Embriyoloji

Embriyoloji, zigot oluşumunu, büyümesini ve gelişimini inceleyen bilim dalı. Gelişim biyolojisinin bir alt dalıdır.

17. ve 18. yüzyıllarda betimleyici ve karşılaştırmalı çalışmalara dayan embriyoloji, 19. yüzyılın sonlarına doğru bilim insanlarının, vücuttaki organ ve dokuların kendilerine özgü biçim ve işlevleri nasıl kazandıklarını belirlemeye yönelik çözümleyici ya da deneysel yaklaşımlarıyla yeni bir boyut kazandı.

Soldan sağa; Balık, Semender, Kaplumbağa, Tavuk, Domuz, Sığır, Tavşan, İnsan

Embriyolojide çözümleyici çalışmaların önemini ilk kavrayanlardan biri olan Alman anatomi bilgini Wilhelm Roux (1850-1924) deneysel embriyolojini öncüsü ve en seçkin temsilcisidir; Roux'un 1855'ten başlayarak kurbağa yumurtaları üzerinde yaptığı öncü çalışmalar bu alanda kendisinden sonraki araştırmalara büyük bir ivme kazandırmıştır. Embriyondan gelişmenin hızını ve yönünü belirleyen etkenleri araştırarak 1935 Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü'nü alan Alman bilim insanı Hans Speemann da embriyolojini gelişmesine yön verenlerden biridir.

Omurgalı canlıların değişik formları incelendiğinde, hepsinin embriyojik gelişiminin ilk evrelerinde yeni oluşmaya başlayan orta kulaklar görülecektir. Kara omurgalılarında bu solungaç yarığı gelişimin ileri evrelerinde kaybolur.

Hayvanların embriyonik gelişimi

8 hafta - insan embriyosu, 38 mm Diseksiyon

Bölünme sonra, bölünen hücreler ya da Morula, bir ucunda bir delik ya da gözenek geliştirir blastula içi boş bir top gibi olmaktadır.

Bilaterans

Bilateral hayvanlarda, blastula iki yarısı ( bakınız : Ağız ve Anüs Embriyolojik kökeni ) Bütün hayvanlar aleminde bölen iki yoldan birini gelişir. Blastula ilk gözenek (blastopore) hayvanın ağız hale gelirse, bu bir protostome olduğunu; ilk gözenek anüs hale gelirse o zaman deuterostome olur. Deuterostomes omurgalılar dahil ederken protostomes gibi böcekler, solucanlar ve yumuşakçalar gibi birçok omurgasız hayvan bulunmaktadır. Süreç içerisinde, daha farklılaşmış yapıya blastula değişiklikleri gastrulasyon denir.

Onun blastopore ile gastrula yakında hücrelerinin üç farklı tabaka geliştirir ;

• İçteki katman veya endoderm, sindirim organları solungaçlar, akciğerler veya yüzme kesesi varsa ve böbrekler veya nefrit doğurur.

• Orta tabaka (katman), mezodermin, kas, iskelet varsa ve kan sistemini meydana getirir.

• Hücreler veya ektoderm dış tabaka, beyin ve deri veya karapas ve saç, kıllar, ya da ölçekleri de dahil olmak üzere, sinir sistemine yol açmaktadır.

Embriyolar birçok türü genellikle erken gelişim evrelerinde birbirine benzer olarak görünebilir. Türün ortak evrimsel geçmişi var çünkü bu benzerlik için nedenidir. Türler arasındaki bu benzerlikler ortak bir atadan evrimleştiği, aynı veya benzer işlevi ve mekanizmaya sahip yapıları olan, homolog yapılar denir.

İnsanlarda

İnsanlar bilaterans ve deuterostomes-ilk anüs olarak geliştirir.

İnsanlarda, dönem Embriyo, Zigot döllenmenin sekizinci haftanın sonuna kadar rahim duvarına implantları kendisi andan itibaren hücre bölünmesi topu temsil ediyor. Gebelik (gebeliğin onuncu haftası) sonra sekizinci haftanın ötesinde, gelişmekte olan insan sonra bir fetüs denir.

Embriyoloji ve Embriyonun Gelişimi

Embriyoloji kendi içinde genel ve özel embriyoloji olarak iki kısımda incelenir.

Genel Embriyoloji : Gelişimi genel sınırlar içinde inceler.

Özel Embriyoloji: Her doku ve organın gelişimini ayrı ayrı inceler.

Embriyolojik Terimler

Ovum: En içte sekonder oosit (oosit-II), onu çevreleyen zona pellisuda ve en dışta granüloza hücrelerinden oluşan dişi germ hücresidir.  

Spermium:  Testislerde üretilip, motilitesini ve gelişimini bitirmiş, ancak boşalma esnasında aksesuar bezlerin salgısını alarak ejekulatla dışarı atılan erkek germ hücresidir.

Fertilizasyon: Haploid Sayıda kromozom içeren iki cins hücresinin birleşmesidir.

Zigot: Fertilizasyon sonucunda oluşan hücredir. Zigot yeni bir insanın başlangıcıdır.

Yarıklanma ve Blastomer Oluşumu

• Zigotun mitoz sürecidir.

• Zigot, iki hücreli evreye ulaştıktan sonra mitotik bölünmeler geçirir.

• Oluşan hücrelere Blastomer denir.

• Yarıklanma sırasında; Zigotun çapı değişmez, ancak blastomerler küçülür.

Morula

• Morula gelişimi fertilizasyondan sonraki erken ve geç dönemde olaylanır.

• İlk 30 saat; Zigotun 2 hücreli dönemidir,

• Yaklaşık 40 saat sonra; Zigotun 4 hücreli dönemidir,

• İlk 72 saat sonundaki; Zigotun 12-16 hücreli dönemi Erken Morula dönemidir,

• İlk 96 saate kadar ki 16-32 hücreli dönem ise Geç Morula dönemidir.

Blastosist

• Geç dönemdeki morulanın içerisine uterin sıvının sızması ile, morulanın merkezinde bir boşluk oluşur,

• Oluşan bu yapıya Blastosist, oluşan boşluğa ise Blastosel Boşluğu denir.

Nörula

• Embriyo gelişiminin üçüncü ve dördüncü haftasına denk gelen ve nöral tüpün nöral plakta geliştiği dönemi kapsar.

• Sinir sisteminin ilk göründüğü dönemdir.

Embriyo

• Erken gelişim evrelerinde gelişmekte olan insanı ifade eder

• Embriyonik evre sekizinci haftanın (56 gün) sonuna kadar sürer.

Fetus (Fötus)

• Dokuzuncu haftada doğuma kadar geçen dönemi kapsar.

Bebeklik

• Uterus dışındaki yaşamı en erken dönemini kapsar.

• Doğumdan sonraki ilk yılı kapsayan süreye verilen addır.

• Bebek dört haftalık yada daha az ise yeni doğan denir.

• Bebeklik sırasında beden gelişimi özellikle hızlıdır

• Boy yarısı kadar artarken ağırlık genellikle üç kat artar

• Bir yaşına gelen bebekleri çoğunun altı ile sekiz dişi bulunur

Çocukluk

• Onüçüncü ay ile puberte çağı arasında kalan dönemdir

• Süt dişleri çıkmaya devam eder ve sonra kalıcı dişlerle yer değiştirir

• Çocukluğun erken döneminde aktif kemik oluşumunu (ossifikasyon) görülür.

• Yaşın ilerlemesiyle büyüme hızı yavaşlar ancak puberte öncesi gelişme büyüme hızında hızlı bir artış gözler.

Puberte ve Ergenlik

• Puberte,genellikle kızlarda oniki ile onbeş erkeklerde ise onüç ile onaltı yaşlar arasındaki sekonder seksüel karakteristikler geliştiği ve üreme yeteneğinin edildiği dönemdir

• Pubertede pubik kıllanma kızlarda gögüslerin belirgin hale gelmesi erkeklerde genital organların büyümesi,kızlarda ilk adet kanaması ve mesturasyonun başlaması erkeklerde ise olgun speryumların üretilmesi kendini gösterir.

• Onbir ile ondokuz yaş arasındaki döneme verilen addır • Bu dönemde çok hızlı fiziksel ve cinsel olgunlaşma görülür

Yetişkinlik

• Büyüme ve olgunlaşmanın tamamlandığı dönemdir.

• Genellikle onsekiz ile yirmibir yaş arasındaki döneme denir

• Kemikleşme ile büyüme reken erişkin dönemde sona erer (21 ile 25 yaş arası) • Bu süreden sonra gelişimsel değişim çok yavaş meydana gelir.

Konjenital Anomali

• Doğum öncesinde meydana gelmiş olan normal dışı durum.

• Yenidoğan bebeklerin yaklaşık %3-5 inde çeşitli yapısal anomalilere (anomali=normal dışı yapısal özellik) rastlanır.

• Gelişen teknolojiyle bazen erken dönemlerde anomalileri tespit etmek mümkün olup, hayatla bağdaşmayan anomalilere sahip bebeklerin daha fazla büyümesine olanak vermeden gebeliğin sonlandırılması mümkün olabilmektedir.

• Ailede ya da kişisel doğumsal bozukluk; - Önceki çocuklarda doğumsal bozukluk olması; - Gebelik oluşumu sırasında belirli ilaçların kullanımı; - 35 yaş üstü gebelikler.

Gametogenesis

• Gametogenezis; İlkel erkek ve dişi cins hücrelerinin gelişip olgunlaşmasıdır.

• Erkek germ hücresi spermiyum, dişi germ hücresi ovum, özelleşmiş cinsiyet hücreleridir.

• Gametogenezisde mayoz bölünme ile kromozom sayısı yarıya (haploid sayıya) düşer. Bu olaya erkekte spermatogenezis, dişide oogenezis adı verilir.

Spermatogenezis

•Spermatogenezis pubertede başlar ve hayat boyu devam eder.

• Yaklaşık 64 gün sürer.

•Spermatogenezis; spermatagonyumların spermatide, spermatidlerin spermatozoaya, spermatozoanı n spermiyuma dönüşmesini kapsayan süreçtir.

Bakınız

• Embriyonik gelişim