Basmacı Hareketi: Revizyonlar arasındaki fark

Basmacı Ayaklanması
	I. Dünya Savaşı ve Rus İç Savaşı
	; Ayaklanmacıların bayrağı
Tarih	1916-1934
Bölge	Türkistan
Sebep	Türkçülük-İslamcılık ayaklanması
Sonuç	Sovyet zaferi
Taraflar
Rus İmparatorluğu (1916-1917) Rusya Cumhuriyeti (1917) Rusya SFSC Türkistan ÖSSC Harezm SSC; Buhara HSC Sovyetler Birliği (30 Aralık 1922'den itibaren)	Basmacılar Hive (1918-1920); Beyaz Ordu (1919-1920); Buhara Emirliği (1920); Afganistan Emirliği (1929);
Komutanlar ve liderler
Mihail Frunze; Magaza Masançi; Feyzullah Hocayev	Enver Paşa (ölü); İrgaş Bey; Medamin Bey; İbrahim Bey (ölü); Muhiddin Bey; Muhammed Alim Han; Habibullah Kalakani (ölü)
Güçler
120,000-160,000	20,000-30,000
Kayıplar
1635 ölü, 2332 yaralı	Bilinmiyor

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 21.32, 6 Ekim 2017 tarihindeki hâli

Basmacı Ayaklanması, (Rusça: Басмачество, Basmaçestvo), Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlayan ve aralıklı olarak 1931'e değin süren ayaklanma hareketi. Ruslar Basmak ve Baskın kelimesinden yola çıkarak ayaklanmaları Basmacı Ayaklanması olarak nitelendirdiler. Ancak, bu hareket Türkistan'ın genelinde Korbaşılar Hareketi olarak milli bir direniş hareketi olarak kabul edilir.

Çarlık döneminde Türkmenistan, Başkurdistan ve Kırım'da Rus kolonizatörlere karşı saldırılar, soygunlar düzenleyen çeteler yaygındı. Bu çetelere Başkırtlar Ayyar, Türkmenler Basmacı adını veriyordu. 1917 Sovyet Devrimi'nden sonra Türkmenistan'da, Fergana Vadisinde Ruslara başkaldıran siyasal amaçlı örgütlere de Basmacı adı yakıştırıldı. Özbek ve Kazak basınında bu anlamda, Cezayir Basmacıları, Hint Basmacıları gibi, sömürge yönetimine başkaldıran, özgürlük yanlısı direnişçiler için de kullanıldı.

1917 Sovyet Devrimi sırasında Fergana'da Mehmet Emin Bey, Hokand'da Kiçkine Irgeş önderliğinde bağımsızlık yanlısı Basmacı çeteleri örgütlendi. Bolşevikler Şubat 1918'de Hokand'ı ele geçirip Hokand Milli Hükümeti'ne son verince Mehmet Emin Bey Margilan'a çekilip direnişini sürdürdü.

Basmacılar 1921'de Buhara'da da örgütlendiler. Lakay aşireti reislerinden İbrahim Bey gibi Buhara emirine bağlı tutucu Basmacılar yenilik yanlısı Cedidcileri de düşmanları sayıyorlardı. Enver Paşa, Hacı Sami ve arkadaşları Türkmenistan'ı Sovyetler'e karşı ayaklandırmak için Ekim 1921'de Buhara'ya gittiklerinde İbrahim Bey, Jön Türk hareketinin önderi olarak Osmanlı padişahlarının otoritesini sarstığı ve II. Abdülhamid'in devrilmesini sağladığı gerekçesiyle Enver Paşa'yı tutsak etti. Basmacıları ikna etmeyi başaran Enver Paşa, aşiret reislerinden Devletmend'in desteğiyle örgütlediği Basmacılarla küçük başarılar kazandı; ama Ağustos 1922'de Belcivan'a (bugün Tacikistan) çekilmek zorunda kaldı ve orada Kızıl Ordu'yla girdiği çatışmada öldürüldü. Orta Asya Türklerini bir Turan bayrağı altında birleştirme ülküsünü gerçekleştiremedi.

Enver Paşa'nın ölümünden sonra arkadaşları Hacı Sami'nin önderliğinde Basmacıları yeniden örgütlediler. Lakay reisi İbrahim Bey'i de yardıma zorlayan Hacı Sami, sayı ve donanım bakımından üstün Kızıl Ordu birliklerine karşı Haziran 1923'e kadar savaştıktan sonra Türkiye'den gelen arkadaşlarının tümünü yitirdi; Afganistan'a geçti. Kızıl Ordu Türkmenistan'ı ele geçirince yakaladığı Basmacı önderlerini idam etti. Bu kez Hive Hanı Cüneyd Bey, yönetimindeki Basmacılarla 1924'te Hive'yi yeniden ele geçirdi, 1927'ye değin mücadeleyi sürdürdü. 1873'ten beri Ruslara karşı direnen ve Rus uyrukluğuna geçmeyi kabul etmeyen Cüneyd Bey, 1927'de Ruslarla barış yaptı ama onların Basmacıları tutukladığını, kendisini de ele geçirmek istediklerini görünce çete savaşını 1929'a değin sürdürdü; bütün Karakum Türkmenleri ayaklandırdı. Sonra İran'a, oradan da Afganistan'a geçti. Ruslar Buhara'da Şerefeddinof adlı Kazanlı bir komünist yönetiminde özel yetkili bir mahkeme kurarak her Basmacı için bütün kabilesinin sorumlu tutulacağını bildirdiler ve bu kararlarını uygulamaya koydular. 1931'de Lakaylı Ali Bey'in yakalanmasıyla Basmacı direnişi sona erdi.

Basmacı Ayaklanması Türkistan ulusal dernekleri, partileri; Başkurdistan, Buhara ve Hive hükümetleri üyeleri, Kırgız ve Kazak aydınları, Türkiye'den gelen subaylar, Paştunların ve Kaşgarlıların desteğiyle sürdürülmüştü. 16. yüzyıldan sonra Türkistan ve Orta Asya'da böylesine farklı grupları kapsayan ve bu denli uzun süren başka bir halk hareketi gerçekleşmemişti.

Kaynakça

^ SSCB Yaratılış Antlaşması
^ Moscow's Muslim Challenge: Soviet Central Asia, Michael Rywkin, page 35
^ Soviet Disunion: A History of the Nationalities Problem in the USSR, By Bohdan Nahaylo,Victor Swoboda, pg. 40, 1990(İngilizce)
^ Борьба с басмачами в Средней Азии{{Ülke veri {{{1}}} | flaglink/core | variant = | size = | name = | altlink = millî ragbi birliği takımı | altvar = ragbi birliği }}

Dış bağlantılar

Basmacı ve 1916-1924 Türkistan Bağımsızlık Savaşı

[1] SSCB Yaratılış Antlaşması

[Moscow_page_35-2] Moscow's Muslim Challenge: Soviet Central Asia, Michael Rywkin, page 35

[3] Soviet Disunion: A History of the Nationalities Problem in the USSR, By Bohdan Nahaylo,Victor Swoboda, pg. 40, 1990(İngilizce)

[4] Борьба с басмачами в Средней Азии{{Ülke veri {{{1}}} | flaglink/core | variant = | size = | name = | altlink = millî ragbi birliği takımı | altvar = ragbi birliği }}

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 16. satır: / 16. satır: @@
 {{bayraksimge resim|Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg}} [[Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti|Buhara HSC]]
 ----{{bayrakülke|Sovyetler Birliği|1923}} (30 Aralık 1922'den itibaren<ref>[[SSCB Yaratılış Antlaşması]]</ref>)
-|savaşan2              = [[Dosya:Bandera_del_Turquestan.svg|22px|border]][[Basmacı Hareketi|Basmacılar]]
+|savaşan2              = [[Dosya:Bandera_del_Turquestan.svg|22px|border]]Basmacılar
 ----[[Dosya:Bandera de Khiva 1917-1920.svg|22px|border]] [[Hive Hanlığı|Hive]] (1918-1920)<br>
 [[Dosya:Flag of Russia.svg |22px|border]] [[Beyaz Ordu]] (1919-1920)<br>
@@ 27. satır: / 27. satır: @@
 [[Resim:Bandera_del_Turquestan.svg|22px|border]] [[İbrahim Bey]]{{KIA}}<br>
 [[Resim:Bandera_del_Turquestan.svg|22px|border]] [[Muhiddin Bey]]<br/>
-<hr>[[Dosya:Flag of the Emirate of Bukhara.svg|22px|border]] [[Muhammed Alim Han]]<br/>
+----[[Dosya:Flag of the Emirate of Bukhara.svg|22px|border]] [[Muhammed Alim Han]]<br/>
 [[Dosya:Flag of Afghanistan (1929).svg|22px|border]] [[Habibullah Kalakani]]{{KIA}}
 |güç1                  = 120,000-160,000<ref name="Moscow page 35">''Moscow's Muslim Challenge: Soviet Central Asia'', Michael Rywkin, page 35</ref>
@@ 41. satır: / 41. satır: @@
 [[1917 Sovyet Devrimi]] sırasında [[Fergana]]'da Mehmet Emin Bey, [[Hokand Hanlığı|Hokand]]'da Kiçkine Irgeş önderliğinde bağımsızlık yanlısı Basmacı çeteleri örgütlendi. [[Bolşevik]]ler Şubat 1918'de [[Hokand Hanlığı|Hokand]]'ı ele geçirip Hokand Milli Hükümeti'ne son verince Mehmet Emin Bey [[Margilan]]'a çekilip direnişini sürdürdü.
-Basmacılar 1921'de [[Buhara]]'da da örgütlendiler. Lakay aşireti reislerinden İbrahim Bey gibi [[Buhara Emirliği|Buhara emirine]] bağlı tutucu Basmacılar yenilik yanlısı Cedidcileri de düşmanları sayıyorlardı. [[Enver Paşa]], Hacı Sami ve arkadaşları [[Türkmenistan]]'ı [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler]]'e karşı ayaklandırmak için Ekim 1921'de Buhara'ya gittiklerinde İbrahim Bey, [[Jön Türk]] hareketinin önderi olarak [[Osmanlı]] padişahlarının otoritesini sarstığı ve [[II. Abdülhamid]]'in devrilmesini sağladığı gerekçesiyle Enver Paşa'yı tutsak etti. Basmacıları ikna etmeyi başaran Enver Paşa, aşiret reislerinden Devletmend'in desteğiyle örgütlediği Basmacılarla küçük başarılar kazandı; ama Ağustos 1922'de Belcivan'a (bugün [[Tacikistan]]) çekilmek zorunda kaldı ve orada [[Kızıl Ordu]]'yla girdiği çatışmada öldürüldü. Orta Asya Türklerini bir [[Turan]] bayrağı altında birleştirme ülküsünü gerçekleştiremedi.
+Basmacılar 1921'de [[Buhara]]'da da örgütlendiler. Lakay aşireti reislerinden İbrahim Bey gibi [[Buhara Emirliği|Buhara emirine]] bağlı tutucu Basmacılar yenilik yanlısı Cedidcileri de düşmanları sayıyorlardı. [[Enver Paşa]], Hacı Sami ve arkadaşları [[Türkmenistan]]'ı [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler]]'e karşı ayaklandırmak için Ekim 1921'de Buhara'ya gittiklerinde İbrahim Bey, [[Jön Türk]] hareketinin önderi olarak [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] padişahlarının otoritesini sarstığı ve [[II. Abdülhamid]]'in devrilmesini sağladığı gerekçesiyle Enver Paşa'yı tutsak etti. Basmacıları ikna etmeyi başaran Enver Paşa, aşiret reislerinden Devletmend'in desteğiyle örgütlediği Basmacılarla küçük başarılar kazandı; ama Ağustos 1922'de Belcivan'a (bugün [[Tacikistan]]) çekilmek zorunda kaldı ve orada [[Kızıl Ordu]]'yla girdiği çatışmada öldürüldü. Orta Asya Türklerini bir [[Turan]] bayrağı altında birleştirme ülküsünü gerçekleştiremedi.
 Enver Paşa'nın ölümünden sonra arkadaşları Hacı Sami'nin önderliğinde Basmacıları yeniden örgütlediler. Lakay reisi İbrahim Bey'i de yardıma zorlayan Hacı Sami, sayı ve donanım bakımından üstün Kızıl Ordu birliklerine karşı Haziran 1923'e kadar savaştıktan sonra [[Türkiye]]'den gelen arkadaşlarının tümünü yitirdi; [[Afganistan]]'a geçti. Kızıl Ordu Türkmenistan'ı ele geçirince yakaladığı Basmacı önderlerini idam etti. Bu kez [[Hive Hanlığı|Hive]] Hanı Cüneyd Bey, yönetimindeki Basmacılarla 1924'te [[Hive]]'yi yeniden ele geçirdi, 1927'ye değin mücadeleyi sürdürdü. [[1873]]'ten beri Ruslara karşı direnen ve Rus uyrukluğuna geçmeyi kabul etmeyen Cüneyd Bey, 1927'de Ruslarla barış yaptı ama onların Basmacıları tutukladığını, kendisini de ele geçirmek istediklerini görünce çete savaşını 1929'a değin sürdürdü; bütün [[Karakum Çölü|Karakum]] [[Türkmenler]]i ayaklandırdı. Sonra [[İran]]'a, oradan da [[Afganistan]]'a geçti. Ruslar Buhara'da Şerefeddinof adlı [[Kazan (şehir)|Kazanlı]] bir [[Komünizm|komünist]] yönetiminde özel yetkili bir mahkeme kurarak her Basmacı için bütün kabilesinin sorumlu tutulacağını bildirdiler ve bu kararlarını uygulamaya koydular. 1931'de Lakaylı Ali Bey'in yakalanmasıyla Basmacı direnişi sona erdi.