Gelengi: Revizyonlar arasındaki fark

Gelengi
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Animalia;
Şube:	Chordata;
Alt şube:	Vertebrata;
İnfa şube:	Gnathostomata;
Sınıf:	Mammalia;
Takım:	Rodentia;
Familya:	Sciuridae;
Cins:	Spermophilus; Cuvier, 1825

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 11.02, 13 Ocak 2016 tarihindeki hâli

Gelengi^[1] ya da Geleni (Spermophilus), sincapgiller (Sciuridae) familyasının yer sincapları (Marmotini) oymağından Kuzey yarıkürede yayılım gösteren 38 türü olan kemirgen cinsidir. 14-40 sm (ve kuyruk 4—25 sm) boyundadırlar. Koloni hâlinde yaşarlar. İki ayağı üzerine dikilip etrafı kolaçan etmeleriyle bilinirler. Postları kürk parka olarak değerlendirildiği gibi eti de Arktika halklarınca (Eskimolar, Çukçiler..) yenir. En gözde yiyecekleri ekin taneleridir ve o yüzden Latince cins adı Spermophilus "tohum sever" anlamına gelir.

Adlandırma

Gelengi (< geleŋi) ya da geleni kelimesinin aslı keleni olup Orta Türkçe dönemindeki kelegü sözüne dayanır^[2]. Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te «kelegü» (كَﻻَكوُ) biçiminde geçer ve "geleni, tarla sıçanı soyundan bir hayvancık" olarak tanımlanır^[3].

Gelengi adını Gelincik adıyla karıştırmamak gerekir.

Türleri

Alt cins: Colobotis
- Kızıl sarı gelengi (Spermophilus major), Sibirya, Moğolistan
- Kızıl yanaklı gelengi (Spermophilus erythrogenys), südliches Sibirya, Moğolistan, Doğu Türkistan
- Sarı gelengi (Spermophilus fulvus), Orta Asya
Alt cins: Urocitellus
- Uzun kuyruklu gelengi (Spermophilus undulatus), güney Sibirya, Moğolistan, Doğu Türkistan
- Arktika gelengisi (Spermophilus parryii), kuzeydoğu Sibirya, Alaska, kuzeybatı Kanada
- Britanya Kolumbiyası gelengisi (Spermophilus columbianus), Britanya Kolumbiyası, Washington, Oregon, Montana, Idaho
Alt cins: Spermophilus
- Townsend gelengisi (Spermophilus townsendii), Washington
- Merriam gelengisi (Spermophilus canus), Oregon, Idaho, Nevada
- Piute gelengisi (Spermophilus mollis), Washington, Nevada
- Washington gelengisi (Spermophilus washingtoni), Washington
- Uinta gelengisi (Spermophilus armatus), Wyoming, Montana
- Belding gelengisi (Spermophilus beldingi), Oregon, Idaho, Nevada
- Richardson gelengisi (Spermophilus richardsonii), Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Montana, Kuzey ve Güney Dakota
- Wyoming gelengisi (Spermophilus elegans), Wyoming, Idaho
- Idaho gelengisi (Spermophilus brunneus), Idaho
- Dahur gelengisi (Spermophilus dauricus), Moğolistan, Sibirya, Çin
- Alaşan gelengisi (Spermophilus alashanicus), Moğolistan, İç Moğolistan
- Tanrı Dağları gelengisi(Spermophilus relictus), Tanrı Dağları
- Avrupa gelengisi (Spermophilus citellus), Avrupa
- Anadolu gelengisi (Spermophilus xanthoprymnus), Kafkasya, Türkiye, Suriye
- Kürk gelengisi (Spermophilus suslicus), Polonya, Ukrayna, Romanya, Rusya
- Kafkas gelengisi (Spermophilus musicus), Gürcistan
- Küçük gelengi (Spermophilus pygmaeus), Ukrayna, Rusya, Kazakistan
- Toros gelengisi (Spermophilus taurensis), Türkiye
Alt cins: Ictidomys
- On üç çizgili gelengi (Spermophilus tridecemlineatus), ABD, Kanada
- Meksika gelengisi (Spermophilus mexicanus), Meksika, Teksas
- Lekeli gelengi (Spermophilus spilosoma), Meksika, Teksas, New Mexico, Arizona, kolorado, Kansas
- Perote gelengisi (Spermophilus perotensis), Veracruz, Puebla
Alt cins: Poliocitellus
- Franklin gelengisi (Spermophilus franklinii), ABD
Alt cins: Otospermophilus
- Kaya gelengisi (Spermophilus variegatus), ABD, Meksika
- Kaliforniya gelengisi (Spermophilus beecheyi), Oregon, Kaliforniya, Baja California
- Baja-California gelengisi (Spermophilus atricapillus), Baja California
- Halka kuyruklu gelengi (Spermophilus annulatus), Meksika
- Tropik gelengi (Spermophilus adocetus), Meksika
Alt cins: Xerospermophilus
- Mohave gelengisi (Spermophilus mohavensis), Kaliforniya
- Yuvarlak kuyrulu gelengi (Spermophilus tereticaudus), Kaliforniya, Arizona, Baja California, Sonora
Alt cins: Callospermophilus
- Altın mantolu gelengi (Spermophilus lateralis), Britanya Kolumbiyası, ABD
- Cascade Dağları altın gelengisi (Spermophilus saturatus), Britanya Kolumbiyası, Washington
- Sierra Madre gelengisi (Spermophilus madrensis), Chihuahua

Türkiye'deki durumu

Türkiye'de 3 türü bulunur:

Spermophilus citellus (Avrupa gelengisi, Trakya gelengisi)
Spermophilus xanthoprymnus (Anadolu gelengisi)
Spermophilus taurensis (Toros gelengisi)

Asalakları

Gelengi kenesi (Rhipicephalus schulzei)

Kaynakça

^ AnaBritannica (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)
^ Prof. Dr. Hasan Eren (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü GELENİ < KELENİ (sayfa: 152)
^ Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 448

[1] AnaBritannica (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)

[2] Prof. Dr. Hasan Eren (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü GELENİ < KELENİ (sayfa: 152)

[3] Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 448

[1]

[2]

[3]

@@ 15. satır: / 15. satır: @@
 [[Dosya:Spermophilus suslicus-small.JPG|thumb|right|260px|''Spermophilus suslicus'']]
 [[Dosya:Goldmantelziesel.jpg|thumb|right|260px|''Spermophilus lateralis'']]
-'''Gelengi'''<ref >[[AnaBritannica]] (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)</ref> ya da '''Geleni''' (''Spermophilus''), [[sincapgiller]] (Sciuridae) [[familya]]sının [[yer sincapları]] ([[Marmotini]]) oymağından [[Kuzey yarıküre]]de yayılım gösteren 38 türü olan [[kemirgen]] cinsidir. 14-40 sm (ve kuyruk 4—25 sm) boyundadırlar. Koloni hâlinde yaşarlar. İki ayağı üzerine dikilip etrafı kolaçan etmeleriyle bilinirler. Postları [[kürk]] [[parka]] olarak değerlendirildiği gibi eti de [[Arktika]] halklarınca ([[Eskimolar]], [[Çukçiler]]..) yenir. En gözde yiyecekleri ekin taneleridir ve o yüzden [[Latince]] cins adı ''Spermophilus'' "tohum sever" anlamına gelir.
+'''Gelengi'''<ref>[[AnaBritannica]] (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)</ref> ya da '''Geleni''' (''Spermophilus''), [[sincapgiller]] (Sciuridae) [[familya]]sının [[yer sincapları]] ([[Marmotini]]) oymağından [[Kuzey yarıküre]]de yayılım gösteren 38 türü olan [[kemirgen]] cinsidir. 14-40 sm (ve kuyruk 4—25 sm) boyundadırlar. Koloni hâlinde yaşarlar. İki ayağı üzerine dikilip etrafı kolaçan etmeleriyle bilinirler. Postları [[kürk]] [[parka]] olarak değerlendirildiği gibi eti de [[Arktika]] halklarınca ([[Eskimolar]], [[Çukçiler]]..) yenir. En gözde yiyecekleri ekin taneleridir ve o yüzden [[Latince]] cins adı ''Spermophilus'' "tohum sever" anlamına gelir.
 == Adlandırma ==
 '''Gelengi''' (< geleŋi) ya da '''geleni''' kelimesinin aslı '''keleni''' olup [[Orta Türkçe]] dönemindeki '''kelegü''' sözüne dayanır<ref>Prof. Dr. [[Hasan Eren]] (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü GELENİ < KELENİ (sayfa: 152)</ref>. Orta Türkçe dönemine ait [[Divânu Lügati't-Türk]]'te «kelegü» ('''كَﻻَكوُ''') biçiminde geçer ve "''geleni, tarla sıçanı soyundan bir hayvancık''" olarak tanımlanır<ref>Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 448</ref>.
 ''Gelengi'' adını ''[[Gelincik (memeli)|Gelincik]]'' adıyla karıştırmamak gerekir.