Özgür yazılım: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
k dış bağlantılar |
k herzaman → her zaman |
||
| 37. satır: | 37. satır: | ||
Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı">{{Web kaynağı | url = http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html | yazar = | başlık = Özgür Yazılım Tanımı | tarih = 2011-08-04 | yayıncı = GNU | erişimtarihi = 2012-10-18 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160819002820/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html | arşivtarihi = 19 Ağustos 2016}}</ref> |
Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı">{{Web kaynağı | url = http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html | yazar = | başlık = Özgür Yazılım Tanımı | tarih = 2011-08-04 | yayıncı = GNU | erişimtarihi = 2012-10-18 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160819002820/https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html | arşivtarihi = 19 Ağustos 2016}}</ref> |
||
Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur. Özgür yazılımın kopylarına sahip olmak için ücret ödemeniz gerekebilir veya kopyaları hiçbir ücret karşılığı olmadan da edinmiş olabilirsiniz. Kopyalara nasıl sahip olduğunuzdan bağımsız olarak, |
Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur. Özgür yazılımın kopylarına sahip olmak için ücret ödemeniz gerekebilir veya kopyaları hiçbir ücret karşılığı olmadan da edinmiş olabilirsiniz. Kopyalara nasıl sahip olduğunuzdan bağımsız olarak, her zaman için yazılımın kopyalama, değiştirme ve hatta kopyalarını para karşılığında satma haklarına sahipsinizdir (özgürlük 2).<ref name="Özgür Yazılımın Tanımı"/> |
||
Özgür yazılım, çoğu zaman [[açık kaynak]] kodlu yazılım kavramı (''{{lang|en|open source}}'') ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün her açık kaynak kodlu yazılım, özgür yazılım olmayabilir. Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından incelenerek denetlenebilir. |
Özgür yazılım, çoğu zaman [[açık kaynak]] kodlu yazılım kavramı (''{{lang|en|open source}}'') ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün her açık kaynak kodlu yazılım, özgür yazılım olmayabilir. Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından incelenerek denetlenebilir. |
||
Sayfanın 11.55, 17 Şubat 2018 tarihindeki hâli
Özgür yazılım (İngilizcesi İngilizce: free software), kullanıcısına çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür. Tersi, sahipli yazılımdır (İngilizcesi İngilizce: proprietary software).
Özgür yazılım ile kastedilen özgürlük, yazılımın kullanım hakları ile ilgilidir, ekonomik boyutu ile değil. Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmak zorunda değildirler. İngilizce sözlükler "İngilizce: free" kelimesi için yirmiye yakın anlam sıralar. Bunlardan sadece bir tanesi "bedava" iken geri kalanları özgürlük ve sınırlamaların olmaması (İngilizce: freedom) kavramlarına atıfta bulunur.
Tarihçe
1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür yazılımla ilgili yazılım hürriyetlerine sahip olmaları normaldi. Yazılım genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım üretilerinden dağıtılırdı. SHARE gibi kullanıcıların ve satıcıların üye olduğu kuruluşlarla yazılım değiş dokuşu kolaylaştırmak hedeflenmişti. 1970'lerin ilk yıllarında durum değişti: yazılım masrafları hızla yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla bütünleşmesini istemiyordu.
17 Ocak 1969'da yayınlanan Amerika Birleşik Devletleri IBM'ye karşı yazısında hükumet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici olarak sıfatlandırdı.[1] Bazı yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen yazılımlar artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde yazılım endüstrisi, bilgisayar programlarını sadece kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen çalıştırılabilirler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler almaya başladı. 1980'de copyright kanununun kapsamı bilgisayar programlarını içine aldı.
1983'te MIT Yapay Zekâ Laboratuvarı'ndaki hacker topluluğunun uzun süreli üyesi Richard Stallman, bilgisayar endüstrisi ve kullanıcılarının kültürel değişiminden yıldığını açıklayarak GNU projesini îlan etti. GNU işletim sistemi için yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te de Özgür Yazılım Vakfı kuruldu. Kendisi hür yazılımı tanımlayarak "copyleft" yani "telif feragatı" kavramını yazılım hürriyeti garantilemek için çıkardı.
Bazı yazılımdışı endüstriler, kendi araştırma ve geliştirmeleri için özgür yazılım geliştirmeye benzer teknikler kullanmaya başladı. Mesela bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken mikroçip gibi donanımlar da telif feragatlı lisanslarla geliştirilmeye başlandı (OpenCores projesi gibi). Creative Commons ve serbest kültür hareketi, özgür yazılım hareketinden çok etkilenmişlerdir.
Barındırdığı özgürlükler
Özgür yazılımın tanımı ve barındırdığı özgürlükler Özgür Yazılım Vakfı bünyesindeki GNU Tasarısı sayfalarında açıklanmıştır. Buna göre özgür yazılım kullanıcılara olmazsa olmaz 4 özgürlük sunar:[2]
| 0 numaralı özgürlük | : | Herhangi bir amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü. |
| 1 numaralı özgürlük | : | Her ne istiyorsanız onu yaptırmak için programın nasıl çalıştığını ögrenmek ve onu değiştirme özgürlüğü. Yazılımın kaynak koduna ulaşmak, bu iş için ön koşuldur. |
| 2 numaralı özgürlük | : | Kopyaları dağıtma özgürlüğü. Böylece komşunuza yardım edebilirsiniz. |
| 3 numaralı özgürlük | : | Tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde programı geliştirme ve geliştirdiklerinizi (ve genel olarak değiştirilmiş sürümlerini) yayınlama özgürlüğü. Kaynak koduna erişmek, bunun için bir ön koşuldur. |
Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir.[2]
Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur. Özgür yazılımın kopylarına sahip olmak için ücret ödemeniz gerekebilir veya kopyaları hiçbir ücret karşılığı olmadan da edinmiş olabilirsiniz. Kopyalara nasıl sahip olduğunuzdan bağımsız olarak, her zaman için yazılımın kopyalama, değiştirme ve hatta kopyalarını para karşılığında satma haklarına sahipsinizdir (özgürlük 2).[2]
Özgür yazılım, çoğu zaman açık kaynak kodlu yazılım kavramı (İngilizce: open source) ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün her açık kaynak kodlu yazılım, özgür yazılım olmayabilir. Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından incelenerek denetlenebilir.
Bazı özgür yazılım lisansları (örneğin GNU GPL), yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini garanti altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına almamaktadır.
Bazı özgür yazılım lisansları
Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar ile özgür kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun Licenses sayfasında listelenmektedir.
En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında GNU GPL lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları listelenmiştir.
- GNU Genel Kamu Lisansı (GPL)
- GNU Kısıtlı Genel Kamu Lisansı (LGPL)
- BSD Lisansı
- Mozilla Kamu Lisansı (MPL)
- MIT Lisansı
- Apache Lisansı
- Eclipse Kamu Lisansı (EPL)
- Avrupa Birliği Kamu Lisansı (EUPL)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Fisher, Franklin M. (1983). IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History. Praeger. ISBN 0-03-063059-2. Bilinmeyen parametre
|ortak yazarlar=görmezden gelindi (yardım) - ^ a b c "Özgür Yazılım Tanımı". GNU. 2011-08-04. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2012-10-18.
Dış bağlantılar
- Özgür Yazılım Vakfı (İngilizce)
- Özgür yazılımın tanımı - felsefesi
- Özgür ve Özgür Olmayan Yazılım Kategorileri - GNU.org
- GNU'nun web sitesinde sürekli güncellenen lisans bölümü (İngilizce)
- Özgür lisansların Türkçe çevirileri
- GitHub tarafından hazırlanan lisans seçme rehberi (İngilizce)
- Kamuda özgür yazılım kullanımı
- Microsoft EULA üzerine bir inceleme (Çağatay Çebi)
- Özgür Yazılım Şimdi Neden Daha Önemli (Richard Stallman)
- Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu (İngilizce)
