Gıda: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok
Değişiklik özeti yok
54. satır: 54. satır:


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==
[http://www.turkomp.gov.tr/ Ulusal Gıda Kompozisyon Portalı]: Gıda besin değerleri, Gıda sepeti, Analiz yöntemleri vb.
* [http://www.turkomp.gov.tr/ Ulusal Gıda Kompozisyon Portalı]: Gıda besin değerleri, Gıda sepeti, Analiz yöntemleri vb.


{{commons-ufak||Food}}
{{commons-ufak||Food}}

Sayfanın 17.29, 12 Eylül 2013 tarihindeki hâli

Çeşitli bitkisel yiyecekler
Karışık pizza
Bir salata tabağı

Yiyecek veya gıda, canlıların hayatlarını devam ettirebilmeleri için yemek suretiyle tüketmeleri gereken maddeler. Belirli bir öğünde tüketilen yiyeceklere yemek denir. Yiyecekler organik veya inorganik maddelerden üretilmiş olabilirler. Yiyeceklerde bulunan ve canlıların yaşamını devam ettirmesi ve büyümesi için gerekli olan protein, vitamin, mineral gibi maddelere ise besin denir.

Yiyecekler genellikle karbonhidratlar, yağlar, su ve/veya proteinlerin karışımından oluşur. Sağlığa yararlı besinler içerirler ve bu maddeler organizmanın gelişmesi için gereklidir. Bahse konu olan gıdalar; bitki, hayvansal kaynaklardan veya mantar gibi diğer kategorilerden veya Alkol gibi fermantasyonla elde edilmiş yiyeceklerden sağlanabilir. Pek çok toplumlar önceleri, yiyeceklerini -diğer bir ifade ile gıda maddelerini, avcılık ve toplama yöntemi ile yapsalar da, günümüzde insanlar gıdalarını çiftçilik, büyük hayvan çiftliği ve balıkçılık ile avcılık yaparak almaktadırlar. Yiyecek maddeleri çeşit ve yapılışları bakımından toplumdan topluma değişiklikler göstermektedir. Öyle ki, aynı toplum içinde yerel olarak da farklılıklar gösterebilmektedir.

Tarihçe

İnsanlar, tarih boyunca hayvanları avlayarak, balık tutarak, ekim yaparak, tohum, meyve, sebzeler toplayarak gıda ihtiyaçlarını temin etmişlerdir.

Yüzyıllar boyunca birçok tarım aletleri ve teknikleri keşfedilmiş ve geliştirilmiştir. Sulama ve selektif üretim (belli bitki üzerinde çalışılması), insanlara gıdalarının kalite ve miktarını arttırmasına yarayan yeniliklerden sadece ikisidir.

Yiyecek grupları

On dokuzuncu asırdan beri gıdaların üç tip moleküler grup ihtiva ettiği bilinmektedir: Karbonhidratlar, yağlar ve proteinler.

İnsan ve hayvan dokularının yapısına giren ve diyette mutlaka bulunması gereken bazı maddeler şunlardır: Bazı aminoasitler (arginin, histidin, lösin, lizin, fenilalanin gibi), araşidonik asit ve linoleik asit gibi yağ asitleri, şekerler, vitaminler, mineraller (kalsiyum, klor, kobalt, bakır, demir, flor, iyot vb.) ve su.

Nebati dokular genellikle karbonhidratlardan, hayvani dokular ise proteinler ve kısmen de yağlardan zengindirler. Bir elma % 15 karbonhidrat, % 0,8 protein, % 0,4 yağ, % 0,4 mineral ve % 83,4 su ihtiva eder. Buna karşılık bir parça yağsız ette karbonhidrat hiç yoktur. Fakat % 19 protein, % 14 yağ, % 1 mineral ve % 66 su bulunur.

Baklagiller

Tahıllardan sonra gelen önemli bir gıda kaynağıdır. Soya fasulyesi, diğer fasulye çeşitleri, ,barbunya, bezelye, bamya, bu gruptadır. Proteinden çok zengin olan Soya fasulyesi bitkisinin yağından da istifade edilebilmektedir.

Şeker bitkileri

Şeker küçük moleküllü bir karbonhidrattır ve birçok bitkide bulunur. Fakat şeker elde etmek için özellikle şekerpancarı ve şekerkamışından istifade edilir. Şekerkamışı tropikal ve yarı tropikal iklimlerde yetişir ve % 7-20 oranında şeker ihtiva eder. Şekerpancarı ise ılıman iklimlerde yetişir ve ortalama % 17 şeker ihtiva eder.

Meyveler ve kabuklu yemişler

Meyvelerin bir kısmı ağaçlarda yetişmektedir (elma, armut, kiraz, vişne, şeftali, erik ve birçok benzerleri). Meyvelerin bir kısmı da doğrudan toprak üzerinde yetişir (kavun, karpuz ve çilek gibi).

Meyveler karbonhidrat, vitamin ve mineral yönünden; kabuklu yemişler ise (fıstık, fındık, ceviz, badem) yağ ve protein bakımından zengindirler.

Hayvani kaynaklı gıdalar

Bunların en önemlileri et, süt ve yumurta olup, yüksek oranda protein bulunduran kıymetli gıdalardır. Et kaynağı olarak büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar, balık, kümes hayvanları ve av hayvanları sayılabilir.

Beslenmede önemli bir yer tutan süt ve mamülleri, protein, yağ, karbonhidrat, kalsiyum, fosfor, potasyum, sodyum, vitaminler ihtiva etmektedir.

İnsanların yediği tek böcek ürünü baldır. Bal en mühim karbonhidrat kaynağı olup, birçok dertlere şifa olduğu bilinmektedir.

Kırmızı et olarak cağ (jağ) döner yoğun şekilde tüketilmektedir.

Yeni gıda kaynakları

Dünya nüfusunun hızla artması, dünyanın birçok yerlerinde beslenme bozukluklarının yaygınlaşması, bilim adamlarını sentetik protein ve diğer besin maddeleri üzerinde çalışmaya sevk etti.

Protein konsantreleri

Bunlar değişik bitki ve hayvani kaynaklardan geliştirilmiştir. Protein konsantresi yapımında iki basamak vardır. İlkinde bitki materyalinden protein, yağ ve pigmentler alınır. İkinci basamakta yağ ve pigmentler proteinlerden ayrılır.

Mikroorganizmalar aynı zamanda protein konsantreleri üretiminde önemli olabilir. Bira mayası uzun zamandan beri iyi bir protein kaynağı olarak bilinmektedir. Bilim adamları petrol hidrokarbonları ve sanayi artıkları zemininde protein üretebilmek için birçok yollar gerçekleştirmişlerdir.

Sentetik protein kaynakları

Belirli bir yapısı olan proteinlerin yapımında soya fasulyesi veya diğer proteinden zengin yağlı tohumlar, alkali (bazik) sıvılar vasıtasıyla ayrıştırılmakta ve netice % 95-98 protein ihtiva eden bir sıvı haline gelmektedir. Sonra bu yoğun protein konsantrasyonu 1-30 mikron kalınlığında lifçikler yapmak üzere suya çıkarılmaktadır. Daha sonra protein lifleri yağla birleştirilir, gerekli besleyici maddeler, vitaminler ilave edilir. Tamamlanan ürün, tavuğu, balığı, bifteği, meyveyi veya diğer yiyecekleri andırabilir. Kemik ve benzeri şeyler ihtiva etmez.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Gıda ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.