Zazalar: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Zazayan (mesaj | katkılar)
39 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
Fthylcn (mesaj | katkılar)
375 değişiklik
k düzeltme
98. satır: 98. satır:
Zazalar'ın sınıflandırılması politik bir tartışma konusudur. Bu tartışmada çeşitli gruplar ve tezleri mevcuttur. <ref>[http://www.timeturk.com/tr/2012/12/22/zazalar-kurt-mu-turk-mu-ayri-bir-millet-mi.html Zazalar kimdir? Kürt mü,Türk mü, ayrı bir millet mi?]</ref> <ref>[http://wikisource.org/wiki/Uluslararas%C4%B1_Zaza_tarihi_ve_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC_sempozyumu_bildirisi Uluslararası Zaza Dil ve Tarihi Sempozyumu Bildirisi]</ref><ref>[http://sahipkiran.org/2013/02/25/turkiyenin-bir-rengi-zazalar/#_ftn5 Türkiye'nin Rengi Zazalar]</ref>
Zazalar'ın sınıflandırılması politik bir tartışma konusudur. Bu tartışmada çeşitli gruplar ve tezleri mevcuttur. <ref>[http://www.timeturk.com/tr/2012/12/22/zazalar-kurt-mu-turk-mu-ayri-bir-millet-mi.html Zazalar kimdir? Kürt mü,Türk mü, ayrı bir millet mi?]</ref> <ref>[http://wikisource.org/wiki/Uluslararas%C4%B1_Zaza_tarihi_ve_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC_sempozyumu_bildirisi Uluslararası Zaza Dil ve Tarihi Sempozyumu Bildirisi]</ref><ref>[http://sahipkiran.org/2013/02/25/turkiyenin-bir-rengi-zazalar/#_ftn5 Türkiye'nin Rengi Zazalar]</ref>


Zazaların ilk dönem tarihleri hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. Ancak dilbilimsel deliller Zazaların Kuzey İran bölgesinden geldiğini göstermektedir. Bilim adamları Zazaların soyu hakkında [[Partlar]] ve [[Deylemliler]] olmak üzere iki halkı ön plana çıkarmaktadırlar. Bunlardan ilki olan Partlar Sasanilerden önce İran’ı yöneten Kuzey doğu İran orjinli bir halk olup, Windfuhr onların dillerinin Zazacaya çok yakın olduğunu belirtmektedir.<ref> Windfuhr, G. (2009). Dialectology VeTopics. G. Windfuhr, The İranian languages (s. 5-43). NY: Routledge. </ref> İranlı tarihçi Kaveh Farrokh’da Zazalarla Partların güçlü bağı olduğuna işaret etmektedir.<ref>Farrokh, K. (2007). Shadows in the desert: ancient Persia at war. New York: Osprey Publishing MidlveHouse.</ref>
Zazaların ilk dönem tarihleri hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. Ancak dilbilimsel deliller Zazaların Kuzey İran bölgesinden geldiğini göstermektedir. Bilim adamları Zazaların soyu hakkında [[Partlar]] ve [[Deylem]]liler olmak üzere iki halkı ön plana çıkarmaktadırlar. Bunlardan ilki olan Partlar Sasanilerden önce İran’ı yöneten Kuzey doğu İran orjinli bir halk olup, Windfuhr onların dillerinin Zazacaya çok yakın olduğunu belirtmektedir.<ref> Windfuhr, G. (2009). Dialectology VeTopics. G. Windfuhr, The İranian languages (s. 5-43). NY: Routledge. </ref> İranlı tarihçi Kaveh Farrokh’da Zazalarla Partların güçlü bağı olduğuna işaret etmektedir.<ref>Farrokh, K. (2007). Shadows in the desert: ancient Persia at war. New York: Osprey Publishing MidlveHouse.</ref>

⚫
Arap-İslam arşivleri, Osmanlı Arşivleri ve Ermeni Arşivlerinde Zazalar dan “Ekrad-ı Zaza” olarak bahsedilir.<ref>Ercan Çağlayan, “Osmanlı Belgelerinde Zazalar ve Zazaca Üzerine Notlar”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 270-275</ref> Evliya Çelebi de Seyahatname isimli eserinde Zazalar dan “Ekrad-ı Zaza” şeklinde bahseder. Ekrad kelimesi etnik yönden “Kürtler” anlamına gelmiyor. Arapçada her ne kadar Kürtler için de Ekrad deniliyor ise Ekrad aynı zamanda “kırsalda yaşayan, konar-göçer” anlamına da geliyor. Osmanlı belgelerinde geçen “Ekrad-ı Türkman” veya “Türkman-ı Ekrad” deyimleri buna işaret eder.Bu bakımdan, Osmanlı dönemi kayıtlarında kullanılan “Ekrad-ı Zaza”, “Ekrad-ı Türkman” yahut “Ekrad-ı Arab” tabirlerinin Kürtlerle bir ilgisi bulunmamaktadır.<ref>Evliya Çelebi, Seyahatname, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat Kitaplığı, 305 n.yazma, 3. Kitap, vrk. 85-b, 88-b</ref> <ref>Prof.Dr.Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak, Kürd-Ekrad Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme, Ankara 1996, s.5.</ref> <ref>Siwonıc, “Osmanlı Döneminde Zaza Kimliği”, Çıme Dergisi, Sayı:3 (Almanya 2005), s.23-26</ref>


Rus doğubilimci Vladimir Feodoroviç Minorskiy Zazaları, kürt grupları arasında göstermez ve Zazaların soyunu Deylemlilerle özleştirir.<ref>V. Minorsky, Daylam-La Domination des Dailamites, Paris, 1932, p,17; V.Bkz: "..on peut toujours esperer que les recherches reveleront un jour des ilot dailamites tant leur ancienne metropole que dans ses colonies. Il suffit de mentionner ici l'ingenieuse thèorie de F.C. Andrea’s sur l'orginine dailamites des Zaza (Dimla)"</ref> David.N.Mackenzie, Zazalar’in İran Hazar’ından gelerek, Kürtlerin yerleşik olduğu bölgenin batısına, yani şimdi yerleşik oldukları bölgeye risksiz geçmiş olmaları olasılığının zayıf olduğuna işaret ederek, başka bir varsayımı ele almak gerektiğini vurgulamaktadır. Onun varsayımı, Zazaların bugün Kürdistan’ın kalbi olarak kabul edilen yerde, yani Van gölünün güney ve batısındaki topraklarda yaşadıkları ve kendilerinin ilerleyen Kürtlerce batıya gitmeye zorlandıkları varsayımıdır.<ref>Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981.</ref><ref>G.S. Asatiryan, Zaza Dili ve Ermenice, s.160; G.S. Asatiryan, N.Kh. Gevorgian. Zaza Miscellany, “Notes on some Religious Customs and Institutions. İn: A Green Loaf”, Acta Iranica, No.8, Leiden 1988, p. 499-508. 15-Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981.</ref> W.B.Lockwood Überblick über die indogermanischen Sprachen adlı eserinde Kuzey-Batı diyalektlerinin iki tanesi bugün o eski bölgelerinin dışında varlıklarını sürdürmektedirler: “Goranca ve Zazaca.” Doğu Türkiye’de Kürtler arasında küçük topluluklar halinde yaşayan Zazalar, Hazar Denizi’nin güney kıyılarındaki Deylem den göçenlerin devamıdırlar ve bunların bir bölümü atalarının dilini günümüze kadar koruyabilmişlerdir. Kendileri bu dile Dimli demektedirler.<ref>W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.</ref> <ref>W.B. Lockwood, Überblick über die indogermanischen</ref>
Rus doğubilimci Vladimir Feodoroviç Minorskiy Zazaları, kürt grupları arasında göstermez ve Zazaların soyunu Deylemlilerle özleştirir.<ref>V. Minorsky, Daylam-La Domination des Dailamites, Paris, 1932, p,17; V.Bkz: "..on peut toujours esperer que les recherches reveleront un jour des ilot dailamites tant leur ancienne metropole que dans ses colonies. Il suffit de mentionner ici l'ingenieuse thèorie de F.C. Andrea’s sur l'orginine dailamites des Zaza (Dimla)"</ref> David.N.Mackenzie, Zazalar’in İran Hazar’ından gelerek, Kürtlerin yerleşik olduğu bölgenin batısına, yani şimdi yerleşik oldukları bölgeye risksiz geçmiş olmaları olasılığının zayıf olduğuna işaret ederek, başka bir varsayımı ele almak gerektiğini vurgulamaktadır. Onun varsayımı, Zazaların bugün Kürdistan’ın kalbi olarak kabul edilen yerde, yani Van gölünün güney ve batısındaki topraklarda yaşadıkları ve kendilerinin ilerleyen Kürtlerce batıya gitmeye zorlandıkları varsayımıdır.<ref>Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981.</ref><ref>G.S. Asatiryan, Zaza Dili ve Ermenice, s.160; G.S. Asatiryan, N.Kh. Gevorgian. Zaza Miscellany, “Notes on some Religious Customs and Institutions. İn: A Green Loaf”, Acta Iranica, No.8, Leiden 1988, p. 499-508. 15-Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981.</ref> W.B.Lockwood Überblick über die indogermanischen Sprachen adlı eserinde Kuzey-Batı diyalektlerinin iki tanesi bugün o eski bölgelerinin dışında varlıklarını sürdürmektedirler: “Goranca ve Zazaca.” Doğu Türkiye’de Kürtler arasında küçük topluluklar halinde yaşayan Zazalar, Hazar Denizi’nin güney kıyılarındaki Deylem den göçenlerin devamıdırlar ve bunların bir bölümü atalarının dilini günümüze kadar koruyabilmişlerdir. Kendileri bu dile Dimli demektedirler.<ref>W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.</ref> <ref>W.B. Lockwood, Überblick über die indogermanischen</ref>

⚫
Arap-İslam arşivleri, Osmanlı Arşivleri ve Ermeni Arşivlerinde Zazalar dan “Ekrad-ı Zaza” olarak bahsedilir.<ref>Ercan Çağlayan, “Osmanlı Belgelerinde Zazalar ve Zazaca Üzerine Notlar”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 270-275</ref> Evliya Çelebi de Seyahatname isimli eserinde Zazalar dan “Ekrad-ı Zaza” şeklinde bahseder. Ekrad kelimesi etnik yönden “Kürtler” anlamına gelmiyor. Arapçada her ne kadar Kürtler için de Ekrad deniliyor ise Ekrad aynı zamanda “kırsalda yaşayan, konar-göçer” anlamına da geliyor. Osmanlı belgelerinde geçen “Ekrad-ı Türkman” veya “Türkman-ı Ekrad” deyimleri buna işaret eder.Bu bakımdan, Osmanlı dönemi kayıtlarında kullanılan “Ekrad-ı Zaza”, “Ekrad-ı Türkman” yahut “Ekrad-ı Arab” tabirlerinin Kürtlerle bir ilgisi bulunmamaktadır.<ref>Evliya Çelebi, Seyahatname, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat Kitaplığı, 305 n.yazma, 3. Kitap, vrk. 85-b, 88-b</ref> <ref>Prof.Dr.Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak, Kürd-Ekrad Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme, Ankara 1996, s.5.</ref> <ref>Siwonıc, “Osmanlı Döneminde Zaza Kimliği”, Çıme Dergisi, Sayı:3 (Almanya 2005), s.23-26</ref>


Ziya Gökalp aynı anda Farsça, Kürtçe ve Zazaca’ya aşina olması nedeniyle daha sağlıklı karşılaştırma yapmış Zazaca’nın Kürtçenin bir lehçesi olmadığını, müstakil bir dil olduğunu ortaya koymuştur. Bununla birlikte geleneksel doğu sınıflandırmasına uyarak Zazacanın Kürd-i Kadim dillerinden kaynaklanabileceği yanılgısına düşmüştür.Kurmanc, Zaza, Soran, Gûran, Lur olmak üzere beş kavme ayırdığını ve bilhassa Gûran lisanı ile Zaza lisanının birbirine yakın olduğunu yazarak Zazaları Kürt grupları içinde kabul etmiştir.<ref>Ziya Gökalp, ''Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler'', Sosyal yayıncılık, İstanbul 1992, s. 24.</ref> <ref>Gökalp Ziya (1992) Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınları, s.25</ref><ref>Ziya Gökalp, ''Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler'', Sosyal yayıncılık, İstanbul 1992, s. 24.</ref>
Ziya Gökalp aynı anda Farsça, Kürtçe ve Zazaca’ya aşina olması nedeniyle daha sağlıklı karşılaştırma yapmış Zazaca’nın Kürtçenin bir lehçesi olmadığını, müstakil bir dil olduğunu ortaya koymuştur. Bununla birlikte geleneksel doğu sınıflandırmasına uyarak Zazacanın Kürd-i Kadim dillerinden kaynaklanabileceği yanılgısına düşmüştür.Kurmanc, Zaza, Soran, Gûran, Lur olmak üzere beş kavme ayırdığını ve bilhassa Gûran lisanı ile Zaza lisanının birbirine yakın olduğunu yazarak Zazaları Kürt grupları içinde kabul etmiştir.<ref>Ziya Gökalp, ''Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler'', Sosyal yayıncılık, İstanbul 1992, s. 24.</ref> <ref>Gökalp Ziya (1992) Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınları, s.25</ref><ref>Ziya Gökalp, ''Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler'', Sosyal yayıncılık, İstanbul 1992, s. 24.</ref>

Sayfanın 14.47, 31 Ağustos 2014 tarihindeki hâli

Zazalar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Türkiye Türkiye2.000.000[1]
Almanya Almanya170.000[2]
Amerika Birleşik Devletleri Amerika2.000-3.500[kaynak belirtilmeli]
Diller
Zazaca, Türkçe
Din
İslam (Alevi, Sünni)

Zazalar, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dillerine ait bir dil olan Zazacayı konuşan ve Türkiye'nin çoğunlukla Doğu Anadolu Bölgesi'nde yaşayan bir halk.[3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16]

Dil

Ayrıca bakınız: Zazaca

Zazaların dili Zazaca olmakla birlikte, Zazalar arasında çift dillilik veya çok dillilik göze çarpmaktadır. Yaşadıkları veya göç ettikleri coğrafyanın siyasi ve demografik koşullarına göre Kürtçe, Türkçe ve Arapça, gibi diller de konuşulur.[17]

Din

Zazaların dini ağırlıklı olarak İslam'dır. Mezhep yoğunluğu ise Alevilik ve Sünniliktir.

Alevi kökenli Zazalar daha çok Tunceli, Sivas (Zara, İmranlı),Tokat (Almus, Zile),Erzincan, (Merkez, Kemah, Çayırlı, Üzümlü, Tercan), Varto, Bingöl (Yayladere, Kiğı, Yedisu), Erzurum (Hınıs, Aşkale), Gümüşhane, Şiran, ikâmet etmektedir.

Sünni Zazalar, Bingöl, Elazığ, Arıcak, Sivrice, Maden, Palu, Siverek, Gerger, Diyarbakır, Mutki, Aksaray gibi il ve ilçelere yayılmış durumdadırlar.

Folklor ve Kültür

Zazaların Türkiye'de ağırlıklı olarak yaşadıkları bölgeler

Zazalar; Kürtler, Beluciler, Farslar, Gilanlılar, Osetler, Afganlar/Peştunlar Lorestanlılar, Mazenderanlılar, Tacikler ve diğer İrani halklarla dil ve kültür bağlamında birçok ortak özellik paylaşırlar. Tüm bu İrani halkların dilleri birbiriyle akrabadır ve yüzlerce ortak kelime barındırırlar. Kelime kökleri büyük oranda aynıdır, renklerin, sayıların, bitkilerin adlandırılmasında benzer ortak kelimeler kullanılır. Kılık-kıyafet, halk masalları, gelenek-görenekler , dini inançlar, bayramlar pek çok noktada ortak özellikler taşır. Zazalar bütün İrani halklarda olduğu gibi irili ufaklı çok sayıda aşiretlere bölünmüşlerdir fakat günümüzde aşiret yapısı ve kuralları hemen hemen yok olmuş diyebiliriz. Zazalar tarihsel olarak kırsal ve feodal bir hayat sürmüşler, tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Anadolu'da Zazalar, Kürt, Türkmen gibi halklarla sürekli büyük bir kültürel etkileşim içinde olmuşlardır.

Elazığ, Tunceli taraflarında bazı köylerde kadınlar şalvar, başlarında leçeg veya puşi, bellerine şal veya kuşak giyerler. Erkekler de takım şalvar, başlarına köşeli şapka, puşi veya desmal giyer ve bellerine de kuşak bağlarlar.

Başlıca halk dansları; Qeraçor, Devzer, Çepki, Fadiki gibi düğün oyunlarıdır. Başlıca yemekler: Babıko, bıcık, zerfet, keska, helisa, patila, pêsara, şir, bıcıka qatqatın, çhebelek, dogma gibi genelde hamur ürünü yemeklerdir.

Zazalar arasında kutlanan başlıca bayramlar ve önemli günler şunlardır :

  • Roşanê Remezani (Ramazan Bayramı)
  • Roşanê Kurbani (Kurban Bayramı)
  • Kormışkan bayramı (Çermik ve Siverek Yöresi, Mart ayında Nevruza denk gelir.Bahar bayramı olarak son zamanlarda diriltiliyor.)
  • Hawtemal bayramı (Dersim Yöresi, Mart ayında, bir tür bahar bayramı). Alevi Zazalar tarafından kutlanır.
    • Hawtemalo Pil (Büyük Hawtemal)
    • Hawtemalo Qıc (Küçük Hawtemal)
  • Qereçarseme :Bir bahar bayramı, yine Mart ayında kutlanır. Alevi Zazalar tarafından kutlanır.
  • Newê Marti : Mart dokuzu, Nevruz, 22 Mart'a denk gelir, normal Nevruz'dan bir gün sonradır.Alevi Zazalar tarafından kutlanır.
  • Gağand : Yeni yıl bayramı, daha çok Tunceli-Koçgiri-Varto yılbaşı olarak 13 Ocak'a yakın tarihlerde kutlanır. Bu bayramda Rumi takvim esas alınır. Dersim'de Alevi Zazalar tarafından kutlanır.Hristiyanların bayramını çağrıştırır. "Öncelikle bu geleneğin, bir Alevi uygulaması olup olmadığına bakalım. Gağand, eğer Alevi inancı ile ilintili bir faaliyet olsaydı tüm Alevilerde kutlanan kutsal bir faaliyet olarak karşımıza çıkardı. Sadece yüzyıllar öncesi dönemlerde, Ermeniler ile bir arada yaşayan Aleviler arasında uygulanan GAĞAND, ihtimaldir ki bir Ermeni faaliyetidir. Zaten gağandda bazı çocuk veya gençlere, külah giydirilip, sakal takılıp aksesuarlarla yaşlı şişman görünümü ile dramatize edilen ve Zaza Alevilerde KHAL KEK, Kırmanc Alevilerde KHAL KUNDUR diye ifade edilen yaşlı dede tiplemesi de Noel Baba’yı çağrıştırmaktadır. Şu soru akla gelebilir, “madem ki GAĞAND bir Ermeni geleneğidir, Aleviler neden bu geleneği benimsemiş?” (GAĞAND, Hıdır Kılınç)
  • Rocê Xızıri : Hızır orucu, Alevi Zazalar tarafından her yıl Şubat ayının ikinci haftasında 3 gün oruç tutulur.
  • Rocê İmamu  : Muharrem orucu, Alevi Zazalar tarafından tutulur ve çok önemlidir.

Zazaların etnik kimliği üzerine iddialar

Zazalar'ın sınıflandırılması politik bir tartışma konusudur. Bu tartışmada çeşitli gruplar ve tezleri mevcuttur. [18] [19][20]

Zazaların ilk dönem tarihleri hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. Ancak dilbilimsel deliller Zazaların Kuzey İran bölgesinden geldiğini göstermektedir. Bilim adamları Zazaların soyu hakkında Partlar ve Deylemliler olmak üzere iki halkı ön plana çıkarmaktadırlar. Bunlardan ilki olan Partlar Sasanilerden önce İran’ı yöneten Kuzey doğu İran orjinli bir halk olup, Windfuhr onların dillerinin Zazacaya çok yakın olduğunu belirtmektedir.[21] İranlı tarihçi Kaveh Farrokh’da Zazalarla Partların güçlü bağı olduğuna işaret etmektedir.[22]

Rus doğubilimci Vladimir Feodoroviç Minorskiy Zazaları, kürt grupları arasında göstermez ve Zazaların soyunu Deylemlilerle özleştirir.[23] David.N.Mackenzie, Zazalar’in İran Hazar’ından gelerek, Kürtlerin yerleşik olduğu bölgenin batısına, yani şimdi yerleşik oldukları bölgeye risksiz geçmiş olmaları olasılığının zayıf olduğuna işaret ederek, başka bir varsayımı ele almak gerektiğini vurgulamaktadır. Onun varsayımı, Zazaların bugün Kürdistan’ın kalbi olarak kabul edilen yerde, yani Van gölünün güney ve batısındaki topraklarda yaşadıkları ve kendilerinin ilerleyen Kürtlerce batıya gitmeye zorlandıkları varsayımıdır.[24][25] W.B.Lockwood Überblick über die indogermanischen Sprachen adlı eserinde Kuzey-Batı diyalektlerinin iki tanesi bugün o eski bölgelerinin dışında varlıklarını sürdürmektedirler: “Goranca ve Zazaca.” Doğu Türkiye’de Kürtler arasında küçük topluluklar halinde yaşayan Zazalar, Hazar Denizi’nin güney kıyılarındaki Deylem den göçenlerin devamıdırlar ve bunların bir bölümü atalarının dilini günümüze kadar koruyabilmişlerdir. Kendileri bu dile Dimli demektedirler.[26] [27]

Arap-İslam arşivleri, Osmanlı Arşivleri ve Ermeni Arşivlerinde Zazalar dan “Ekrad-ı Zaza” olarak bahsedilir.[28] Evliya Çelebi de Seyahatname isimli eserinde Zazalar dan “Ekrad-ı Zaza” şeklinde bahseder. Ekrad kelimesi etnik yönden “Kürtler” anlamına gelmiyor. Arapçada her ne kadar Kürtler için de Ekrad deniliyor ise Ekrad aynı zamanda “kırsalda yaşayan, konar-göçer” anlamına da geliyor. Osmanlı belgelerinde geçen “Ekrad-ı Türkman” veya “Türkman-ı Ekrad” deyimleri buna işaret eder.Bu bakımdan, Osmanlı dönemi kayıtlarında kullanılan “Ekrad-ı Zaza”, “Ekrad-ı Türkman” yahut “Ekrad-ı Arab” tabirlerinin Kürtlerle bir ilgisi bulunmamaktadır.[29] [30] [31]

Ziya Gökalp aynı anda Farsça, Kürtçe ve Zazaca’ya aşina olması nedeniyle daha sağlıklı karşılaştırma yapmış Zazaca’nın Kürtçenin bir lehçesi olmadığını, müstakil bir dil olduğunu ortaya koymuştur. Bununla birlikte geleneksel doğu sınıflandırmasına uyarak Zazacanın Kürd-i Kadim dillerinden kaynaklanabileceği yanılgısına düşmüştür.Kurmanc, Zaza, Soran, Gûran, Lur olmak üzere beş kavme ayırdığını ve bilhassa Gûran lisanı ile Zaza lisanının birbirine yakın olduğunu yazarak Zazaları Kürt grupları içinde kabul etmiştir.[32] [33][34]

Peter Alford Andrews, Türkiye’de Etnik Gruplar adlı çalışmasında Zazaları; Alevi Zaza ve Sünni Zaza olarak ayırmakta ve Kürtler den ayrı bir etnik grup olarak değerlendirmektedir.[35] [36]

Kemal Badıllı'ya göre, "Türkiye'deki bazı Zazaların kendilerini asıl Kürt sayarak kendilerine Kird ve kendilerinin dışında kalan Kürtlere daha doğrusu Kurmanclara da Kirdasi (Kürdümsü, Kürtçük) derler" [37]

Terry Lynn Todd, Dımılice’den hareketle, Zazalar’ın ayrı bir halk olduğunu belirtmektedir. [38]

The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society kitabının yazarı Prof. Mehmed S. Kaya'ya göre Zazalar bir Kürt boyudur.[39].

Diyarbakır yöresindeki Zazaların büyük çoğunluğunun kendini Kürt kabul ettiği akademisyen Serdar Yıldırım tarafından yapılan sosyolojik bir araştırma ile tespit edilmiştir.[40]

İngvar Savnberg de, araştırmalarından sonra, Zazalar’ın ayrı bir halk olduğunu sonucuna varmıştır.[41]

Antroplog Ernest Chantre, Zazaları da içerecek biçimde Kürtler üzerine yaptığı araştırmalarda Zazaları da Kürt grupları içinde değerlendirip incelemiş ve Zazalardan "Kurde Zaza" şeklinde bahsetmiştir.[42][43]

Prof. Dr. Joyce Blau, yaptığı röportajda Kürtler; Zazalar‘ın ve Goranların çoğunu asimile ettiler fakat hepsini edemediler demiştir.[44]

Bazı Türk milliyetçileri Zazaların Türk asıllı olduğunu iddia edegelmişlerdir. Bunlardan Hasan Reşit Tankut Zazaların Türk asıllı olduğunu Zaza kelimesinin eski Türkçe de “sak” tas kelimesinden geldiğini ve Zazaların taşlık bölgelerde yasadığı için böyle denildiğini ifade etmektedir.[45]Vartolu Alevi Zaza Şerif Fırat, Zazaların Arap istilası döneminde İranı terk ettiklerini ve zaman içinde Türkçe olan dillerini unuttuklarını belirtmiştir.[46]

Zazaların etnik aidiyet konusunda dil bazında yapıldığı kadar derin olmasa da, Avrupa'da yayınlanan dört tane doktora tezinde, Zazalar'ın Kürtler'den ayrı bir etnisite olduğu belirtilmiş, üzerine durulmuştur. Çıkan dört tane doktoranın yazarları Kahraman Gündüzkanat, Hüseyin Çağlayan, Gülsün Fıran, Kazım Aktaş Zazalar üzerine bölümlerde etnisite konusuna da değinmişlerdir.

İranolojide Zazacayı başlı başına bir dil olarak ilk kabul eden dilbilimci, iranolog Oskar Mann'dır. Oscar Mann, bunu Die Mundarten der Zâzâ adlı eserinde dile getirmektedir.[47] Oskar Mann’dan önce ise Peter Lerch (1856-57), Friedrich Müller (1864), Albert van Le Coq (1901-03) gibi araştırmacı ve dilbilimciler eserlerinde Zazaca hakkında folklorik yazın derleyip kısmen analiz de etmişlerdir.[48]

Zazaların başlı başına bir halk veya Kürt olup olmadığı konusunda dilbilim temelli tariflerde tartışmalar devam etmektedir. Hemfikir olunan nokta, Zazaca ve Kürtçe dilinin, Hint-Avrupa dil ailesinin İrani diller gurubun Kuzey-Batı koluna dahil olduklarıdır. Zazaca’nın diğer akraba olduğu diller arasında Talişi, Mazenderani, Semnani, Gileki,Farsi Tati sayılabilir. Farsça ise güneybatı İrani dillerdendir. Gramer ve kimi önemli sözcükler açısından Kürt lehçeleri Zazaca’ya yakın olup, Kuzey-İran’da Hazar Denizi kıyısında konuşulan dillerle de belli bir yakınlık mevcuttur.[49]

Almanya Leipzig Max Planck Enstitüsü, Norveç Bilim ve Teknoloji Üniversitesi ile Londra HGI DNA Araştırma Laboratuvarı ve Ulusal Kan Merkezinden beş bilim adamı tarafından farklı Kürt gruplarının genetik açıdan durumlarını saptamak üzere yapılan ortaklaşa bir araştırma genetik alanda bir yayın organı olan "Annals of Human Genetics" dergisinde yayınlanmıştır. Bu araştırmada, elde edilen sonuçların, Zazaca konuşan grubu köken olarak Kuzey İranlı gösteren görüşlere haklılık kazandırmadığı, Zazaların büyük oranda genetik olarak öteki Kürt Gruplarıyla benzeştiği ifade edilmştir.[50]

Ayrıca Zazaların genetiği ile ilgili yapılan araştırmalara göre; Kürtlerle Zazalar yüzyıllardır bir arada yasamalarına rağmen, tarihte Partlarla Deylemlerin yayıldığı toprakların kesiştiği yerlerden olan Tahranda yaşayanlar, Zazalara Kürtlerden genetik olarak daha yakındır. Şaşırtıcı olarak İran Kürtleri Zazalara, Türkiye Kürtlerinden genetik olarak daha yakındırlar.[51]

İlgili kitaplar

  • The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society, Mehmed S. Kaya, Tauris, London 2011
  • Dersim Merkezli Kürt Aleviliği, Munzur Çem, Vate Yayınları, İstanbul 2009
  • Dersim-Zaza Tarihi, Seyfi Cengiz
  • Dersim Tarihi, Ali Kaya, Can Yayınları
  • Dersim Yazıları, Sait Çiya, Tij Yayınları
  • Dersim Zaza Ayaklanmasının Tarihsel Kökenleri, Ebubekir Pamukçu, Yön Yayıncılık
  • Belge ve Tanıklarıyla Dersim Direnişleri, M. Kalman, Nujen Yayınları
  • Kırd, Kırmanc, Dımıli veya Zaza Kürtleri, Malmîsanij, Deng Yayınları, Îstanbul 1996
  • Kırmanclar Kızılbaşlar ve Zazalar, Seyfi Cengiz, Desmala Sure Yayınları
  • 38 ra Jü Pelge, Dr. H. Çağlayan , Tij Yayınları
  • Kulê 38i, Munzur Çem, Peri Yayınları
  • Dersim, Jandarma Umum Komutanlığı'nın Raporu, Kaynak Yayınları
  • Türkiye'nin Etnik Yapısı, Ali Tayyar Önder, Fark Yayınları
  • Türk Toplumunda Zazalar ve Kürtler, Prof. Orhan Türkdoğan, Timaş Yayınları
  • Zazalar Üzerine Sosyolojik Tetkikler, H. Reşit Tankut, Kalan Yayınları
  • Kürt Aşiretleri Üzerine Sosoyolojik Tetkikler, Ziya Gökalp, Sosyal Yayınlar, Îstanbul 1992
  • Zazalar ve Kızılbaşlar, Nazmi Sevgen, Kalan Yayınları
  • Kürt Sorununu Yeniden Düşünmek, Mustafa Akyol, Doğan Kitap
  • Kürtler Bir El Kitabı, Mehrdad R. Izady, Doz Yayınları, Îstanbûl 2004
  • Türkiye'de Etnik Topluluklar, Peter Alford Andrews, tümzamanlar yay.
  • Die Rolle des Bildungswesens beim Demokratisierungsprozeß in der Türkei unter besonderer Berücksichtigung der Dimili (Kirmanc-, Zaza-) Ethnizität, Kahraman Gündüzkanat. LIT-Verlag, Münster, 1997
  • Die Schwäche der türkischen Arbeiterbewegung im Kontext der nationalen Bewegung (1908-1945), Hüseyin Çağlayan, Frankfurt, 1995
  • Ethnizität und Nationalismus - Ethnische und kulturelle Identität der Aleviten in Dersim', Kazım Aktaş, Frankfurt, 1998.
  • Dersim’de etnik kimlik Gülsün Fırat, “Herkesin bildiği sır: Dersim" adlı kitapta, İletişim Yay., 2010
  • Prof.Dr. Martin von Bruinessen, Kürtlük, Türklük, Alevilik, Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri, İstanbul 1999, s.71.

Kaynaklar

  1. ^ Duus (EDT) Extra, D. (Durk) Gorter, Guus Extra, The Other Languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives, Multilingual Matters (2001). ISBN 1-85359-509-8. p. 415. Cites two estimates of Zaza-speakers in Turkey, 1,000,000 and 2,000,000, respectively. Accessed online at Google book search.
  2. ^ Grammatik Der Zaza Schprache
  3. ^ RadioZaza:Türkiye'nin Rengi Zazalar.
  4. ^ Uluslararası Zaza Tarihi Bildirisi.
  5. ^ Andrews, Peter Alford 1989: Ethnic Groups in the Republic of Turkey. Wiesbaden
  6. ^ Asatrian, Garnik. S. / Gevorgian, N. Kh. 1988:“ Zāzā Miscellany: Notes on some religious customs and institutions.“ In: Hommage et Opera Minora (Acta Iranica). Volume XII. Leiden.
  7. ^ Asatrian, Garnik 1995: „Dimlī“. In: Encyclopedia Iranica. Online
  8. ^ Çağlayan, Hüseyin 1995: Die Schwäche der türkischen Arbeiterbewegung im Kontext der nationalen Bewegung (1908-1945). Frankfurt.
  9. ^ Fırat, Gülsün 2010: Dersim’de etnik kimlik: Herkesin bildiği sır: Dersim. İstanbul.
  10. ^ Gündüzkanat, Kahraman 1997: Die Rolle des Bildungswesens beim Demokratisierungsprozeß in der Türkei unter besonderer Berücksichtigung der Dimili (Kirmanc-, Zaza-) Ethnizität. Münster.
  11. ^ Kehl-Bodrogi, Krisztina 1998: „Wir sind ein Volk!“ Identitätspolitiken unter den Zaza (Türkei) in der europäischen Diaspora, Bd. 48/2, Sociologus, S. 111-135.
  12. ^ Schulz-Golstein, Esther 2013: Die Sonne blieb stehen. Der Genozid in Dêsim 1937/38. Band 2. Neckenmarkt, Avusturya."
  13. ^ Tahta, Selahattin 2002: Ursprung und Entwicklung der Zaza-Nationalbewegung im Lichte ihrer politischen und literarischen Veröffentlichungen. Unpublished Master Thesis. Berlin.
  14. ^ Taş, Cemal 2007: Roê Kırmanciye (Told by Hesen Aliyê Sey Kemali). İstanbul.
  15. ^ Taşçı, Hülya 2006: Identität und Ethnizität in der Bundesrepublik Deutschland am Beispiel der zweiten Generation der Aleviten aus der Republik Türkei. Münster.
  16. ^ Werner, Eberhard 2012: Bibelübersetzung – Schnittstelle zwischen Kulturen. Zusammenhänge dargestellt an der Sprache und Kultur der Zaza. Bonn/Nürnberg.
  17. ^ Gunlukgazatesi.com 12.12.2009 tarihli haberi
  18. ^ Zazalar kimdir? Kürt mü,Türk mü, ayrı bir millet mi?
  19. ^ Uluslararası Zaza Dil ve Tarihi Sempozyumu Bildirisi
  20. ^ Türkiye'nin Rengi Zazalar
  21. ^ Windfuhr, G. (2009). Dialectology VeTopics. G. Windfuhr, The İranian languages (s. 5-43). NY: Routledge.
  22. ^ Farrokh, K. (2007). Shadows in the desert: ancient Persia at war. New York: Osprey Publishing MidlveHouse.
  23. ^ V. Minorsky, Daylam-La Domination des Dailamites, Paris, 1932, p,17; V.Bkz: "..on peut toujours esperer que les recherches reveleront un jour des ilot dailamites tant leur ancienne metropole que dans ses colonies. Il suffit de mentionner ici l'ingenieuse thèorie de F.C. Andrea’s sur l'orginine dailamites des Zaza (Dimla)"
  24. ^ Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981.
  25. ^ G.S. Asatiryan, Zaza Dili ve Ermenice, s.160; G.S. Asatiryan, N.Kh. Gevorgian. Zaza Miscellany, “Notes on some Religious Customs and Institutions. İn: A Green Loaf”, Acta Iranica, No.8, Leiden 1988, p. 499-508. 15-Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981.
  26. ^ W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.
  27. ^ W.B. Lockwood, Überblick über die indogermanischen
  28. ^ Ercan Çağlayan, “Osmanlı Belgelerinde Zazalar ve Zazaca Üzerine Notlar”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 270-275
  29. ^ Evliya Çelebi, Seyahatname, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat Kitaplığı, 305 n.yazma, 3. Kitap, vrk. 85-b, 88-b
  30. ^ Prof.Dr.Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak, Kürd-Ekrad Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme, Ankara 1996, s.5.
  31. ^ Siwonıc, “Osmanlı Döneminde Zaza Kimliği”, Çıme Dergisi, Sayı:3 (Almanya 2005), s.23-26
  32. ^ Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler, Sosyal yayıncılık, İstanbul 1992, s. 24.
  33. ^ Gökalp Ziya (1992) Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınları, s.25
  34. ^ Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler, Sosyal yayıncılık, İstanbul 1992, s. 24.
  35. ^ Abdal by Peter Alford Andrews pages 435 to 438 in Ethnic groups in the Republic of Turkey / compiled and edited by Peter Alford Andrews, with the assistance of Rüdiger Benninghaus (Wiesbaden : Dr. Ludwig Reichert, 1989) ISBN 3-88226-418-7
  36. ^ Peter Alford Andrews, Ethnic Groups in the Republic of Turkey, Wiesbaden 1989; Türkçe basim: Türkiye’de Etnik Gruplar (Cev. M.Kupusoglu), Istanbul 1992.
  37. ^ Kemal Badıllı, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kurmancca Lehçesi), 1965, s.6
  38. ^ Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili (Also Known as Zaza), USA/Michigan 1985.
  39. ^ Mehmed S. Kaya, The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society, Tauris, London 2011
  40. ^ Serdar Yildirim, “The Use of the Name ‘Zaza’ and the Understanding of ‘Kurdishness’ among Zaza Villages of Lice and Hani”, International Conference The Zaza People: History, Language, Culture, Identity, Yerevan, Armenia, 28 October 2011
  41. ^ Ingvar Svanberg, Invandrare Fran Turkiet-Etnisk och Sociokulturell Variation, Uppsala 1985.
  42. ^ Ernest Chantre, Les Kurdes: Esquisse historique et ethnographique, 1897
  43. ^ Ernest Chantre, Missions scientifiques en Transcaucasie, Asie Mineure et Syrie
  44. ^ Prof. Dr. Joyce Blau Röportajı
  45. ^ Tankut, Hasan Reşit, (2000) Zazalar Üzerine Sosyololojik Tetkikler, Istanbul:Kalan.
  46. ^ Fırat, M. Sherif. (1981) Dogu İlleri ve Varto Tarihi, Ankara:Turk Kulturunu Arastırma Ensıtusu.
  47. ^ Die Mundarten der Zâzâ
  48. ^ W.B. Henning (1954) , D.N. MacKenzie (1961-95)
  49. ^ G.S. Asatrian / F. Vahman (1987-95), Joyce Blau (1989),
  50. ^ Ivan Nasidze, Dominique Quinque, Murat Ozturk, Nina Bendukidze, Mark Stoneking, "MtDNA and Y-chromosome Variation in Kurdish Groups", Annals of Human Genetics, Volume 69, Issue 4, pages 401–412, July 2005, (Article first published online: 19 MAR 2005
  51. ^ Nasidze, I., Quinque, D., Ozturk, M., Bendukidze, N., & Stoneking, M. (2005). MtDNA veY-chromosome Variation in Kurdish Groups. Annals of Human Genetics, 401-412.

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zazalar&oldid=14663666" sayfasından alınmıştır