Fütürizm

Fütürist Mimar Antonio Sant'elia'ın bir eseri

Fütürizm (veya öz Türkçe Gelecekçilik), 20. yüzyılın başlarında (özellikle 1909 ile 1920 döneminde) genellikle İtalya'da ortaya çıkmış modern sanat ve sosyal gelişmelerin akımıdır.

Umberto Boccioni, Dinamismo di un ciclista (Bisikletcinin Dinamizmi), 1913, Peggy Guggenheim Koleksiyonu, Venedik

Fütürizm akımına katılanlar her türlü sanat alanında özellikle resim, heykel, seramik, grafik tasarım, iç mimarlık, sanayi ürünleri tasarımı, edebiyat, müzik, tiyatro, film, tekstil, moda, mimarlık ve hatta gastronomi sanat alanlarında eserler vermişlerdir. Genel olarak fütürizm büyük bir İtalyan fenomenidir. İtalyan fütüristlerinin başında gelen sanatçılar Filippo Tommaso Marinetti, Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Gino Severini, Giacomo Balla, Antonio Sant'Elia, Bruno Munarı, Benedetta Cappa ve Luigi Russolo'dur. Fakat o dönemde, başta Rusya'da Natalia Göncharova, Velimir Hlebnikov, İgor Severyanin, David Burliuk, Aleksei Kruenykh, Vladimir Mayakovski, Portekizde Almada Negreiro, İngilterede vortisizm gibi daha birçok ülkede, paralel sanat hareketleri ortaya çıkmıştır.

Bu akımın misyonları; geçmişteki estetik değerleri ve gelenekleri tümüyle reddetme, dünyanın geleceğinin modernlik olduğunu iddia etme, ülkeleri (özellikle İtalya'yı) geçmişin ağırlığından ayırıp modernleştirme ve özellikle şehirleşmiş medeniyet, makineleşme ve sürat kavramlarını toplumsal hayatta temel hale getirmektir.

Marinetti ve fütürizm manifestosu

İtalyan Fütüristler 1912'de Le Figaro idare binası önünde. Soldan sıra ile Russolo, Carrà, Marinetti, Boccioni ve Severini

Akımın öncüsü ve şefi İtalyan şair, romancı, oyun yazarı ve yayın yönetmeni Filippo Tommaso Marinetti, fütürizmin kurucusu olarak 'İ manifesti del futurismo veya Manifesto Futurisita (Fütürizm Bildirisi)'ni hazırlayarak yayımladı. Bu bildiri ilk defa 5 Şubat 1909'da İtalyanca "La Gazzetta dell'Emilia" gazetesinde ve daha sonra Fransızca 'ya çevrilerek, 20 Şubat 1909'da Fransızca günlük gazete olan Le Figaro'da yayımlandı.

Marinette 1909’da yayımladığı "Fütürizm Bildirisi'nde, fütüristlerin büyük bir hırsla eski olan her şeyden, özellikle siyasi ve artistik geleneklerden nefret ettiğini bildirdi. "Geçmişle hiç ilgimiz olmamasını istemekteyiz" diyerek, geçmişi bütünüyle reddettiğini belirtirken, fütüristler geçmişi özleyip geçmişi tekrarlama ve geçmişi taklit etme inançlarına tümüyle karşı çıkmaktaydılar. Fütüristler "müzeleri, kütüphaneleri yerle bir ederek, ahlakçılık, feminizm ve bütün yararcı korkaklıklarla savaşacağız" dediler. Fütüristlerin "Her ne kadar cesaret ve her ne kadar, bir deliliğe yaklaşır şekilde, şiddet ihtiva etse bile orijinalliği her zaman tercih edeceklerini bildirdi. Fütürizme atıfla bildiri "Biz genç ve güçlüyüz" demekteydi. Fütüristler güzel sanatlar tarihçilerinin ve günümüz sanat eleştirmenlerinin hiç bir işe yaramaz düşüncesinde oldukları için, onlara hiç önem verilmemesi gerektiğini iddia ettiler. Güzel sanatlarda "iyiyi ve güzeli seçmek için" kullanılan "harmoni", "iyi şahsi yargılama ile yakışık olma" prensiplerine karşı isyan ettiklerini açıklayarak, kendilerinden önce ortaya çıkmış olan güzel sanatlar eserlerinin, bunların temalarının ve konularının bir tarafa atılmasını isterken, fütüristler bilimi ve teknolojiyi yükseltmekteydiler.

Marinetti Fütüristlerin sürat, gençlik ve şiddet'e hayran olduklarını ifade ederken, modern teknolojik araçların otomobil ve uçak ile sanayi şehrinin, insanlığın doğaya karşı zaferini gösterdiğini iddia etti. Süratin üstünlüğünü iddia eden Marinetti, bir yarış otomobilinin şaheser klasik antik Yunan Semadirek Kanatlı Zaferi heykelinden daha güzel olduğunu belirtti. Buna ek olarak da: "Mutlak içinde yaşıyoruz, çünkü her yerde hazır ve nazır olan edebi sürati biz yarattık" demiştir. Oldukça koyu milliyetçi olan Fütüristler aynı bildiride yer alan: "Biz dünyadaki gerçekten sağlıklı tek şeyi, yani savaşa ve ölüme götüren güzel düşünceleri yüceltiyoruz." sözleri, siyasal alanda o dönemde gelişen faşizmden yana bir tavır sergilediklerinin açık göstergesiydi.

Marinetti'nin ilk fütürist bildirisinden sonra, Fütüristler (çok kere Marinetti'ye danışarak) değişik konularda bildiriler yazıp yayımlamaya devam ettiler ve öyle ki bildiri yazmak ve yayımlamak sanki Fütürizm akımının önemli ögesi haline geldi. Fütüristler resim, mimarlık, din, giyim-kuşam ve hatta yiyecekler hakkındaki şahsi fikirlerini büyük sözlerle açıklayarak, bildiriler halinde ilan ettiler.

İtalyan güzel sanatlarında fütürizm

Fütürizmi kurucusu olan bildiri sanatçıların takip edebilecekleri pozitif bir artistik program patikası ihtiva etmekteydi. Bu eksikliği kapatmak icin İtalyan Fütürist ressamlar ve Marinetti 1914'de "Fütürist Resim Icin Teknik Manifesto" adini verdikleri yeni bir bildiri yaratıp ilan ettiler Bu bildiride Fütürist ressamlar kendilerini, resim ile doğrudan doğruya temsil edilen, "evrensel dinamizm" prensibine adadılar. Bu manifesto "evrensel dinamizm" prensibinin temelini şöyle bir örnekle açıklamaktadırlar. "Gerçekte bulunan nesneler birbirlerinden ve etraflarındaki çevrelerden ayrılmış değildiler ve resim bu birliği yansıtmalıdır. Bir resmin konusu olarak hareket halinde bir otobüs ve bunun içinde resim konunun esas aktoru olan bir kişi ve bu esas aktör kişi ile birlikte otobüs içinde 16 kişi bulunduğunu düşünelim. Önce sadece otobüs içindeki kişilere dikkatimizi teksif edelim . Dikkatimiz teksif ettiğimiz kisiler icin dinamik duruma bakarsak her bir kişi tek sıra ile ve ayni zamanda birinci, ikinci ..... on altıncı olabilir ama bu sıra statik değildir ve dinamik bir durumda her bir kişi hareket edip sıra numarası değiştirebilir ve resim bu dinamik degisme olasigini ihtiva etmelidir. Bu dinamik ele alış da dinamik süreci tasvire yeterli değildir. Otobüs hareket halinde olduğu için yol kenarındaki evler arasından hareket, yani dinamik değişme halindedir. Evlerin kenarından geçerken sanki otobüsle birlikte harekete geçip sanki kendilerini fırlatıp otobüsle birleşirler. Bu dinamizm de resimde tasvir edilmelidir. "

Fütürist ressamlar ilk başta, kendilerine has temalar, konular ve stiller bulup kullanmakta ağır davrandılar. 1910 ve 1911'de Giovanni Segantini ile takipçileri "bölücülük (divisionism veya kromoluminarzim) tekniği adı verilen bir teknik kullanarak, ışık ve renkleri noktalar ve küçük yollu çizgiler ile bir saha yüzeyi içinde ifade etmeyi denediler.

Fakat bu teknik sonradan Paris'te yaşayan ve oradaki avangart kübizm akımı ile ilişkileri olan Gino Severini tarafından tenkit edildi. Gino Severini kullanılan "bölücülük" teknikleri, stili ve metodunun fütürist modernli prensiplerinin gerektirdiği gerçekteki enerji ve dinamizmi kapsayacak bir teknik ve teorik güçte olmadığını ve bu tekniklerinin fütürizmin gerektirdiği geleceğe doğru dinamik bir bakım olmayıp geriye bir bakış aletleri olduğunu iddia etti. Gino Severini resimde enerji ve dinamizmin kübizm akımı için geliştirilen teknikler ile ifade edilebileceğini iddia etti. 1911'de Paris'e gidip kübizm düşünce ve tekniklerini yakından inceleyip gören fütürist İtalyan ressamlar da bu akımın bir resimde bulunması gerekli dinamik enerjiyi analiz edebileceğini ve dinamizmin böylece resim sanatı ile ifade edebileceğini kabul ettiler. Böylece "kübo-futurizm" adı verilen yeni bir fütürist resim versiyonu ortaya çıkartıldı.

Umberto Boccioni, Şehir Yükselir tablosu için bir eskiz (1910)

İtalyan fütürist ressamlar çok kere modern şehir manzaralarını resimlerine geçirdiler. Carlo Carrà'nin hazırladığı Anarşist Galli'nin Cenaze Töreni (1910–11) adlı tablosu büyük bir tuval üzerine yapılmış olup ressamın 1904 kendisinin şahit olduğu olayları temsil etmektedir. Polisin gösterici halka hücum etmesi ve çıkan arbedeler gayet enerjik olarak diyagonal doğrular ve kırık düzeyler ile büyük bir enerji ile ifade edilmiştir.

Carlo Carra'nın "Tiyatro'dan Dönüş (1910-1911) adlı tablosunda ise bir "bölücülük" tekniği kullanmaktadır ve geceleyin sönük sokak lambaları ışığı altında tiyatrodan evlerine gidenler birbirinden ayrı ve yüzlerinin detayları görünmeyen figürlerden oluşmaktadır.

İ. Dünya Savaşı'nin başlangıcı İtalyan Fütürizm akımın sona erdiği gerçeğini sakladı. 1914'dün sonunda "Floransa Grubu" Fütürist akımdan formel olarak ayrıldıklarını ilan etmişlerdi. Boccioni askere alındıktan sonra tek bir savaş tablosu hazırlayıp sergiledi ama savaş sırasında 1916'da hayatını kaybetti. Gino Severini 'de askere gidip 1915'de gayet önemli savaş tabloları (örneğin Muharebe, Zırhlı Tren ve "Kızıl Haç Treni) hazırladı ama sonra Paris'e döndüğünde buradaki Fütüristlerin çoğunun kübizm akımına katılmış olduğunu gördü ve onlara katıldı. Diğer taraftan savaştan sonra İtalyan ressamların çoğu da avangart modern sanat eğilimlerini geride bırakıp "Ritorno all'ordine (Eski Düzene Dönüş)" adı verilen geleneksel resim sanatına dönüşü kabul eden akıma katıldılar.

Marinetti savaş sonunda Fütürizm akımını yenileme gayretine geçti. Onun bu 1. Dünya Savaşı sonrası gayretlerine 1960lı yıllar sanat tarihçileri "il Secondo Futurismo (İkinci Fütürizm)" adını vermişlerdir. "Giovanni Lista" adlı sanat tarihçisinin ortaya attığı bir teorik tarihsel analizde ise, Fütürizm akımı 10 yıllık bölümlere ayrılıp incelenmektedir. Birinci ön yıllık bölüme "Palastik Fütürizm"; 1920'li yıllardaki ikinci ön yıllık bölüme "Mekanik Sanat" ve 1930lu yıllardaki üçüncü ön yıllık bölümüne "Uçakresim (Aeropittura)" akımı adı verilmiştir.

Edebiyatta Fütürizm

Fütürizm'in kurucusu Marinetti, Avrupa’da birçok yazarı etkiledi.

Rusya’da Velemir Hlebinikov ve Mayakovski fütürizme yöneldi. Rus fütüristler kendi bildirgelerini yayınladı. Puşkin, Tolstoy, Dostoyevski reddedildi. Şiirde sokak dilinin kullanılması istendi. 1917 Ekim devriminden sonra da fütürizm akım güçlendi. Mayakovski’nin ölümüne kadar etkisini sürdürdü.

İtalya’daki fütürizm akımına uyan ilk şiir antolojisini 1912’de yayımladı. Fütürizm faşizm ile özdeşleşti. Ve 1920’lerin ortalarına doğru etkisini yitirdi. Eserlerinde mantıklı cümleler kurmayı reddeden Fütüristlerin parolası, "sözcüklere özgürlük"tü. Ezra Pound, D. H. Lawrence ve Giovanni Papini de bu akımdan etkilenen yazarlardır.

Cubo-Fütürizm

1913 yılında itibaren Rusya'da Kübizm'e etki eden ve geliştiren, Rus Fütürizmi'nin temel okuludur.

Cubo-Fütürizm Kübizm'in formları ve Fütürizm'in dinamikliğini esas almıştır. Kazimir Malevich tarzı geliştiren kişidir ve bu tarzı 1912'de imzalanan fakat 1913 yılında yapıldığı bilinen "The Knife Grinder" isimli eserinde görülebilir. Fakat Kazimir Malevich Suprematizm olarak adlandırılan ve objektif olmayan bir tarz benimseyerek bu tarzı reddetmiştir.

Fütürist mimarlik

Italyan Fütürist mimar Antonio Sant'Elia modernlik hakkında mimarlık fikirlerini ve projelerini "La Citta Nuova (Yeni Şehir)" adli eserinde ortaya koydu. Fakat bu projeler hiçbiri gerçekleşmeden Sant'Elia I. Dünya Savaşı sırasında savaşta oldu. Ama ortaya attığı fikirler kendinden sonra yetişen mimarlar ve sanatkarları gayet etkileyip onlar icin bir kılavuz oldu.

Sant'Elia'ya gore "şehir" fütürist hayatin dinamizmin gerçekleşip yansıdığı bir arka ekrandır. "Şehir" kırsal alanların yerini almış heyecan verici modern dinamik hayatin oynandığı bir mizansen olmuştur. Sant'Elia'nin ongordugu "şehir" ve süratle gelişen bir makine gibi idi. Bu "şehir" projesi için hazırladığı eskizlerde Sant'Elia ışığı ve gerçek objelerin şekillerini sanki bunların birer heykel gibi olduklarını vurgulamaktadır. Barok stili kavisler ve yapıları kalınca bir tabaka gibi süsleyen sus unsurları yapıların duvarlarından kaldırılarak ve yapıların esas formlarını oluşturan çizgisel şekillerin o zamana kadar görülmemiş olarak en basite indirilmiş bir şekilde açığa çıkarılmasını öngörmekte idi.Bu yeni "şehir"'de hayatin her açısı rasyonalize edilecek ve her yapı büyük bir enerji santrali gibi merkezsel bir öğe etrafında toplanacaktı. "Şehir" ve yapıları uzun zaman ortada kalmak için kalıcı olarak inşa edilmeyecekti ve her yeni nesil kendi görüşlerine uygun yeni "şehir inşa edeceklerdi. Böylece mimarlık geçmişten kalmış yapı eserlerine bağlı olmayıp geleceğe bakacaktı.

Bu prensiplere uyan İtalya'daki Fütürist mimarlar kendilerine politik olarak yakin hissettikleri Faşist mimarlar ve politikacılar ile gerçekte tezata düşmekte idiler. İtalyan Faşistler ve Faşist mimarlar kendilerine mimarlık kılavuzu olmak üzere çok geriye bakmakta idiler ve Antik Roma İmparatorluğu'nun klasik estetiğini benimsediklerini açıkça ilan etmişlerdi. Buna rağmen Faşistlerin İtalya'yi yönetimi sırasında (yani 1920-1940 döneminde) demir yolu garları, yolcu limanı tesisleri ve postaneler gibi bazı kamusal yapılar Fütürist mimarlık prensiplerine uyacak şekilde tasarlanıp yapılmışlardır. Bu Fütürist mimarlık uygulan yapilardan günümüze kalıp hala kullanılanlar arasında Angiola Mazzoni tarafından tasarlanmiş Trento Tren Garı ve Giovanni Michelucci ve Italo Gamberini'yi ihtiva eden ve Angiolo Mazzoni'yi danişman olarak içine alan "Gruppo Toscano (Toskana Grubu)" adli mimarlar grubu tarafından tasarlanan Floransa'nin ana istasyonu olan "Santa Maria Novella Tren Garı" bulunmaktadır.

Tanınmış Fütürist Sanatçılar

• Giacomo Balla, ressam
• Umberto Boccioni, ressam, heykeltıraş
• Anton Giulio Bragaglia, ressam
• David Burliuk, ressam
• Vladimir Burliuk, ressam
• Mario Carli, şair, deneme yazarı, roman yazarı, diplomat ve gazeteci
• Carlo Carrà, ressam
• Ambrogio Casati, ressam
• Primo Conti, ressam
• Tullio Crali, ressam,
• Luigi De Giudici, ressam
• Fortunato Depero, ressam

• Gerardo Dottori, ressam, şair ve sanat eleştirmeni
• Filippo Tommaso Marinetti, şair
• Vladimir Mayakovsky, şair
• Angiolo Mazzoni, mimar
• Aldo Palazzeschi, yazar
• Giovanni Papini, yazar
• Luigi Russolo, ressam, müzisyen
• Antonio Sant'Elia, mimar
• Hugo Scheiber, ressam
• Gino Severini, ressam
• Bela Kadar, ressam
• Mario Sironi, ressam
• Ardengo Soffici, ressam ve yazar
• Nazım Hikmet Ran, Yazar ve şair

Dis kaynaklar

• White, John J. (1990), Literary Futurism: Aspects of the First Avant Garde, Oxford:Clarendon Press. (İngilizce)
• Cardini, Karine ve Contarini, Silvia (ed.), (2002) Le futurisme et les avant-gardes littéraires et artistiques au début du Şablon:S-, Nantes:CRINI, ISBN 2-86939-179-X (Fransızca)
• List, Giovanni (2008) Le Futurisme, une avant-garde radicale, Paris:Gallimard. (Fransızca)
• Berghaus, Gunter, (2009) Futurism and the technological imagination, Rodopi, ISBN 978-9042027473. (İngilizce)
• Chiancone-Schneider, Donatella (ed.) (2010) "Zukunftsmusik oder Schnee von gestern? Interdisziplinarität, Internationalität und Aktualität des Futurismus", Koln (Kongre tebligleri) (Almanca)(İngilizce)

Dış bağlantılar

• Futurism: Manifestolar beve diger belge kayanakalris
• Kenneth Goldsmith, The Futurist Moment: Howlers, Exploders, Crumplers, Hissers, and Scrapers
• 1910 Futurist Akimi Manifestosu
• "Futurism" enforsyoon websitesi
• Encyclopedia Britannica Futurism entry
• Fütürizm nedir?
• Sanat Uygarlığı