görünmektedir.<ref name="OTRS: CC BY-SA 3.0">Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, [https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_S%C3%B6ylence_S%C3%B6zl%C3%BC%C4%9F%C3%BC (OTRS: CC BY-SA 3.0)]</ref> Yakutlar bu dansa Ohokay derler. |
||
[[Dosya:Kurdishfolklores.jpg|500px|sağ|thumb|Diyarbakır yöresi oyunları]] |
[[Dosya:Kurdishfolklores.jpg|500px|sağ|thumb|Diyarbakır yöresi oyunları]] |
||
Sayfanın 19.08, 2 Mayıs 2020 tarihindeki hâli
Halay, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Orta Karadeniz ve Çukurova bölgesinde oynanan halk oyunlarının genel ismidir.
Etimoloji ve isimlendirme
Halay kelimesi kökensel açıdan Kürtçenin Kurmanci lehçesinde yer alan ve "ayağa kalkmak, oynamak" anlamına gelen hilayi veya halayi sözcüklerinden geçmiştir.[1] Bu Kürtçe sözcük ise yine Kürtçe hildan veya haldan "oynamak, zıplamak" fiilinden türetilmiştir. Kubbealtı Lugatı'nda geçen kökensel açıklama ise, kelimenin "topluluk, kalabalık” anlamına gelen alay sözünden “h-" türemesiyle oluştuğuna yöneliktir.[2] Türkçedeki "alay" kelimesinin kökeni Yunanca alágion (αλάγιον) olup, Türkçeye Farsça yoluyla girmiş bir kelimedir.[3][4]
Diğer milletlerde de yer alan halay, Kürtçe 'Govend' veya 'Dîlan', Süryanice 'Ḥeggāʾ' (ܚܓܐ), Azerice 'Yallı', Ermenice šurǰpar (Շուրջպար), ve Yunanca Chaláï (Χαλάϊ) olarak isimlendirilmiştir. Türkçede kelimenin ilk kullanımı 1932'de yer alır.[5]
Özellikler
Değişik bölgelerde oynanan halaylar arasında büyük farklılıklar vardır. O yüzden üçe ayrılır:
- Çukurova (Güney) Halayları: Adana ile Antep arasında oynanan halaylardır.
- Doğu Halayları: Antep'in doğusunda kalan bölgeler genelde aynı karakteriste sahiptir.
- Bozkır Halayları: İç Anadolu bozkırlarında ve Orta Karadeniz'de oynanan halay oyunlarıdır.
Halay, toplu halde yan yana dizilerek bir çember oluşturmak suretiyle oynanır. Dansçılar, küçük parmaklarıyla birbirlerine tutunurlar. Grubun en başında bulunan lider, açıkta olan eliyle mendil sallar. Dans yavaş adımlarla başlar, bir süre sonra hızlanır. Halay adımları genelde ayak figürlerine dayanır. Bu bölgelerde her ilin kendine has halay oyunları derlenmiştir. Halay, davul ve zurna ile çalınan müzikler eşliğinde oynanır.
Halk kültüründe
Halay, Kürt halk kültüründe tören dansıdır. Alay olarak da söylenir. Kökleri milattan önceki dönemlere ve hatta tarih öncesi çağlara uzanan bir oyundur. Al kültü ile ilişkilidir. Yaşamın enerjisini, döngüsünü, dayanışmayı, hareketi, durup devam etmeyi ve ritmi içerir. Al (Hal) sözcüğünün ateşle yani yaşamsal enerjiyle bağlı olması bu oyuna verilen önemi göstermektedir. İlkel biçiminin adı Allı veya Yallı olarak bilinir. Kobustan adlı bölgede kayalara çizilen eski çağlara ait resimlerde bu oyunun resmedildiği görülmektedir. Elley (Allay) adlı ilk ata ile de bağlantılı görünmektedir.[6] Yakutlar bu dansa Ohokay derler.
Azerbaycan kültüründe "Yallı"
Yallı, Azerbaycan halk sanatında çok geniş yer tutan mitolojik kaynaklı bir oyundur. Kobustan kayalarında, milattan önceki dönemlere ait; el ele verip dans eden ve bağrışan kalabalık görüntülerinin çizimleri vardır. Oynayanlar, kainatın ebedî döngüsünü, hareketliliğini ve dinamizmini sembolize eden mistik bir daire boyunca sıkı bir şekilde dizilirler. Oyunun ilerleyen kısımlarında kaçışırlar ve beklenmedik bir zamanda yere uzanıp yalar gibi yaparlar. Bunların hepsinin kendi içinde anlamları vardır. Aslında "yallı" oyunlarının eski inançlardaki Ulu Ana bütününden kopma Al/Hal ruhuyla bağlılığı da, "Yallı" adında göze çarpmaktadır.[7]
Kaynakça
- ^ "Halay sözcüğü kelime kökeni". etimolojiturkce.com. 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2016.
- ^ "alay". nisanyansozluk.com. 15 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020.
- ^ http://lugatim.com/s/alay
- ^ Sevan Nişanyan, Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul, 2007
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)
- ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi