Ehl-i Hak: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon]

[kontrol edilmemiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

Satır içi

Sayfanın 03.24, 18 Kasım 2015 tarihindeki hâli

Şablon:Yazdânizm Ehl-i Hakk (Kürtçe: ﯼاڔﮦساﻥ Yâresân, Farsça: اهل حق Ehl-i Hak; Çoğunlukla İran’da yaygın olan, heterodoks bir Şiî inanışıdır. Musa el-Kâzım soyundan geldiği öne sürülen ve Hacı Bektaş-ı Veli ile özdeşleştirilen "Sultan Sahak" tarafından batı İran'da 14. yüzyılın sonlarında Zerdüştlük inancından beslenerek kurulan, Kur'an-ı Kerîm'i ve Muhammed'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat Ali bin Ebu Talib'in Tanrılığı^[1] temeli üzerine dayanan, ve "Kelâm-ı Serencâm" adlı kitabı dînî öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.

Irak’taki Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ne ait Süleymaniye kentinde dua eden Yarsanî Kürt erkekler. *(Duvardaki resim dinî semboller içermektedir)*.

Kürt Alevîliği-Yâresânî Tarikâtı

14. yüzyılda Azerbaycan'da ortaya çıkan Fadl Allah Astarâbadî’nin Hurûfîliği, 14. yüzyılın sonlarına doğru "Sultan Sahak" tarafından kurulan Safevî İran’nının "Ali İlâhîliği",^[1] ve daha sonraları ise 15. yüzyılın sonları ile 16. yüzyılın başlarında Balım Sultan tarafından Anadolu'da kurumsalaştırılan Bektâşîliğin her üçünün temelleri de Barak Baba’nın düşünceleriyle atılmıştır.

Yâresânîk, yukarıda bahsi geçen bu akımlarının etkisiyle tenasüh ve hülul anlayışlarını da ihtivâ eden bir şekilde 14. yüzyılın sonlarına doğru "Sultan Sahak" tarafından başka öğretileri de kendi içerisine alıp Kürt geleneğine uyarlamak suretiyle kurulan, özellikle Kürt dinî musikisi ve zikrî ağırlıklı "gnostik-yezdânî" bir Alevî Kürt tarikâtıdır.

Ali İlâhîlik^[1] olarak ta adlandırılan Kürt Alevîliği^[2]

İslâmî kişiliklerden Ali bin Ebî Tâlib'i Tanrı'nın tecellisi olarak gören inanç,^[3] Şiî İslâm başta olmak üzere tasavvuf, Zerdüştçülük ve çeşitli gnostik düşünce akımlarından etkilenmiştir.^[2] Bazı bilim insanları, özellikle Batı İran ve genel olarak İran'da antik zamanlarda yaygın olan din ve mitolojilerden gelen öğeleri sebebiyle Ehl-i Hakk'ın (Êzîdîlik ile birlikte) bir tür Batı İranî veya Kürt dini olarak sayılabileceğini dile getirirler.^[2] Bunun bir kanıtı olarak ta, Ehl-i Hakk ile Êzîdîlik dinlerinin her ikisinin de antik İran kozmogonilerinden köken almış oldukları öne sürülmektedir.^[2]

Yâresânîlik inancının temel ilkeleri

Tanrı'ın birbirini izleyen yedi suretinin olduğuna inanırlar. İlk sureti dünyayı yaratan Havandagar, ikinci sureti Ali'dir. En önemlisi ise Ehl-i Hakk'ın kurucusu Sultan Sahak’tır.
İnsanlar sarı kilden yaratılmış olan iyi insanlar ve kara kilden yaratılmış kötü olan insanlar olarak iki ana gruba ayrılır.
Mahşer gününde Şehrezor yaylasında bütün sultanların cezalandırılacağına inanırlar.

"Yâresânî Âyin-î Cemi" ve "Cemhâne" adı verilen ibâdethâneleri

Ehl-i Hakk'taki temel ibâdetlerden birisi, "Cemhâne" adı verilen ibâdethânelerde yapılan Âyin-î Cem'dir. Anadolu Alevîliği'ndeki Cem ile aynı adı taşıyan ve liturjik benzerlikler de barındıran bu ibâdet şeklinde, inananlar bir araya gelerek belirli dualarları okurlar.^[2] Bazı "Ehl-i Hakk" geleneklerine göre ise, yılda en azından 17 kere "Ehl-i Hakk Cemi" yapılması gerekmektedir.^[2] Ayrıca Ehl-i Hakk Âyin-î Cemi'ni müteakip, bir hayvan kurban edilmesi ve bu kurban etinin yenilmesi de ibâdetin önemli bir ritüel kısmını oluşturmaktadır.^[2]

Coğrafî nüfus dağılımı

İran'da başta Gurani ve Kelhuri Kürtleri olmak üzere, Fars, Luri ve Azeri inanç mensupları da bulunmaktadır. Coğrafîk olarak en çok Kermanşah (Kirmaşah), Güney Sanandaj, Batı Hemedan, Kuzeybatı Luristan ve Kuzey İlam bölgelerinde yaşamaktadırlar. Bunun dışında ise, İran’ın başka yörelerinde dağınık olarak yaşayan "Ehl-i Hakk" toplulukları da mevcuttur. Kuzey Irak’ta da seyrek olarak varolan "Ehl-i Hakk" toplulukları, bu yörelerde "Kakaî" adıyla anılır.

Yâresânîlik târikatının tanınmış mensupları

Ali'den beri var olan ve Kürt Gorani geleneğine göre kurulan Ehl-i Hakk Tarikâtı'nın On Dokuzuncu yüzyıl başlarında liderliğini üstlenen kişi "Hacı Ni'metullâh" idi. Daha sonra ise onun oğlu olan ve 1966 yılında kitapları Fransızca'ya çevrilen ve Kürt dinî musikisine kazandırdığı pek çok besteleriyle meşhur olan "Nur Ali Şâh Elâhî" (Doğumu: 1895 - Ölümü: 1974) başa geçti. İran'da Humeyni devriminden sonra Ni'metullâh'ın torunlarından biri olan "Muhammad Mokrî" (Doğumu: 1921 - Ölümü: 2007) Humeyni tarafından Sovyetler Birliği Büyükelçiliği görevine atandı. Mesut Barzani'nin babası Molla Mustafa Barzani'nin de babası, yani Mesut Barzani'nin dedesi Ahmed Barzani de "Ehl-i Hakk Tarikâtı" mensubu idi. Bügün Süleymaniye'de ve İran'da Ehl-i Hakk'ın çok güçlü temsilcileri vardır. Elitist bir tarikât olan Ehl-i Hakk'ın üyeleri havassa dayanır, yani seçkin şahsiyetlerden oluşmaktadır. Kız çocuklarına dinî bilgilerin yanı sıra gündelik hayatta ayakta durabilmeleri için gerekli olan pozitif bilimleri de öğretme husununa özen göstermeleriyle tanınmaktadır. Örneğin, Ni'metullâh'ın kızı Melekcan Nemâti tanınmıştır. Türkiye'de pek etkinliği olmayan bu tarikâtın temelleri İslâm-Bâtınîliği üzerine inşa edilmiştir. Nur Ali Şâh Elâhî'nin kitaplarının Fransızcaları da "Kürt Ezoterizmi" başlığı altında yayınlanmıştır.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Kreyenbroek, Philip G. (1996). "Religion and Religions in Kurdistan". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd. ISBN 1856493296.
^ During, Jean (1998). "A critical survey on Ahl-e haqq studies in Europe and Iran" (PDF). Religion, Cultural Identity, and Social Organization among Alevi in Ottoman and Modern Turkey. İstanbul: Swedish Research Institute. ss. 105-125.

Başvuru kitapları

Genel tanıtım

Engin, Ismail & Franz, Erhard (2000). Aleviler / Alewiten. Cilt 1 Band: Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 59/2000). ISBN 3-89173-059-4
Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 2 Band: İnanç ve Gelenekler / Glaube und Traditionen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 60/2001). ISBN 3-89173-061-6
Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 3 Band: Siyaset ve Örgütler / Politik und Organisationen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 61/2001). ISBN 3-89173-062-4
Kehl-Bodrogi, Krisztina (1992). Die Kizilbas/Aleviten. Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Die Welt des Islams, (New Series), Vol. 32, No. 1.
Kitsikis, Dimitri (1999). Multiculturalism in the Ottoman Empire : The Alevi Religious and Cultural Community, in P. Savard & B. Vigezzi eds. Multiculturalism and the History of International Relations Milano: Edizioni Unicopli.
Kjeilen, Tore (undated). "Alevism," in the (online) Encyclopedia of the Orient.
Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. Curzon Press.
White, Paul J., & Joost Jongerden (eds.) (2003). Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill.
Zeidan, David (1999) "The Alevi of Anatolia." Middle East Review of International Affairs 3/4.

Kızılbaş Kürtler

Bumke, Peter (1979). "Kizilbaş-Kurden in Dersim (Tunceli, Türkei). Marginalität und Häresie." Anthropos 74, 530-548.
Gezik, Erdal (2000), Etnik Politik Dinsel Sorunlar Bağlamında Alevî Kürtler, Ankara.
Izady, Mehrdad R. (1992), The Kurds : a concise handbook, Washington & London: Taylor & Francis, ss. 170 passim, ISBN 0-8448-1727-9.
Van Bruinessen, Martin, (1996). Kurds, Turks, and the Alevî revival in Turkey. Middle East Report, No. 200, pp. 7–10. (NB: The on-line version is expanded from its original publication.)
– , (1997). "Aslını inkâr eden haramzadedir! The Debate on the Kurdish Ethnic Identity of the Kurdish Alevis." In K. Kehl-Bodrogi, B. Kellner-Heinkele, & A. Otter-Beaujean (eds), Syncretistic Religious Communities in the Near East (Leiden: Brill).
White, Paul J. (2003), “The Debate on the Identity of ‘Alevî Kurds’.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevî Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill, pp. 17–32.

Ghulat Şî’î (Köktendinci) tarikât konularında

Halm, H. (1982). Die Islamische Gnosis: Die extreme Schia und die Alawiten. Zurich.
Krisztina Kehl-Bodrogi, Krisztina, & Barbara Kellner-Heinkele, Anke Otter-Beaujean, eds. (1997) Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill, pp. 11-18.
Moosa, Matti (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects, Syracuse University Press.
Van Bruinessen, Martin (2005). "Religious practices in the Turco-Iranian world: continuity and change." French translation published as: "Les pratiques religieuses dans le monde turco-iranien: changements et continuités", Cahiers d'Études sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, no. 39-40, 101-121.

Irak ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

İran ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[Elahi,_Bahram_1987-1] Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3.

[kreyen-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Kreyenbroek, Philip G. (1996). "Religion and Religions in Kurdistan". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd. ISBN 1856493296.

[during-3] During, Jean (1998). "A critical survey on Ahl-e haqq studies in Europe and Iran" (PDF). Religion, Cultural Identity, and Social Organization among Alevi in Ottoman and Modern Turkey. İstanbul: Swedish Research Institute. ss. 105-125.

[1]

[2]

[3]

@@ 7. satır: / 7. satır: @@
 {{karıştırma|Alev’îyye}}
 {{Yazdânizm}}
-'''Ehl-i Hakk''' ([[Kürtçe]]: '''ﯼاڔﮦساﻥ''' Yâresân, [[Farsça]]: '''اهل حق''' Ehl-i Hak; Çoğunlukla [[İran]]’da yaygın olan, [[heterodoks]] bir [[Şiî]] inanışıdır. [[Musa el-Kâzım]] soyundan geldiği öne sürülen ve [[Hacı Bektaş-ı Veli]] ile özdeşleştirilen ''"Sultan Sahak"'' tarafından batı İran'da [[14. yüzyıl]]ın sonlarında [[Zerdüştlük]] inancından beslenerek kurulan, [[Kur'an-ı Kerîm]]'i ve [[Muhammed]]'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat [[Ali bin Ebu Talib]]'in [[Tanrı]]lığı<ref name="Elahi, Bahram 1987">Elahi, Bahram (1987). ''The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi''. ISBN 0-7126-0200-3.</ref> temeli üzerine dayanan, ve ''"Kelâm-ı Serencâm"'' adlı kitabı dînî öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.
+'''Ehl-i Hakk''' ([[Kürtçe]]: '''ﯼاڔﮦساﻥ''' Yâresân, [[Farsça]]: '''اهل حق''' Ehl-i Hak; Çoğunlukla [[İran]]’da yaygın olan, [[heterodoks]] bir [[Şiî]] inanışıdır. [[Musa el-Kâzım]] soyundan geldiği öne sürülen ve [[Hacı Bektaş-ı Veli]] ile özdeşleştirilen ''"[[Sultan Sahak]]"'' tarafından batı İran'da [[14. yüzyıl]]ın sonlarında [[Zerdüştlük]] inancından beslenerek kurulan, [[Kur'an-ı Kerîm]]'i ve [[Muhammed]]'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat [[Ali bin Ebu Talib]]'in [[Tanrı]]lığı<ref name="Elahi, Bahram 1987">Elahi, Bahram (1987). ''The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi''. ISBN 0-7126-0200-3.</ref> temeli üzerine dayanan, ve ''"[[Kelâm-ı Serencâm]]"'' adlı kitabı dînî öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.
 [[Dosya:kakkai.jpg|thumb|left|[[Irak]]’taki [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi]]’ne ait [[Süleymaniye, Irak|Süleymaniye]] kentinde dua eden Yarsanî [[Kürt]] erkekler. ''(Duvardaki resim dinî semboller içermektedir)''.]]
 == Kürt Alevîliği-Yâresânî Tarikâtı  ==
-{{ana|Barak Baba|Hurûfîlik|Yarsanizm|Kürtler}}
+{{ana|Barak Baba|Hurûfîlik|Yarsanizm|Sultan Sahak|Kürtler}}
-. yüzyılda [[Azerbaycan]]'da ortaya çıkan Fadl Allah Astarâbadî’nin [[Hurûfîlik|Hurûfîliği]], 14. yüzyılın sonlarına doğru ''"Sultan Sahak"'' tarafından kurulan [[Safevî Devleti|Safevî İran]]’nının ''[[Yarsanizm|"Ali İlâhîliği"]]'',<ref name="Elahi, Bahram 1987"/> ve daha sonraları ise 15. yüzyılın sonları ile 16. yüzyılın başlarında ''[[Balım Sultan]]'' tarafından [[Anadolu]]'da kurumsalaştırılan  [[Bektâşî]]liğin her üçünün temelleri de [[Barak Baba]]’nın düşünceleriyle atılmıştır.
+. yüzyılda [[Azerbaycan]]'da ortaya çıkan Fadl Allah Astarâbadî’nin [[Hurûfîlik|Hurûfîliği]], 14. yüzyılın sonlarına doğru ''"[[Sultan Sahak]]"'' tarafından kurulan [[Safevî Devleti|Safevî İran]]’nının ''[[Yarsanizm|"Ali İlâhîliği"]]'',<ref name="Elahi, Bahram 1987"/> ve daha sonraları ise 15. yüzyılın sonları ile 16. yüzyılın başlarında ''[[Balım Sultan]]'' tarafından [[Anadolu]]'da kurumsalaştırılan  [[Bektâşî]]liğin her üçünün temelleri de [[Barak Baba]]’nın düşünceleriyle atılmıştır.
 Yâresânîk, yukarıda bahsi geçen bu akımlarının etkisiyle [[tenasüh]] ve [[hülul]] anlayışlarını da ihtivâ eden bir şekilde 14. yüzyılın sonlarına doğru ''"Sultan Sahak"'' tarafından başka öğretileri de kendi içerisine alıp Kürt geleneğine uyarlamak suretiyle kurulan, özellikle Kürt dinî [[musiki]]si ve zikrî ağırlıklı ''"[[gnostik]]-[[yarsanizm|yezdân]]î"'' bir [[İmamiyye#Alev.C3.AEler|Alevî Kürt]] [[tarikât]]ıdır.
@@ 20. satır: / 20. satır: @@
 ==== Yâresânîlik inancının temel ilkeleri ====
-* [[Tanrı]]'ın birbirini izleyen yedi suretinin olduğuna inanırlar. İlk sureti dünyayı yaratan [[Havandagar]], ikinci sureti [[Ali bin Ebu Talib|Ali]]'dir. En önemlisi ise Ehl-i Hakk'ın kurucusu ''"Sultan Sahak"''’tır.
+* [[Tanrı]]'ın birbirini izleyen yedi suretinin olduğuna inanırlar. İlk sureti dünyayı yaratan [[Havandagar]], ikinci sureti [[Ali bin Ebu Talib|Ali]]'dir. En önemlisi ise Ehl-i Hakk'ın kurucusu [[Sultan Sahak]]’tır.
 * İnsanlar sarı kilden yaratılmış olan iyi insanlar ve kara kilden yaratılmış kötü olan insanlar olarak iki ana gruba ayrılır.
 * [[Mahşer]] gününde [[Şehrezor]] yaylasında bütün sultanların cezalandırılacağına inanırlar.