Büyük Hadron Çarpıştırıcısı: Revizyonlar arasındaki fark

Koordinatlar: 46°14′K 06°03′D / 46.233°K 6.050°D / 46.233; 6.050
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Değişiklik özeti yok
2. satır: 2. satır:
[[Dosya:Large Hadron Collider dipole magnets IMG 0955.jpg|thumb|Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın bir bölümü.|300px]]
[[Dosya:Large Hadron Collider dipole magnets IMG 0955.jpg|thumb|Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın bir bölümü.|300px]]


'''Büyük Hadron Çarpıştırıcısı''' ('''LHC''', İngilizce ''Large Hadron Collider'') dünyanın en büyük ve en güçlü [[çarpıştırıcı|parçacık çarpıştırıcısı]], şimdiye kadar inşa edilmiş en büyük, en karmaşık deneysel tesis ve dünyadaki en büyük tek makine.<ref>{{cite web|url=http://home.cern/topics/large-hadron-collider|title=The Large Hadron Collider|work=home.cern}}</ref> [[CERN|Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi]] (CERN) 1998 ve 2008 yılları arasına 100'ü aşkın ülkeden 10.000 bilim insanı ve mühendisin yanı sıra 100'ün üzerinde üniversite ve laboratuarın katılımıyla inşa edildi. <ref>{{cite news |first=Roger |last=Highfield |date=16 Eylül 2008 |title=Large Hadron Collider: Thirteen ways to change the world |url=http://www.telegraph.co.uk/news/science/large-hadron-collider/3351899/Large-Hadron-Collider-thirteen-ways-to-change-the-world.html |work=[[The Daily Telegraph]] |accessdate=24 Mayıs 2016 |location=Londra, Birleşik Krallık}}</ref> Maddeyi yüksek sıcaklık ve yüksek yoğunlukta incelemek için tasarlanmıştır.<ref name="Mercan2015">{{cite thesis|type=Yüksek lisans|last=Mercan|first=Özge|date=2015|title"Yeni kuşak yüksek enerjili hızlandırıcılarda elektromanyetik Tau çifti üretimi|publisher=İstanbul Teknik Üniversitesi}}</ref> {{convert|175|m|ft}} derinliğinde, Fransa-İsviçre sınırının altında ve [[Cenevre|Cenevre, İsviçre]] yakınlarında olup {{convert|27|km|mi}} uzunluğunda bir tünel çevresinde uzanır. İlk araştırması 30 Mart 2010 ve 13 Şubat 2013 arasında daha önceki çarpıştırıcı dünya rekorundan yaklaşık 4 kat daha fazla,<ref name=bbc20100330>{{cite press|publisher=BBC News|date=30 March 2010|title=CERN LHC sees high-energy success|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8593780.stm|accessdate=2010-03-30}}</ref> demet başına 3.5&nbsp;[[elektronvolt|teraelektronvolt]]'luk (TeV) ( toplamda 7&nbsp;TeV) bir enerji ile, 2012'den itibaren demet başına 4 TeV'e çıkarak (toplamda 8 TeV) gerçekleşti.<ref name="CERN Press Office 1">{{cite web|url=http://press.web.cern.ch/press/PressReleases/Releases2012/PR01.12E.html|title=LHC to run at 4&nbsp;TeV per beam in 2012|author=CERN Press Office|date=13 Şubat 2012|publisher=CERN}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32809636|title=LHC smashes energy record with test collisions|work=BBC News|accessdate=24 Mayıs 2016}}</ref> 13 Şubat 2013'de LHC'nin ilk çalışması resmi olarak sonlandırıldı ve planlı yükseltmeler için faaliyeti sonlandırıldı. Yükseltilmiş çarpıştırıcıda 'test' çarpıştırmaları 5 Eylül 2015'te yeniden başladı,<ref name="BBC">{{cite web | url =http://www.bbc.com/news/science-environment-32160755|title=Large Hadron collider restarts after pause|publisher=[[BBC]]| author=Jonathan Webb|date=5 Nisan 2015| accessdate =24 Mayıs 2015}}</ref><ref>{{cite web|last1=O'Luanaigh|first1=Cian|title=Proton beams are back in the LHC|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2015/04/proton-beams-are-back-lhc|website=CERN: Accelerating science|publisher=CERN|accessdate=24 April 2015}}</ref> 20 Mayıs 2015'te demet başına 6.5 TeV'e ulaştı (toplamda 13 TeV, şimdiki dünya rekoru). İkinci araştırması 3 Haziran 2015'te başlamıştır.<ref name="2015restart">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32976838|title=Large Hadron Collider turns on 'data tap'|work=BBC News|accessdate=24 Mayıs 2016}}</ref>
'''Büyük Hadron Çarpıştırıcısı''' ('''LHC''', İngilizce ''Large Hadron Collider'') dünyanın en büyük ve en güçlü [[çarpıştırıcı|parçacık çarpıştırıcısı]], şimdiye kadar inşa edilmiş en büyük, en karmaşık deneysel tesis ve dünyadaki en büyük tek makine.<ref>{{cite web|url=http://home.cern/topics/large-hadron-collider|title=The Large Hadron Collider|work=home.cern}}</ref> [[CERN|Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi]] (CERN) 1998 ve 2008 yılları arasına 100'ü aşkın ülkeden 10.000 bilim insanı ve mühendisin yanı sıra 100'ün üzerinde üniversite ve laboratuarın katılımıyla inşa edildi. <ref>{{cite news |first=Roger |last=Highfield |date=16 Eylül 2008 |title=Large Hadron Collider: Thirteen ways to change the world |url=http://www.telegraph.co.uk/news/science/large-hadron-collider/3351899/Large-Hadron-Collider-thirteen-ways-to-change-the-world.html |work=[[The Daily Telegraph]] |accessdate=24 Mayıs 2016 |location=Londra, Birleşik Krallık}}</ref> Maddeyi yüksek sıcaklık ve yüksek yoğunlukta incelemek için tasarlanmıştır.<ref name="Mercan2015">{{cite thesis|type=Yüksek lisans|last=Mercan|first=Özge|date=2015|title"Yeni kuşak yüksek enerjili hızlandırıcılarda elektromanyetik Tau çifti üretimi|publisher=İstanbul Teknik Üniversitesi}}</ref> {{convert|175|m|ft}} derinliğinde, [[Fransa-İsviçre sınırı]]<nowiki/>nın altında ve [[Cenevre|Cenevre, İsviçre]] yakınlarında olup {{convert|27|km|mi}} uzunluğunda bir tünel çevresinde uzanır. İlk araştırması 30 Mart 2010 ve 13 Şubat 2013 arasında daha önceki çarpıştırıcı dünya rekorundan yaklaşık 4 kat daha fazla,<ref name=bbc20100330>{{cite press|publisher=BBC News|date=30 March 2010|title=CERN LHC sees high-energy success|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8593780.stm|accessdate=2010-03-30}}</ref> demet başına 3.5&nbsp;[[elektronvolt|teraelektronvolt]]'luk (TeV) ( toplamda 7&nbsp;TeV) bir enerji ile, 2012'den itibaren demet başına 4 TeV'e çıkarak (toplamda 8 TeV) gerçekleşti.<ref name="CERN Press Office 1">{{cite web|url=http://press.web.cern.ch/press/PressReleases/Releases2012/PR01.12E.html|title=LHC to run at 4&nbsp;TeV per beam in 2012|author=CERN Press Office|date=13 Şubat 2012|publisher=CERN}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32809636|title=LHC smashes energy record with test collisions|work=BBC News|accessdate=24 Mayıs 2016}}</ref> 13 Şubat 2013'de LHC'nin ilk çalışması resmi olarak sonlandırıldı ve planlı yükseltmeler için faaliyeti sonlandırıldı. Yükseltilmiş çarpıştırıcıda 'test' çarpıştırmaları 5 Eylül 2015'te yeniden başladı,<ref name="BBC">{{cite web | url =http://www.bbc.com/news/science-environment-32160755|title=Large Hadron collider restarts after pause|publisher=[[BBC]]| author=Jonathan Webb|date=5 Nisan 2015| accessdate =24 Mayıs 2015}}</ref><ref>{{cite web|last1=O'Luanaigh|first1=Cian|title=Proton beams are back in the LHC|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2015/04/proton-beams-are-back-lhc|website=CERN: Accelerating science|publisher=CERN|accessdate=24 April 2015}}</ref> 20 Mayıs 2015'te demet başına 6.5 TeV'e ulaştı (toplamda 13 TeV, şimdiki dünya rekoru). İkinci araştırması 3 Haziran 2015'te başlamıştır.<ref name="2015restart">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32976838|title=Large Hadron Collider turns on 'data tap'|work=BBC News|accessdate=24 Mayıs 2016}}</ref>


Çarpışmalarda üretilmesi beklenen mikro [[kara delikler]] ve gizemli cisimlerin dünyayı yok edeceği ve [[solucan delikleri]] ile [[zamanda yolculuk|zamanda yolculuğun]] mümkün olabileceği söylentilerine{{kim}} rağmen CERN bilim insanları böyle bir durumun olamayacağını{{kaynak belirt}} belirtmişlerdir. [[Standart Model]]e göre LHC'de kara delik oluşması için gereken şartlar bulunmamaktadır. Bazı genişletilmiş Standart Modellerde bilinen 3 uzay +1 zaman'dan fazla boyutlar olduğu önerilir ve bu boyutlardan dolayı LHC'de [[mikro kara deliklerin]] oluşması beklenir. Ama [[Hawking radyasyonu]]na göre bu mikro kara delikler çok hızlı ışınım yayarak kısa süre içerisinde kendi kendilerine yok olacaklardır, yani tamamen zararsızdır.{{kaynak belirt}} Bilim adamlarının bu açıklamasına rağmen ünlü astrofizikçi Michael Gamabunta bu karadeliklerin büyüyerek dünyayı yok edeceğini soylemiştir.{{kaynak belirt}}
Çarpışmalarda üretilmesi beklenen mikro [[kara delikler]] ve gizemli cisimlerin dünyayı yok edeceği ve [[solucan delikleri]] ile [[zamanda yolculuk|zamanda yolculuğun]] mümkün olabileceği söylentilerine{{kim}} rağmen CERN bilim insanları böyle bir durumun olamayacağını{{kaynak belirt}} belirtmişlerdir. [[Standart Model]]e göre LHC'de kara delik oluşması için gereken şartlar bulunmamaktadır. Bazı genişletilmiş Standart Modellerde bilinen 3 uzay +1 zaman'dan fazla boyutlar olduğu önerilir ve bu boyutlardan dolayı LHC'de [[mikro kara deliklerin]] oluşması beklenir. Ama [[Hawking radyasyonu]]na göre bu mikro kara delikler çok hızlı ışınım yayarak kısa süre içerisinde kendi kendilerine yok olacaklardır, yani tamamen zararsızdır.{{kaynak belirt}} Bilim adamlarının bu açıklamasına rağmen ünlü astrofizikçi Michael Gamabunta bu karadeliklerin büyüyerek dünyayı yok edeceğini soylemiştir.{{kaynak belirt}}

Sayfanın 19.02, 24 Mayıs 2016 tarihindeki hâli

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın bir bölümü.

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC, İngilizce Large Hadron Collider) dünyanın en büyük ve en güçlü parçacık çarpıştırıcısı, şimdiye kadar inşa edilmiş en büyük, en karmaşık deneysel tesis ve dünyadaki en büyük tek makine.[1] Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi (CERN) 1998 ve 2008 yılları arasına 100'ü aşkın ülkeden 10.000 bilim insanı ve mühendisin yanı sıra 100'ün üzerinde üniversite ve laboratuarın katılımıyla inşa edildi. [2] Maddeyi yüksek sıcaklık ve yüksek yoğunlukta incelemek için tasarlanmıştır.[3] 175 metre (574 ft) derinliğinde, Fransa-İsviçre sınırının altında ve Cenevre, İsviçre yakınlarında olup 27 kilometre (17 mi) uzunluğunda bir tünel çevresinde uzanır. İlk araştırması 30 Mart 2010 ve 13 Şubat 2013 arasında daha önceki çarpıştırıcı dünya rekorundan yaklaşık 4 kat daha fazla,[4] demet başına 3.5 teraelektronvolt'luk (TeV) ( toplamda 7 TeV) bir enerji ile, 2012'den itibaren demet başına 4 TeV'e çıkarak (toplamda 8 TeV) gerçekleşti.[5][6] 13 Şubat 2013'de LHC'nin ilk çalışması resmi olarak sonlandırıldı ve planlı yükseltmeler için faaliyeti sonlandırıldı. Yükseltilmiş çarpıştırıcıda 'test' çarpıştırmaları 5 Eylül 2015'te yeniden başladı,[7][8] 20 Mayıs 2015'te demet başına 6.5 TeV'e ulaştı (toplamda 13 TeV, şimdiki dünya rekoru). İkinci araştırması 3 Haziran 2015'te başlamıştır.[9]

Çarpışmalarda üretilmesi beklenen mikro kara delikler ve gizemli cisimlerin dünyayı yok edeceği ve solucan delikleri ile zamanda yolculuğun mümkün olabileceği söylentilerine[kim?] rağmen CERN bilim insanları böyle bir durumun olamayacağını[kaynak belirtilmeli] belirtmişlerdir. Standart Modele göre LHC'de kara delik oluşması için gereken şartlar bulunmamaktadır. Bazı genişletilmiş Standart Modellerde bilinen 3 uzay +1 zaman'dan fazla boyutlar olduğu önerilir ve bu boyutlardan dolayı LHC'de mikro kara deliklerin oluşması beklenir. Ama Hawking radyasyonuna göre bu mikro kara delikler çok hızlı ışınım yayarak kısa süre içerisinde kendi kendilerine yok olacaklardır, yani tamamen zararsızdır.[kaynak belirtilmeli] Bilim adamlarının bu açıklamasına rağmen ünlü astrofizikçi Michael Gamabunta bu karadeliklerin büyüyerek dünyayı yok edeceğini soylemiştir.[kaynak belirtilmeli]

Sistem iki yıllık modernizasyonun ardından, iki katına çıkartılmış enerji seviyesiyle, 5 Nisan 2015 tarihinde yeniden çalıştırıldı.[10][11] Bilim insanları 20 Mayıs 2015'te protonları 13 TeV’ta çarpıştırarak ilk rekorunu kırdı. Daha önce 2012 yılında en yüksek 8 TeV’de çarpışma başarılmıştı.[11]

Son olarak 2016 yılında bu projenin 300TB boyutunda verisi, halka açık hale getirilmiştir.[12]

Galeri

  • Smilatör kullanılarak, LHC deneyinde higgs bozonu tespit edilmesi.
    Smilatör kullanılarak, LHC deneyinde higgs bozonu tespit edilmesi.
  • Deneyler ve önhızlandırıcılar.
    Deneyler ve önhızlandırıcılar.
  • Deneyler ve önhızlandırıcılar, oktan ile numaralandırılmış şekilde.
    Deneyler ve önhızlandırıcılar, oktan ile numaralandırılmış şekilde.
  • LHC tünelinin içten görünümü.
    LHC tünelinin içten görünümü.
  • LEP'te (Üstte) ve LHC'de (altta) kullanılan 12500 amperlik normal ve süperiletken kablolar.
    LEP'te (Üstte) ve LHC'de (altta) kullanılan 12500 amperlik normal ve süperiletken kablolar.

LHC'deki deneyler

  1. Alice deneyi
  2. ATLAS deneyi
  3. CMS deneyi
  4. LHCb deneyi
  5. TOTEM deneyi

Kaynakça

  1. ^ "The Large Hadron Collider". home.cern. 
  2. ^ Highfield, Roger (16 Eylül 2008). "Large Hadron Collider: Thirteen ways to change the world". The Daily Telegraph. Londra, Birleşik Krallık. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016. 
  3. ^ Mercan, Özge (2015). (Yüksek lisans). İstanbul Teknik Üniversitesi.  "title"Yeni kuşak yüksek enerjili hızlandırıcılarda elektromanyetik Tau çifti üretimi" yazısı görmezden gelindi (yardım); Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  4. ^ "CERN LHC sees high-energy success" (Basın açıklaması). BBC News. 30 March 2010. Erişim tarihi: 2010-03-30. 
  5. ^ CERN Press Office (13 Şubat 2012). "LHC to run at 4 TeV per beam in 2012". CERN. 
  6. ^ "LHC smashes energy record with test collisions". BBC News. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016. 
  7. ^ Jonathan Webb (5 Nisan 2015). "Large Hadron collider restarts after pause". BBC. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2015. 
  8. ^ O'Luanaigh, Cian. "Proton beams are back in the LHC". CERN: Accelerating science. CERN. Erişim tarihi: 24 April 2015. 
  9. ^ "Large Hadron Collider turns on 'data tap'". BBC News. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016. 
  10. ^ "Yüzyılın deneyi iki yılın ardından devam ediyor". BBC Türkçe. 6 Nisan 2015. 10 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015. 
  11. ^ a b [1]
  12. ^ "CMS releases new batch of LHC open data". CERN. 25 Nisan 2016. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016. 

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Büyük_Hadron_Çarpıştırıcısı&oldid=17121964" sayfasından alınmıştır