Ermenice: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Ömer Berkay (mesaj | katkılar)
Devriyeler
23.974 değişiklik
Gerekçe:
25. satır: 25. satır:
[[Hint-Avrupa dil ailesi]]'nin bağımsız bir alt grubudur.
[[Hint-Avrupa dil ailesi]]'nin bağımsız bir alt grubudur.


Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.<ref>[http://www.panorama.am/en/politics/2010/09/29/r-melqonyan-book/ "Review of Istanbul's Armenian community history"] {{en}}</ref> Batı Ermeni lehçesi, [[UNESCO]]'nun Dünya yıllık "Atlas of the World's Languages in Danger" (Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası)nda "definitely restricted language" (kesinlikle sakıncalı ) olarak yer alır. <ref>[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00206 UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009] {{en}}</ref><ref>[http://www.bianet.org/english/kategori/english/112728/unesco-15-languages-endangered-in-turkey UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009] {{en}}</ref>
Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.<ref>[http://www.panorama.am/en/politics/2010/09/29/r-melqonyan-book/ "Review of Istanbul's Armenian community history"] {{en}}</ref> Batı Ermeni lehçesi, [[UNESCO]]'nun Dünya yıllık "Atlas of the World's Languages in Danger" (Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası)nda "definitely endangered language" (kesinlikle tehlikede bir dil) olarak yer alır. <ref>[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00206 UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009] {{en}}</ref><ref>[http://www.bianet.org/english/kategori/english/112728/unesco-15-languages-endangered-in-turkey UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009] {{en}}</ref>


== Tarihçe ==
== Tarihçe ==
⚫
[[Ermeni alfabesi]], 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur. <ref>[http://books.google.com.tr/books?id=v2yiyLLOj88C&pg=PA186&dq=aziz+mesrop&hl=tr&sa=X&ei=F68KUab7M5P14QTQpIDwCA&ved=0CDIQ6AEwAQ#v=onepage&q=aziz%20mesrop&f=false]</ref> Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir ''altın çağ''ın başlamasının zemini oluşturur.
⚫
Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat’ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.<ref>[http://akunq.net/tr/?p=20937 akunq.net]</ref>


⚫
== Eş cinsellerin [[Ermeni alfabesi| alfabesi]], 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur. <ref>[http://books.google.com.tr/books?id=v2yiyLLOj88C&pg=PA186&dq=aziz+mesrop&hl=tr&sa=X&ei=F68KUab7M5P14QTQpIDwCA&ved=0CDIQ6AEwAQ#v=onepage&q=aziz%20mesrop&f=false]</ref> Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir ''altın çağ''ın başlamasının zemini oluşturur.
⚫
Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat’ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.<ref>[http://akunq.net/tr/?p=20937 akunq.net]</ref> ==
19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle [[Doğu Ermenicesi]] ([[Erivan]]) ve [[Batı Ermenicesi]] ([[İstanbul]]) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler [[Farsça]]nın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır.
19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle [[Doğu Ermenicesi]] ([[Erivan]]) ve [[Batı Ermenicesi]] ([[İstanbul]]) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler [[Farsça]]nın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır.
En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani ''Kırapar''<ref>Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50</ref> günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.
En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani ''Kırapar''<ref>Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50</ref> günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.

Sayfanın 15.15, 16 Mart 2014 tarihindeki hâli

Ermenice
Հայերեն Hayeren
Ana dili olanlarErmenistan
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (uluslararası arenada tanınmamaktadır)
Konuşan sayısı5,924,320  (2001)[1]
Dil ailesi
Yazı sistemiErmeni alfabesi
Resmî durumu
Resmî dilErmenistan Ermenistan
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (uluslararası arenada tanınmamaktadır)
Tanınmış azınlık dili[2]
Kıbrıs Cumhuriyeti Kıbrıs Cumhuriyeti
Polonya Polonya
Romanya Romanya
Dil kodları
ISO 639-1hy
ISO 639-2arm (B)
hye (T)
ISO 639-3Çeşitli:
hye – Modern Ermneice
xcl – Klasik Ermenice
axm – Orta Ermenice

Ermenice (kendilerince Ermenice: հայերեն - Hayeren), Ermeni halkı tarafından kullanılan Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir. Kendi alfabesi ve Doğu Ermenicesi ve Batı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi Ermenistan'ın ve uluslararası arenada tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Türkiye'de ve Ermeni diasporası'nda Batı Ermenicesi kullanılır.

Hint-Avrupa dil ailesi'nin bağımsız bir alt grubudur.

Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.[3] Batı Ermeni lehçesi, UNESCO'nun Dünya yıllık "Atlas of the World's Languages in Danger" (Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası)nda "definitely endangered language" (kesinlikle tehlikede bir dil) olarak yer alır. [4][5]

Tarihçe

Ermeni alfabesi, 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur. [6] Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir altın çağın başlamasının zemini oluşturur. Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat’ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.[7]

19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle Doğu Ermenicesi (Erivan) ve Batı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsçanın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır. En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani Kırapar[8] günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.

Bill Bryson'e göre Ermenicedeki sözcüklerin %23'ü Ermenice kökenlidir.[9]

Sayılar

Sayı Doğu/Batı Ermenice Ermeni alfabesi ile
1 Mek/Meg Մեկ
2 Yerku/Yergu Երկու
3 Yerek Երեք
4 Çors Չորս
5 Hing/Hink Հինգ
6 Vets Վեց
7 Yott/Yottı Եօթ/Յոթ
8 Uttı Ութը
9 İnnı Իննը
10 Tası/Dası Տասը
20 Kısan Քսան
30 Yeresun Երեսուն
40 Karrasun Քառասուն
50 Hisun Հիսուն
60 Vattsun Վաթսուն
70 Yottanasun Եօթանասուն/Յոթանասուն
80 Uttsun Ութսուն
90 İnnsun Իննսուն
100 Haryur/Harür Հարիւր/Հարյուր
1000 Hazar Հազար

Alfabe

Ana madde: Ermeni alfabesi
Alfabe:
İsim (Doğu/Batı) küçük harf büyük harf Latin karşılığı sayısal değeri
1 Ayb/Ayp ա Ա a 1
2 Ben/Pen բ Բ b 2
3 Gim/Kim գ Գ g 3
4 Da/Ta դ Դ d 4
5 Yeç ե Ե e 5
6 Za զ Զ z 6
7 E է Է ē 7
8 It ը Ը ə 8
9 To թ Թ t῾ 9
10 Je ժ Ժ ž 10
11 İni ի Ի i 20
12 Liun/Lün լ Լ l 30
13 Xe խ Խ x 40
14 Tsa/Dza ծ Ծ c 50
15 Ken/Gen կ Կ k 60
16 Ho հ Հ h 70
17 Dza/Tsa ձ Ձ j 80
18 Ğat/Ğad ղ Ղ ł 90
19 Çe/Ce ճ Ճ č 100
20 Men մ Մ m 200
21 Hi յ Յ y 300
22 Nu ն Ն n 400
23 Şa շ Շ š 500
24 Vo ո Ո o 600
25 Ça չ Չ č῾ 700
26 Pe/Be պ Պ p 800
27 Ce/Çe ջ Ջ ǰ 900
28 Rra ռ Ռ ṙ 1000
29 Se ս Ս s 2000
30 Vev վ Վ v 3000
31 Tiun/Dün տ Տ t 4000
32 Re ր Ր r 5000
33 Tso ց Ց č 6000
34 Hiun/Hün ւ Ւ w 7000
35 Piur/Pür փ Փ p῾ 8000
36 Qe ք Ք k῾ 9000
37 O օ Օ ō 10000
38 Fe ֆ Ֆ f 20000

Ermeniceden Türkçeye geçen alıntılar

Bu listeye argodaki sözler [bızdık, keş, kodoş, madik, moruk, oskor vs.], çok lokal halk dili ve kuşkulu olan spekülatif kelimeler [örnek <?> orinak] dahil değildir. Türkçe ile Ermenice arasındaki söz alışverişinde uzman olan akademisyenler içinde Prof. Dr. Hasan Eren[10][11] ile Prof. Dr. Robert Dankoff[12] sayılabilir. [kaynak belirtilmeli]

  • ahpun dial. 'gübre' < Erm. ałbun
  • alıç < Erm. aloč
  • anık dial. 'nane' < Erm. dial. anux < ananux
  • arıstak dial. 'tavan' < Erm. aṙastał
  • avanak < Erm. havanag
  • aznavur < Erm. aznawor
  • badıç < Erm. patič [dial. badinǰ]
  • bar I dial. 'kir' < Erm. pʿar
  • bar II 'halk oyunu' < Erm. dial. bar < par
  • carıt dial. 'köz tavası' < Erm. čaṙut
  • cemek dial. 'üvendire kazıyacağı' < Erm. camak
  • cil, çil dial. 'hasır otu' < Erm. čil
  • cumur, çumur dial. 'yağda kızartılmış ekmek' < Erm. čmur
  • çemiç dial. 'dut kurusu' < Erm. čʿamičʿ
  • çepik dial. 'alkış' < Erm. cʿapʿik
  • çermik dial. 'kaplıca' < Erm. ǰermuk
  • çor dial. 'dert, hastalık' < Erm. čʿoṙ
  • çörten 'yağmur oluğu' < Erm. ǰordan
  • gecere dial. 'iplik çıkrığı' < Erm. kačrar
  • gem dial. 'düven' < Erm. kamn
  • haç < Fars. xāc < Erm. xačʿ
  • hanek dial. 'şaka; eğlence' < Erm. hanak
  • haşıl dial. 'bir yemek' < Erm. xašil
  • hedik 'buğday haşlaması' < Erm. hatik
  • herk dial. 'nadas' < Erm herk
  • hezan dial. 'kiriş' < Erm. hecan
  • hışır 'olmamış meyve' < Erm. xošor
  • hızar 'büyük bıçkı' < Erm. xizar
  • him dial. 'temel' < Erm. dial. him < himn
  • hodak dial. 'çiftçi yamağı' < Erm. hōtał
  • hopal dial. 'yaban güvercini' < Erm. hōpʿal
  • kama 'çivi' < Erm. gam
  • kerendi dial. 'tırpan' < Erm. gerandi
  • kete 'bir hamurişi' < Erm. gatʿay
  • kirve < Erm. kʿawor
  • kom dial. 'ağıl' < Erm. gom
  • kotan 'büyük saban' < Erm. kʿōtʿan
  • köftün 'keten küspesi' < Erm. kopton
  • küşne dial. 'burçak' < Erm. kʿušnay < Arap. kuşnā
  • lavaş 'ince pide' < Erm. lavaš < Fars. lavāş
  • madımak < Erm. madideğ
  • mayıs 'taze sığır gübresi' < Erm.
  • mazman dial 'kıldan dokuma yapan' < Erm mazman
  • merek dial. 'samanlık' < Erm. marag
  • met 'çelik çomak' < Erm. mēt
  • murç 'çekiçle çakılan demir kazık' < Erm. murč 'çekiç'
  • nahır dial. 'sığır sürüsü' < Erm. naxir
  • nüğü 'bir ölçü birimi" < Erm. dial. nuki, nugi < unki
  • orcik 'şeker sucuk' < Erm. ṙočik
  • pancar < Erm. banǰar
  • petek < Erm. pʿetʿek
  • pezevenk < Erm. bozawag [< boz 'prostitute' + awag 'elder, chief, superior']
  • pinti 'cimri' < Erm. pʿintʿi
  • poşa dial. 'Çingene' < Erm. pʿoša
  • poşu 'baş örtüsü' < Erm. pʿoši < Fars.
  • pot 'hata, gaf' < Erm. pʿotʿ
  • potur 'bir tür pantolon' < Erm. pʿotʿor
  • pöçük dial. 'kuyruk sokumu' < Erm. počʿik [<: počʿ 'tail']
  • şelek dial. 'sırtta taşınan yük' < Erm. šalak
  • şen 'neşeli' < Erm. šen
  • şıllık < Erm. šil 'squint-eyed' [+ T. -lık eki]
  • tekfur < Erm. tʿagwor
  • tel < Er. tʿel
  • teşi dial. 'yün eğirme aracı' < Erm. tʿeši
  • tığ dial. 'henüz savrulmamış ekin yığını' < Erm. tʿeł
  • tırtıl < Erm. tʿrtʿur
  • tonton < Erm. tʿontʿoš
  • torun < Erm. tʿoṙn
  • zangoç < Erm. žamgoc
  • zerun ' bir buğday türü' < Erm. dial. cʿirin < cʿorean
  • zoğal dial. 'kızılcık' < Erm. zołal

Kaynakça

Vikikaynak'ta
Ermenice
kaynaklar bulunmaktadır.

Dipnotlar

  1. ^ http://www.ethnologue.com/language/hye
  2. ^ Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması
  3. ^ "Review of Istanbul's Armenian community history" (İngilizce)
  4. ^ UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 (İngilizce)
  5. ^ UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 (İngilizce)
  6. ^ [1]
  7. ^ akunq.net
  8. ^ Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50
  9. ^ Bryson, Bill (1990). Mother Tongue (İngilizce). Penguin Books. ss. s. 68. ISBN 0-140-14305-X. 
  10. ^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999
  11. ^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904
  12. ^ Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermenice&oldid=14233225" sayfasından alınmıştır