Otorite Üzerine: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
düzeltme, yazış şekli: bir çok → birçok AWB ile
kDeğişiklik özeti yok
4. satır: 4. satır:


==Hakkında==
==Hakkında==
Ekim 1872 - Mart 1873 tarihleri arasında yaklaşık dört sayfa olarak yazılan makale<ref>{{Web kaynağı | başlık = Friedrich Engels Von der Autorität | url = http://www.mlwerke.de/me/me18/me18_305.htm | yayıncı = Mlwerke.de | erişimtarihi = 30 Kasım 2017 | dil = Almanca | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170601054102/http://www.mlwerke.de:80/me/me18/me18_305.htm | arşivtarihi = 1 Haziran 2017}}</ref>; Aralık 1873'te, 1874 yılı için hazırlanan Almanca ''Repubblicano'' adlı derlemede yayımlanmıştır. Ayrıca yine 1874 yılında İtalyanca gazetede yayınlanması için de hazırlanmıştır.<ref name=Carver /> Engels, devleti yaratmış olan toplumsal ilişkileri kaldırmadan "devleti kaldırmak"tan sözeden [[anarşist]] düşüncenin bilim dışı ve karşı devrimci olduğunu vurgulamakta, ayrıca anarşist [[Dogmatizm|dogmacılığı]] ve sekterliği de şiddetli bir şekilde eleştirmektedir.<ref>[[Karl Marx]]; [[Friedrich Engels]]. ''Seçme Yapıtlar - 2'', Otorite Üzerine, [[Sol Yayınları]], 1977.</ref> Eser ayrıca gelecek sosyalist toplum hakkındaki düşüncelerini kendi [[diyalektik]] yorumuyla aktardığı bir eser olma özelliği taşır.<ref name=Carver />
Ekim 1872 - Mart 1873 tarihleri arasında yaklaşık dört sayfa olarak yazılan makale<ref>{{Web kaynağı | başlık = Friedrich Engels Von der Autorität | url = http://www.mlwerke.de/me/me18/me18_305.htm | yayıncı = Mlwerke.de | erişimtarihi = 30 Kasım 2017 | dil = Almanca | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170601054102/http://www.mlwerke.de:80/me/me18/me18_305.htm | arşivtarihi = 1 Haziran 2017}}</ref>; Aralık 1873'te, 1874 yılı için hazırlanan Almanca ''Repubblicano'' adlı derlemede yayımlanmıştır. Ayrıca yine 1874 yılında İtalyanca gazetede yayınlanması için de hazırlanmıştır.<ref name=Carver />


Engels, devleti yaratmış olan toplumsal ilişkileri kaldırmadan "devleti kaldırmak"tan sözeden [[anarşist]] düşüncenin bilim dışı ve karşı devrimci olduğunu vurgulamakta, ayrıca anarşist [[Dogmatizm|dogmacılığı]] ve sekterliği de şiddetli bir şekilde eleştirmektedir.<ref>[[Karl Marx]]; [[Friedrich Engels]]. ''Seçme Yapıtlar - 2'', Otorite Üzerine, [[Sol Yayınları]], 1977.</ref> "Otorite üzerine" ayrıca gelecek sosyalist toplum hakkındaki düşüncelerini kendi [[diyalektik]] yorumuyla aktardığı bir makale olma özelliği taşır.<ref name="Carver" />
Eserde iş gücündeki otorite üzerine çeşitli yollarla örnekler verilir. Bu kapsamda otorite olduğuna dair [[demiryolu]] örneğini veren Engels "Başka bir örnek ele alalım - Demiryolu. Burada da, sonsuz sayıda bireyin işbirliğine kesinlikle ihtiyaç vardır ve bu işbirliği belirli saatlerde uygulanmalıdır." der ve bunun belli bir kural bütünlüğü içerisinde olmasına atıf yapar.<ref name=punkerslut>{{Web kaynağı | başlık = Critique by Punkerslut - On Authority | url = http://punkerslut.com/critiques/engels/on_authority_a_response_to_friedrich_engels.html | erişimtarihi = 30 Kasım 2017 | dil = İngilizce | tarih = 30 Ocak 2010 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170504000139/http://www.punkerslut.com:80/critiques/engels/on_authority_a_response_to_friedrich_engels.html | arşivtarihi = 4 Mayıs 2017}}</ref> Yine Engels'in bu eserde aktardığına göre bir grup işçi gönüllü veya işbirliği içerisinde birlikte çalışmaya karar verdiğinde burada otorite doğar.<ref name=punkerslut /> Bu yaklaşımı birçok anarşist teorisyen şiddetle reddeder.<ref name=punkerslut />


Eserde iş gücündeki otorite üzerine çeşitli yollarla örnekler verilir. Bu kapsamda otorite olduğuna dair demiryolu örneğini veren Engels "Başka bir örnek ele alalım: demiryolu. Burada da, sonsuz sayıda bireyin işbirliğine kesinlikle ihtiyaç vardır ve bu işbirliği belirli saatlerde uygulanmalıdır." der ve bunun belli bir kural bütünlüğü içerisinde olmasına atıf yapar.<ref name="punkerslut">{{Web kaynağı | başlık = Critique by Punkerslut - On Authority | url = http://punkerslut.com/critiques/engels/on_authority_a_response_to_friedrich_engels.html | erişimtarihi = 30 Kasım 2017 | dil = İngilizce | tarih = 30 Ocak 2010 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20170504000139/http://www.punkerslut.com:80/critiques/engels/on_authority_a_response_to_friedrich_engels.html | arşivtarihi = 4 Mayıs 2017}}</ref> Yine Engels bu makalede, "Bir işçi topluluğu biraraya gelerek iş yapmaya veya çalışmaya karar verdiğinde, orada otorite doğar." fikrini öne sürer.<ref name="punkerslut" /> Bu varsayımı birçok anarşist teorisyen şiddetle reddeder.<ref name="punkerslut" />
Engels, söz konusu eserinde "Anti-otoriterciler" olarak tanımladığı bir kesimin otoriter siyasal devletin, onu yaratmış olan toplumsal şartlar yok olmadan önce derhal kaldırılmasını istemekle suçlamakta ve buna karşılık [[Paris Komünü]]'nü örnek göstererek "Bu baylar hiçbir devrim görmüşler midir?... Paris Komünü, silahlı halkın otoritesini burjuvaziye karşı kullanmamış olsaydı, bir gün olsun dayanabilir miydi?" demektedir. Bu anlamda yine anarşist teorisyenlerle ters düşer. Bazı anarşistler Paris Komünü dönemindeki şehir savaşlarında 30.000 ile 50.000 kişi arasında kişinin yaşamını yitirdiğini ve 7.000 civarında kişinin sürgün edildiği gerçeğini hatırlatarak<ref>Cobban, Alfred. A History of Modern France. Vol 3: 1871–1962. Penguin books, London: 1965. s. 23.</ref> Engels'in bu eserde Komün'ün yenilgisini hafife aldığını iddia eder.<ref name=punkerslut /> Bunun yanında [[İspanya İç Savaşı]]'ndaki anarşistlerin rolünün ve pek çok yeri "otorite olmadan" ele geçirmesinin Engels'in bu eserindeki teorilerin yalanlandığını iddia eden anarşistler de mevcuttur.<ref name=punkerslut /><ref>Bolloten, Burnett (1984-11-15). The Spanish Civil War: Revolution and Counterrevolution. University of North Carolina Press. s. 1107. ISBN 978-0807819067.</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Didn't Engels refute anarchism in "On Authority"? | url = http://anarchism.pageabode.com/afaq/sech4.html | erişimtarihi = 30 Kasım 2017 | dil = İngilizce | tarih = 11 Kasım 2008 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20171119151202/http://anarchism.pageabode.com/afaq/secH4.html | arşivtarihi = 19 Kasım 2017}}</ref>


Engels, söz konusu eserinde "anti-otoriterciler" olarak tanımladığı bir zümreyi, otoriter devletin, onu ortaya çıkaran toplumsal şartlar ortadan kaldırılmakızın bir an evvle yıkılmasını talep etmekle suçlamakta ve buna karşılık [[Paris Komünü]]'nü örnek göstererek "Bu adamlar hiçbir devrim görmüşler midir?... Paris Komünü, silahlı halkın otoritesini burjuvaziye karşı kullanmamış olsaydı, bir gün olsun dayanabilir miydi?" demektedir. Bu anlamda yine anarşist teorisyenlerle ters düşer. Bazı anarşistler Paris Komünü dönemindeki şehir savaşlarında 30.000 ile 50.000 kişi arasında kişinin yaşamını yitirdiğini ve 7.000 civarında kişinin sürgün edildiği gerçeğini hatırlatarak<ref>Cobban, Alfred. A History of Modern France. Vol 3: 1871–1962. Penguin books, London: 1965. s. 23.</ref> Engels'in bu eserde komünün yenilgisini hafife aldığını iddia eder.<ref name="punkerslut" /> Bunun yanında [[İspanya İç Savaşı]]'ndaki anarşistlerin rolünün ve pek çok yeri "otorite olmadan" ele geçirmesinin Engels'in bu eserindeki teorilerinin yalanlandığını iddia eden anarşistler de mevcuttur.<ref name="punkerslut" /><ref>Bolloten, Burnett (1984-11-15). The Spanish Civil War: Revolution and Counterrevolution. University of North Carolina Press. s. 1107. ISBN 978-0807819067.</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Didn't Engels refute anarchism in "On Authority"? | url = http://anarchism.pageabode.com/afaq/sech4.html | erişimtarihi = 30 Kasım 2017 | dil = İngilizce | tarih = 11 Kasım 2008 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20171119151202/http://anarchism.pageabode.com/afaq/secH4.html | arşivtarihi = 19 Kasım 2017}}</ref>
Başka bir anlaşmazlık konusu da anarşistlerin devrime ihanet etmesi konusudur. Eserinde "Öyleyse ikisinden biri: Ya otorite düşmanları ne dediklerini bilmiyorlar, dolayısıyla kafaları karıştırmaktan başka bir şey yapmıyorlar ya da ne dediklerini biliyorlar, dolayısıyla proletarya hareketine ihanet ediyorlar." ifadelerini kullanan Engels, bu cümlelerle anarşistleri direkt olarak ihanet içerisinde olduklarını iddia eder. Buna karşın anarşistler; bu ifadelerin kendilerinin [[kapitalist]]ler için çalıştığını ima ettiğini belirtir ve şiddetle karşı çıkar. Nitekim [[Sovyetler Birliği'nin dağılması]]ndan sonra ortaya çıkan kapitalist dünyada, onlarla birlikte çalışanların "otoriteciler" olduğunu ve onların bunu yaptığını vurgulayan anarşistler mevcuttur.<ref name=punkerslut /> Bunun yanında "otoritercilerin" [[komünist devlet]]lerde yaptığı katliamların dayanağının Engels'in bu fikirleri olduğunu öne sürülür.<ref name=punkerslut />


Başka bir anlaşmazlık konusu da anarşistlerin devrime ihanet etmesi konusudur. Eserinde "Öyleyse ikisinden biri: ya otorite düşmanları ne dediklerini bilmiyorlar, dolayısıyla kafaları karıştırmaktan başka bir şey yapmıyorlar; ya da ne dediklerini biliyorlar, dolayısıyla proletarya hareketine ihanet ediyorlar." ifadelerini kullanan Engels, bu cümlelerle anarşistleri direkt olarak ihanet içerisinde olduklarını iddia eder. Buna karşın anarşistler; bu ifadelerin kendilerinin [[kapitalist]]ler için çalıştığını ima ettiğini belirtir ve şiddetle karşı çıkar. Nitekim [[Sovyetler Birliği'nin dağılması]]ndan sonra ortaya çıkan kapitalist dünyada, onlarla birlikte çalışanların "otoriteciler" olduğunu ve onların bunu yaptığını vurgulayan anarşistler de mevcuttur.<ref name="punkerslut" /> Bunun yanında "otoritercilerin" komünist devletlerde yaptığı katliamların dayanağının Engels'in bu fikirleri olduğu da öne sürülür.<ref name="punkerslut" />
==Mirası==
Marksist düşünür, [[Leninizm]]in kuramcısı (yani [[Marksizm-Leninizm]]) ve aynı zamanda [[Sovyetler Birliği]]'nin kurucusu olan [[Vladimir Lenin]] Engels ile paralel olarak anarşist tezleri reddetmiş <ref>[[Vladimir Lenin]], ''[[Proleter Devrimi ve Dönek Kautsky]]'', Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 1997, ISBN 6000015523.</ref> ve "Alelade bir burjuva parlamenter devletin değil, ama sürekli ordusu olmayan, halk düşmanı bir polisi bulunmayan halkın üzerinde yer alan bürokrasisi olmayan bir devletin gereğini savunuyorum." demek suretiyle devlet otoritesinin proleter bir devrim için olmazsa olmaz olduğunu belirtmiştir.<ref>[[Vladimir Lenin]], ''Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi'', Sol Yayınları s. 27 ve 46</ref> Bununla birlikte Lenin başta [[Devlet ve Devrim]] ve [[Proleter Devrimi ve Dönek Kautsky]] eserlerinde olmak üzere pek çok eserinde otoritenin var olması gerektiğini Engels'in yazıtlarına atıfta bulunarak savunmuştur.<ref>{{Web kaynağı | soyadı1 = Ленин | başlık = ГОСУДАРСТВО И РЕВОЛЮЦИЯ | url = http://www.magister.msk.ru/library/lenin/lenin007.htm | erişimtarihi = 30 Kasım 2017 | dil = Rusça | arşivurl = http://web.archive.org/web/20171201031617/http://www.magister.msk.ru/library/lenin/lenin007.htm | arşivtarihi = 1 Aralık 2017}}</ref>


==Etkileri==
Aralarında [[Lev Troçki]], [[Nikolay Buharin]] gibi pek çok bolşevik teorisyen bu esere alıntı yapmıştır.<ref>{{web kaynağı|soyadı1=Nikolay|ad1=Buharin|başlık=Теория пролетарской диктатуры|url=http://lib.rin.ru/doc/i/9463p4.html|erişimtarihi=30 Kasım 2017|arşivtarihi=4 Mart 2016|arşivURL=https://web.archive.org/web/20160304090512/http://lib.rin.ru/doc/i/9463p4.html|dil=Rusça}}</ref>
Marksist düşünür, [[Leninizm]]'in kuramcısı (yani [[Marksizm-Leninizm]]) ve aynı zamanda [[Sovyetler Birliği]]'nin kurucusu olan [[Vladimir Lenin]] Engels ile paralel olarak anarşist tezleri reddetmiş <ref>[[Vladimir Lenin]], ''[[Proleter Devrimi ve Dönek Kautsky]]'', Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 1997, ISBN 6000015523.</ref> ve "Alelade bir burjuva parlamenter devletin değil, ama sürekli ordusu olmayan, halk düşmanı bir polisi bulunmayan halkın üzerinde yer alan bürokrasisi olmayan bir devletin gereğini savunuyorum." demek suretiyle devlet otoritesinin proleter bir devrim için olmazsa olmaz olduğunu belirtmiştir.<ref>[[Vladimir Lenin]], ''Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi'', Sol Yayınları s. 27 ve 46</ref> Bununla birlikte Lenin başta [[Devlet ve Devrim]] ve [[Proleter Devrimi ve Dönek Kautsky]] eserlerinde olmak üzere pek çok eserinde otoritenin var olması gerektiğini Engels'in fikirlerine atıfta bulunarak savunmuştur.<ref>{{Web kaynağı | soyadı1 = Ленин | başlık = ГОСУДАРСТВО И РЕВОЛЮЦИЯ | url = http://www.magister.msk.ru/library/lenin/lenin007.htm | erişimtarihi = 30 Kasım 2017 | dil = Rusça | arşivurl = http://web.archive.org/web/20171201031617/http://www.magister.msk.ru/library/lenin/lenin007.htm | arşivtarihi = 1 Aralık 2017}}</ref>

Aralarında [[Lev Troçki]], [[Nikolay Buharin]]'in de bulunduğu pek çok bolşevik teorisyen bu eserden alıntı yapmış ya da esere atıfta bulunmuştu.<ref>{{web kaynağı|soyadı1=Nikolay|ad1=Buharin|başlık=Теория пролетарской диктатуры|url=http://lib.rin.ru/doc/i/9463p4.html|erişimtarihi=30 Kasım 2017|arşivtarihi=4 Mart 2016|arşivURL=https://web.archive.org/web/20160304090512/http://lib.rin.ru/doc/i/9463p4.html|dil=Rusça}}</ref>


==Ayrıca bakınız==
==Ayrıca bakınız==

Sayfanın 19.59, 26 Şubat 2018 tarihindeki hâli

Şablon:Italic title

Friedrich Engels

Otorite Üzerine (İngilizce: On Authority), Friedrich Engels'in her türlü otoriteyi reddeden Mihail Bakunin önderliğindeki anarşistlerin görüşlerini eleştirdiği ve proleter devrimin devlet karşısındaki tutumu sorununa ilişkin marksist görüşlere bir temel getiren makalesidir. Makale; dönemin enternasyonal sosyalist hareketini Bakunin etkisindeki anarşizmin etkisinden korumak amacıyla yazılmıştır.[1]

Hakkında

Ekim 1872 - Mart 1873 tarihleri arasında yaklaşık dört sayfa olarak yazılan makale[2]; Aralık 1873'te, 1874 yılı için hazırlanan Almanca Repubblicano adlı derlemede yayımlanmıştır. Ayrıca yine 1874 yılında İtalyanca gazetede yayınlanması için de hazırlanmıştır.[1]

Engels, devleti yaratmış olan toplumsal ilişkileri kaldırmadan "devleti kaldırmak"tan sözeden anarşist düşüncenin bilim dışı ve karşı devrimci olduğunu vurgulamakta, ayrıca anarşist dogmacılığı ve sekterliği de şiddetli bir şekilde eleştirmektedir.[3] "Otorite üzerine" ayrıca gelecek sosyalist toplum hakkındaki düşüncelerini kendi diyalektik yorumuyla aktardığı bir makale olma özelliği taşır.[1]

Eserde iş gücündeki otorite üzerine çeşitli yollarla örnekler verilir. Bu kapsamda otorite olduğuna dair demiryolu örneğini veren Engels "Başka bir örnek ele alalım: demiryolu. Burada da, sonsuz sayıda bireyin işbirliğine kesinlikle ihtiyaç vardır ve bu işbirliği belirli saatlerde uygulanmalıdır." der ve bunun belli bir kural bütünlüğü içerisinde olmasına atıf yapar.[4] Yine Engels bu makalede, "Bir işçi topluluğu biraraya gelerek iş yapmaya veya çalışmaya karar verdiğinde, orada otorite doğar." fikrini öne sürer.[4] Bu varsayımı birçok anarşist teorisyen şiddetle reddeder.[4]

Engels, söz konusu eserinde "anti-otoriterciler" olarak tanımladığı bir zümreyi, otoriter devletin, onu ortaya çıkaran toplumsal şartlar ortadan kaldırılmakızın bir an evvle yıkılmasını talep etmekle suçlamakta ve buna karşılık Paris Komünü'nü örnek göstererek "Bu adamlar hiçbir devrim görmüşler midir?... Paris Komünü, silahlı halkın otoritesini burjuvaziye karşı kullanmamış olsaydı, bir gün olsun dayanabilir miydi?" demektedir. Bu anlamda yine anarşist teorisyenlerle ters düşer. Bazı anarşistler Paris Komünü dönemindeki şehir savaşlarında 30.000 ile 50.000 kişi arasında kişinin yaşamını yitirdiğini ve 7.000 civarında kişinin sürgün edildiği gerçeğini hatırlatarak[5] Engels'in bu eserde komünün yenilgisini hafife aldığını iddia eder.[4] Bunun yanında İspanya İç Savaşı'ndaki anarşistlerin rolünün ve pek çok yeri "otorite olmadan" ele geçirmesinin Engels'in bu eserindeki teorilerinin yalanlandığını iddia eden anarşistler de mevcuttur.[4][6][7]

Başka bir anlaşmazlık konusu da anarşistlerin devrime ihanet etmesi konusudur. Eserinde "Öyleyse ikisinden biri: ya otorite düşmanları ne dediklerini bilmiyorlar, dolayısıyla kafaları karıştırmaktan başka bir şey yapmıyorlar; ya da ne dediklerini biliyorlar, dolayısıyla proletarya hareketine ihanet ediyorlar." ifadelerini kullanan Engels, bu cümlelerle anarşistleri direkt olarak ihanet içerisinde olduklarını iddia eder. Buna karşın anarşistler; bu ifadelerin kendilerinin kapitalistler için çalıştığını ima ettiğini belirtir ve şiddetle karşı çıkar. Nitekim Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ortaya çıkan kapitalist dünyada, onlarla birlikte çalışanların "otoriteciler" olduğunu ve onların bunu yaptığını vurgulayan anarşistler de mevcuttur.[4] Bunun yanında "otoritercilerin" komünist devletlerde yaptığı katliamların dayanağının Engels'in bu fikirleri olduğu da öne sürülür.[4]

Etkileri

Marksist düşünür, Leninizm'in kuramcısı (yani Marksizm-Leninizm) ve aynı zamanda Sovyetler Birliği'nin kurucusu olan Vladimir Lenin Engels ile paralel olarak anarşist tezleri reddetmiş [8] ve "Alelade bir burjuva parlamenter devletin değil, ama sürekli ordusu olmayan, halk düşmanı bir polisi bulunmayan halkın üzerinde yer alan bürokrasisi olmayan bir devletin gereğini savunuyorum." demek suretiyle devlet otoritesinin proleter bir devrim için olmazsa olmaz olduğunu belirtmiştir.[9] Bununla birlikte Lenin başta Devlet ve Devrim ve Proleter Devrimi ve Dönek Kautsky eserlerinde olmak üzere pek çok eserinde otoritenin var olması gerektiğini Engels'in fikirlerine atıfta bulunarak savunmuştur.[10]

Aralarında Lev Troçki, Nikolay Buharin'in de bulunduğu pek çok bolşevik teorisyen bu eserden alıntı yapmış ya da esere atıfta bulunmuştu.[11]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c Carver, T. (2003). Engels: A Very Short Introduction. OUP Oxford.
  2. ^ "Friedrich Engels Von der Autorität" (Almanca). Mlwerke.de. 1 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2017. 
  3. ^ Karl Marx; Friedrich Engels. Seçme Yapıtlar - 2, Otorite Üzerine, Sol Yayınları, 1977.
  4. ^ a b c d e f g "Critique by Punkerslut - On Authority" (İngilizce). 30 Ocak 2010. 4 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2017. 
  5. ^ Cobban, Alfred. A History of Modern France. Vol 3: 1871–1962. Penguin books, London: 1965. s. 23.
  6. ^ Bolloten, Burnett (1984-11-15). The Spanish Civil War: Revolution and Counterrevolution. University of North Carolina Press. s. 1107. ISBN 978-0807819067.
  7. ^ "Didn't Engels refute anarchism in "On Authority"?" (İngilizce). 11 Kasım 2008. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2017. 
  8. ^ Vladimir Lenin, Proleter Devrimi ve Dönek Kautsky, Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 1997, ISBN 6000015523.
  9. ^ Vladimir Lenin, Nisan Tezleri ve Ekim Devrimi, Sol Yayınları s. 27 ve 46
  10. ^ Ленин. "ГОСУДАРСТВО И РЕВОЛЮЦИЯ" (Rusça). 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2017. 
  11. ^ Nikolay, Buharin. "Теория пролетарской диктатуры" (Rusça). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2017. 

Dış bağlantılar