Şemsettin Günaltay

Mehmet Şemsettin Günaltay
Ord. Prof. Şemseddin GÜNALTAY
Türkiye Başbakanı
Görev süresi 16 Ocak 1949 - 22 Mayıs 1950
Yerine geldiği	Hasan Saka
Yerine gelen	Adnan Menderes
Türkiye Büyük Millet Meclisi 2., 3., 4., 5., 6., 7. ve 9. dönem milletvekili
Seçim bölgesi	1923 – Sivas 1927 – Sivas 1931 – Sivas 1935 – Sivas 1939 – Sivas 1943 – Sivas 1950 – Erzincan
Kişisel bilgiler
Doğum	1883 Kemaliye, Erzincan, Osmanlı Devleti
Ölüm	19 Ekim 1961 (78 yaşında) İstanbul, Türkiye
Partisi	Cumhuriyet Halk Partisi

Mehmet Şemsettin Günaltay (d. 1883, Kemaliye, Erzincan - ö. 19 Ekim 1961, İstanbul), Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. başbakanı, tarihçi ve eski Türk Tarih Kurumu başkanı.

Çocukluk ve gençlik

Bugünkü adı Kemaliye olan Eğin'de 1883 yılında doğan Mehmet Şemsettin'in babası, müderris İbrahim Edhem Efendi; annesi ise, Sâliha Hanım idi. Küçük yaşta İstanbul'a gelerek önce Üsküdar'da Ravza-i Terakki Mektebi'nde, sonra Vefa İdâdîsi'nde okuyan Şemsettin, Cumhuriyet devrinde adı Yüksek Öğretmen Okulu olarak değiştirilecek Dârülmuallimîn-i Âliye'ye devam ederek, 1905'te bu okulun Fen Şubesi'nden birincilikle mezun oldu. Bu arada, özel olarak Arapça ve Farsça derslerine devam ederek dinî ilimlerde kendisini yetiştirdi. Ayrıca Fransızca öğrendi.

Kariyeri

Akademik

Meslek hayatına İstanbul Dârüşşafaka'da Hendese Muallimliği (geometri öğretmenliği) ile başlayan Mehmet Şemsettin, daha sonra Kıbrıs İdâdîsi'nde müdür muavinliği vemüdürlük yaptı.
Başarılı bir öğretmen ve iyi bir idareci olan Şemsettin, tabii ilimler okumak üzere Maarif Nezâreti tarafından 1909'da İsviçre'nin Lozan Üniversitesi'ne gönderildi.
Bir yıl sonra yurda döndükten sonra, bu defa Midilli İdâdisi'nde ve İstanbul Gelenbevi İdâdîsi'nde müdürlük yaptı. İstanbul Dârülfünunu'nda yapılan 1915 reformu sırasında Edebiyat Fakültesi'nde Türk Tarih ve Medeniyet Tarihi müderrisi olan Mehmet Şemsettin aynı zamanda dönemin en yüksek medresesi sayılan Süleymaniye Medresesi'nde de Dinler Tarihi müderrisi idi.
1919'da ise Edebiyat Fakültesi İslâm Kavimleri Tarihi ve Süleymaniye Medresesi İslâm Felsefesi müderrisliklerine tayin olundu...
Mehmet Şemsettin 1924'te Dârülfünun İlahiyat Fakültesi'nde İslâm Tarihi ve Fıkıh Tarihi müderrisi ve aynı zamanda Fakülte Sekreteri olmuştu. Ertesi yıl bu fakültede Dekanlık görevine getirildi...
Şemsettin Günaltay, 1933 Üniversite Reformu'ndan önce İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Fakültesi ile İlâhiyat Fakültesi'nde Türk Tarihi, İslâm Tarihi ve Medeniyet Tarihi dersleri vermekteydi.
Dârülfünun'un İstanbul Üniversitesi'ne dönüşmesinden sonra da Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nde Ortaçağ Tarihi dersleri vermek üzere Ordinaryüs Profesör olarak görevlendirildi ve milletvekilliği ile bu görevini birlikte sürdürdü.
Bu sırada Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kurulmuş ve Günaltay hoca orada da dersler veriyordu. Ancak Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümünden sonra, Hasan Âli Yücel'in Milli Eğitim Bakanlığı döneminde (1938-1941) Günaltay'ın ya milletvekilliği ya da hocalığı tercih etmesi istenmiş; bunun üzerine Ord. Prof. Günaltay, Ord. Prof. Dr. Mehmed Fuad Köprülü (1890-1966) ve Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1888-1977) ile birlikte hocalıktan ayrılmış ve yalnız siyasetle meşgul olmuştur.
Bununla birlikte tarihî konulardaki araştırmalarına aralıksız devam ettirmiştir...

Siyasî

Tarih Müderrisi Mehmet Şemsettin, meslek hayatına başlar başlamaz, siyasetle de ilgilenir. Daha 1915'te İttihat ve Terakki Fırkası'ndan Ertuğrul (Bilecik) mebusu seçilerek Meclis'e girer. Bu görevi Meclis-i Mebusan'ın kapatıldığı 1920'ye kadar sürer.
Bu sırada Dârülfünun'un ıslahat çalışmalarında da görev alan Mehmet Şemsettin, Mütareke günlerinde, İstanbul Dârülfünunu'nda millî davayı kuvvetle savunan ve gençlere yol gösteren beşlıca hocalardan biridir. 1918'de Meclis-i Mebusan'da idare memuru olur.
1920'de Teceddüd Fırkası'nın kurucuları arasında bulunan Mehmet Şemsettin, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin İstanbul teşkilâtında da görevlidir. Bu sırada Mustafa Kemal'in emriyle İstanbul'da Cumhuriyet Halk Partisi teşkilâtını kurmaya memur edilir. Daha sonra Kuvâyı Milliye içinde bulunan ve İstanbul Belediye Meclisi Üyeliği ve Reis Vekilliği'ne seçilen Günaltay'ın siyasî hayatının ikinci devresi ise, 1923'te Cumhuriyet Halk Fırkası Sivas Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki görevi ile başlar...
II. Dönem (Ara Seçim), III., IV., V., VI., VII. ve VIII. Dönem Sivas, IX . Dönem Erzincan Milletvekilliği, V. Dönem Teşkîlât-ı Esâsiye Encümeni Reisliği, VI. ve VIII. Dönem TBMM Başkanvekilliği yapmıştır. Şemsettin Günaltay, 1949’da Hasan Saka’nın istifası üzerine başbakanlığa getirilmiş ve Demokrat Parti iktidarına kadar bu görevini sürdürmüştü. CHP İstanbul il başkanlığı ve 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Kurucu Meclis Cumhuriyet Halk Partisi Temsilciliği (6 Ocak 1961 - 25 Ekim 1961) da yapan Günaltay, 1961’de İstanbul senatörü seçildi, ancak göreve başlayamadan vefat etmiştir.
Şemsettin Günaltay, siyasî hayatının yanı sıra, genç Türkiye Cumhuriyeti'nin önemli bir ilim adamı idi. Siyaset ile ilim adamlığını beraber yürüten Günaltay, Mustafa Kemal'in isteği ile, 1931'de Türk Tarih Kurumu adını alan kurumun kuruluşundan itibaren kurucu üyesi olmuş ve 1941'de bu kurumum başkanlığına seçilerek bu görevini vefat etmiş olduğu 1961'e kadar, 20 yıl sürdürmüştür.

Eserleri

Şemsettin Günaltay, fen ve tabii ilimler öğrenimi gördüğü halde, tarihçi olmayı tercih etmiş ve çalışmalarını bu alana yöneltmişti. Tarihçi olması ve İslâmcı görüşte yer almasında Ziya Gökalp'in de etkisi vardı.
O, daha çok Yakın Doğu tarihi ile ilgilenmiş ve Anadolu, Suriye, Filistin, İran ve diğer Ortadoğu ülkelerinin tarihi hakkında pek çok araştırma yapmıştır.
Ord. Prof. Şemsettin Günaltay yoğun siyasî faaliyetine rağmen hayatı boyunca ilimden ve ilim çevresinden bir an bile olsun ayrılmamıştır, ilmî çalışma ve neşriyatını devam ettirmiştir.
Yaklaşık otuz kadar olan basılmış eserlerinin yanı sıra Türk Ansiklopedisi'nde müşavir ve yazar olarak çalışmış, Sırât-ı Müstakîm ve Şebilürreşâd'dan başka Darülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Türk Tarih Kurumu Belleten, Düşünce ve İslâm dergilerinde de pek çok makale yazmıştır.

• Zulmetten Nura, İstanbul, 1331/1915, 2. basım 1915, 3. basım 1925
• Hurâfattan Hakîkata, İstanbul, 1332/1916
• Fennin En Son Keşfiyâtından, İstanbul, 1912
• Mâzîden Âtiye, İstanbul, 1339/1920-1921
• Tarih-i Edyân, İstanbul, 1922
• Muntehab-ı Kıraat, İstanbul, 1923
• İslâm'da Tarih ve Müverrihler, İstanbul, 1339-1342/1920-1923
• Felsefe-i Ulâ. İsbat-ı Vacib ve Ruh Nazariyeleri, İstanbul, 1923
• İslâm Dini Tarihi, İstanbul, 1924
• Mufassal Türk Tarihi, 5 cilt, İstanbul, 1922-24
• İran Tarihi. I. Cilt En eski Çağlardan İskender'in Asya Seferine Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları; Ankara, 1987.
• İslam Tarihinin Kaynakları/Tarih ve Müverrihler adıyla yayımlanmıştır, İstanbul, 1991
• Felsefe-i Ula İsbat-ı Vacip ve Ruh Nazariyeleri, İnsan Yayınları; İstanbul, 1994.
• Hurâfeler ve İslâm Gerçeği, Hurâfattan Hakîkata adlı eserin Ahmet Gökbel tarafından sadeleştirilmişi, İstanbul, 1997
• Antik Felsefenin İslam Dünyasına Girişi, Kaknüs Yayınları; İstanbul, 2001.
• İslam Öncesi Arap Tarihi, Ankara Okulu Yayınları; Ankara , 2006.

Kişisel hayatı

Evli ve 2 çocuk babası olan Şemsettin Günaltay, 19 Ekim 1961 tarihinde Ortaköy Şifa Yurdu’nda prostat kanserinden öldü. Cenazesi İstanbul Üniversitesi’nde yapılan bir törenden sonra vasiyeti üzerine Ankara'da Cebeci Asri Mezarlığı’nda kızının yanında toprağa verildi.

Dış bağlantılar

• Popüler Tarih dergisi Şubat 2006 sayısı, Portreler - Cumhuriyet dönemi tarihçileri/2 - Ord. Prof. Şemsettin Günaltay - Tarihçi başbakan, Fahameddin Başar, sayfa 40-45
• Türk Tarih Kurumu - Ord. Prof. Şemseddin GÜNALTAY

Siyasi görevi
Önce gelen: Hasan Saka	Türkiye Başbakanı 16 Ocak 1949 - 22 Mayıs 1950	Sonra gelen: Adnan Menderes