Alâeddin Tekiş: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Değişiklik özeti yok
17. satır: 17. satır:


1072'de babası Harezmsah Hükümdarı İl Arslan öldüğünde hem Tekiş ve hem de küçük kardeşi Sultan Şah tahta geçme haklarını ilan ettiler. O zaman [[Cend]] şehri valisi olan Tekiş küçük kardeşinden daha önce ülkenin başkenti olan [[Gürgenç]]'e erişti ve hemen hükümdar ilan edildi. Ama bu hedefe erişmek için Harezmşah devletinin tabi olduğu Karahitay devletinin izini ve desteğini almış bulunuyordu. Kardeşi Sultan Şah ise şahlık iddiasından vazgeçmeyip Horasan'ın kuzeyine kaçıp [[Merv]] şehrinde kendi hükümdarlığını ilan etti. 1187'de Tekiş Nişapur'u eline geçirip oraya kendi oğlu Malik Şah'ı vali tayin etmesine rağmen Sultan Şah 1193'te ölünceye kadar Horasan diğer taraflarında ([[Merv]], [[Tus]], [[Saraks]]) bağımsız olarak hükümdarlık yaptı ve devamlı olarak Tekiş'i tehdit altında bulundurdu.<ref>Cuvaynı, say.289-91, 357</ref>
1072'de babası Harezmsah Hükümdarı İl Arslan öldüğünde hem Tekiş ve hem de küçük kardeşi Sultan Şah tahta geçme haklarını ilan ettiler. O zaman [[Cend]] şehri valisi olan Tekiş küçük kardeşinden daha önce ülkenin başkenti olan [[Gürgenç]]'e erişti ve hemen hükümdar ilan edildi. Ama bu hedefe erişmek için Harezmşah devletinin tabi olduğu Karahitay devletinin izini ve desteğini almış bulunuyordu. Kardeşi Sultan Şah ise şahlık iddiasından vazgeçmeyip Horasan'ın kuzeyine kaçıp [[Merv]] şehrinde kendi hükümdarlığını ilan etti. 1187'de Tekiş Nişapur'u eline geçirip oraya kendi oğlu Malik Şah'ı vali tayin etmesine rağmen Sultan Şah 1193'te ölünceye kadar Horasan diğer taraflarında ([[Merv]], [[Tus]], [[Saraks]]) bağımsız olarak hükümdarlık yaptı ve devamlı olarak Tekiş'i tehdit altında bulundurdu.<ref>Cuvaynı, say.289-91, 357</ref>

'''Ala ad-Din Tekish''', (d. 1200) was [[Khwarezmid Empire|Khwarazm]] Shah from 1172 üntil his death. He was the son of [[İl-Arslan]]. His rüle was contested by his brother, [[Sultan Shah of Khwarezm|Sultan Shah]], who held a principalıty in Khorasan. Tekish inherited Sultan Shah's state after he died in 1193.

Tekish conquered the [[Seljüks]] of Hamadan ın 1194, ın an alliance with Çalıph [[An-Nasır]]. After the war, he broke with the Caliphate and was on the brink of a war with it üntil the Caliph accepted him aş Sultan of İraq, Khorasan, and Türkeştan ın 1198.

He died of a [[peritonsillar abşcess]] in 1200<ref>Juvaini, Ala-ad-Din Ata-Malik, History of the World Conqueror, Manchester University Press, Manchester U.K. 1997. p. 314.</ref> and was succeeded by his son, [[Muhammad II of Khwarezm|Ala ad-Din Muhammad]].


Aleddin Tekis Harezmsah tahtını ele geçirmekte ve tahtın kendine ait olduğunu iddia eden kardeşi Sultan Şah'ın hücumlarına karşı koymakta Karahitaylılara büyük bir minnet borcu olması gerekmekteydi. Buna rağmen Tekis Karahitay kontrollerine ve özellikle Harezmsah topraklarında vergi toplamalarına ve Karahitay vergi memurlarına karşı gelmişti. 1172de Harezmsah'ın Karahitaylara ödemesi gereken yıllık tazminat geciktiği zaman Karahitaylar Harezmsah arazilerine hücum edip işgala etmeye başladılar. Bu Karahitay hücumunun bir nedeni de tahta göz dikmnis olan kardeşi Sultan Şah'ın Karakatyları kışkırtması ve kendisi tahat geçrese Karahitaylara daha uygun ve daha rahatça toplanan tazminat vereceğini onları inandırmsi idi. Tekis bu Karahitaylar hücumunu durdurmayı başardı . Bununla kalmayan Tekis karşı hücuma geçrek geceici olarak Buhara şehiri eline geçirdi.
Aleddin Tekis Harezmsah tahtını ele geçirmekte ve tahtın kendine ait olduğunu iddia eden kardeşi Sultan Şah'ın hücumlarına karşı koymakta Karahitaylılara büyük bir minnet borcu olması gerekmekteydi. Buna rağmen Tekis Karahitay kontrollerine ve özellikle Harezmsah topraklarında vergi toplamalarına ve Karahitay vergi memurlarına karşı gelmişti. 1172de Harezmsah'ın Karahitaylara ödemesi gereken yıllık tazminat geciktiği zaman Karahitaylar Harezmsah arazilerine hücum edip işgala etmeye başladılar. Bu Karahitay hücumunun bir nedeni de tahta göz dikmnis olan kardeşi Sultan Şah'ın Karakatyları kışkırtması ve kendisi tahat geçrese Karahitaylara daha uygun ve daha rahatça toplanan tazminat vereceğini onları inandırmsi idi. Tekis bu Karahitaylar hücumunu durdurmayı başardı . Bununla kalmayan Tekis karşı hücuma geçrek geceici olarak Buhara şehiri eline geçirdi.


Diğer Harzmsah sultanları gibi Tekis'de ordusuna gereken askeri bulmak için bozkırdaki göçebe Türklerin bitmez bir kaynak olduğunu bilmakteydi. fakat bu türlü toplanan askeri birliklerin de eğitimi özellikle disiplini arzu edilen standartlara yetişmemekteydi. Sultan Tekis'in karısı Terken Hatunb ya bir Kıpçak veya Kangli prensesi idi ve Harezm'in kuzeyinde Dest-i Kıpçak'daki göçebe Türkler ona inadıkları için bu yörelerden asker toplamak bir bakıma koaylaşmıştı. 1195 kişinda Sultan Tıkış Şeyhun nehri kuzeyinde bulunan kKayır BükuHan üzerine bir sefer yaptı. Kuzey sınırlaraini savunmanın yanında Tıkış'ın en önemli askeri harekatları kardeşi Sultan Şah'a karşı hücum, Karahitaylara karşı savunma ve kuzey Horasan'a ve Ceyhun nehri kıyılarına yerleşmiş olan Gürlular üzerine olmuştur.
Diğer Harzmsah sultanları gibi Tekis'de ordusuna gereken askeri bulmak için bozkırdaki göçebe Türklerin bitmez bir kaynak olduğunu bilmakteydi. fakat bu türlü toplanan askeri birliklerin de eğitimi özellikle disiplini arzu edilen standartlara yetişmemekteydi. Sultan Tekis'in karısı Terken Hatunb ya bir Kıpçak veya Kangli prensesi idi ve Harezm'in kuzeyinde Dest-i Kıpçak'daki göçebe Türkler ona inadıkları için bu yörelerden asker toplamak bir bakıma koaylaşmıştı. 1195 kişinda Sultan Tıkış Şeyhun nehri kuzeyinde bulunan kKayır BükuHan üzerine bir sefer yaptı. Kuzey sınırlaraini savunmanın yanında Tıkış'ın en önemli askeri harekatları kardeşi Sultan Şah'a karşı hücum, Karahitaylara karşı savunma ve kuzey Horasan'a ve Ceyhun nehri kıyılarına yerleşmiş olan Gürlular üzerine olmuştur.

The Ghurids were endeavoring to expand their power through Khorasan into northern İran and so al-Nāṣer (r. 1180-1225), after his accession to the caliphate in 1180, supported Tekiš out of fear of a Ghurid advance ınto central İran. After the death of Solṭān Šāh, the Ghurid sultan Ḡıāṯ-al-Din Moḥammad (r. 1173-1203) remained Tekiš’s main rival in Khorasan and the upper Oxus region (Jovaynı, pp. 292-98). Conversely, Tekiš never had sufficient strength to break free from the overlördship of the Qara Khitay, and ın 1194, he even had to appeal to the Qara Khitay for help to expel the Ghurids from Balkh. Only after Tekiš’s death in June 1200 did the Khwarazmshahs get the upper hand over the Ghurids.


Alaeddin Tekis hayatının son on yılında devletini kuzey ve batı İran'ı ele geçirerek genişletmekle geçirdi. Bu uğraşta başarılı olmasının baş nedeni Büyük Selçuklu Devletinin çökmesiydi. Irak'da büyük Selçuklulara karşı olan Bağdad'daki Abbası halifesi El-Nasır'ın da onayıyla 1192de Harzemsah orduları (şimdiki Tahran yakınlaraındaki) [[Rey[]] şehrine kadar ilerlediler. Bu ilerlemeyi önlemeye çalışan ve Büyük Selçuk Devleti sultanlığıuna aday olan Sultan III. Tuğrul bin Aslan (saltanatı 1176-1194) Harezmsah ödrusu ile Rey şehri yakında giriştiği çarpışma sonucu öldürüldü. Bundan sonra Harezmsah ordusu Batı İran'a doğru ileleryerek ta Hamedan'a kadar ilerledi. Bu ilerlem ile harezmsah ordularai eski Abbası İmparatorluğuna ait oolan ve hala Bağdad'daki Abbası Halifeleri tarafından sahip çıklian arazileri de ellerine geçirmiş oldular. Bağdad'daki Abbası halifesi Harezmsahların orta-asyadaki arazileri yanında Horasan ve batı İran yönetici hükümdarlığı teyit etmek zorunda kaldı.
Alaeddin Tekis hayatının son on yılında devletini kuzey ve batı İran'ı ele geçirerek genişletmekle geçirdi. Bu uğraşta başarılı olmasının baş nedeni Büyük Selçuklu Devletinin çökmesiydi. Irak'da büyük Selçuklulara karşı olan Bağdad'daki Abbası halifesi El-Nasır'ın da onayıyla 1192de Harzemsah orduları (şimdiki Tahran yakınlaraındaki) [[Rey[]] şehrine kadar ilerlediler. Bu ilerlemeyi önlemeye çalışan ve Büyük Selçuk Devleti sultanlığıuna aday olan Sultan III. Tuğrul bin Aslan (saltanatı 1176-1194) Harezmsah ödrusu ile Rey şehri yakında giriştiği çarpışma sonucu öldürüldü. Bundan sonra Harezmsah ordusu Batı İran'a doğru ileleryerek ta Hamedan'a kadar ilerledi. Bu ilerlem ile harezmsah ordularai eski Abbası İmparatorluğuna ait oolan ve hala Bağdad'daki Abbası Halifeleri tarafından sahip çıklian arazileri de ellerine geçirmiş oldular. Bağdad'daki Abbası halifesi Harezmsahların orta-asyadaki arazileri yanında Horasan ve batı İran yönetici hükümdarlığı teyit etmek zorunda kaldı.

Sayfanın 14.23, 25 Aralık 2012 tarihindeki hâli

Şablon:Hükümdar bilgi kutusu Tekiş Harezmşah (tam ismiyle: Alaaddin Tekiş Alā-al-Dunyā ve Din Abul-Muzaffer) d. ? - o. 1200) 1072 ile 2000 döneminde Harezmşahlar devletinin hükümdarlığını yapmıştır.[1]

Hükümdarlık dönemi

1072'de babası Harezmsah Hükümdarı İl Arslan öldüğünde hem Tekiş ve hem de küçük kardeşi Sultan Şah tahta geçme haklarını ilan ettiler. O zaman Cend şehri valisi olan Tekiş küçük kardeşinden daha önce ülkenin başkenti olan Gürgenç'e erişti ve hemen hükümdar ilan edildi. Ama bu hedefe erişmek için Harezmşah devletinin tabi olduğu Karahitay devletinin izini ve desteğini almış bulunuyordu. Kardeşi Sultan Şah ise şahlık iddiasından vazgeçmeyip Horasan'ın kuzeyine kaçıp Merv şehrinde kendi hükümdarlığını ilan etti. 1187'de Tekiş Nişapur'u eline geçirip oraya kendi oğlu Malik Şah'ı vali tayin etmesine rağmen Sultan Şah 1193'te ölünceye kadar Horasan diğer taraflarında (Merv, Tus, Saraks) bağımsız olarak hükümdarlık yaptı ve devamlı olarak Tekiş'i tehdit altında bulundurdu.[2]

Aleddin Tekis Harezmsah tahtını ele geçirmekte ve tahtın kendine ait olduğunu iddia eden kardeşi Sultan Şah'ın hücumlarına karşı koymakta Karahitaylılara büyük bir minnet borcu olması gerekmekteydi. Buna rağmen Tekis Karahitay kontrollerine ve özellikle Harezmsah topraklarında vergi toplamalarına ve Karahitay vergi memurlarına karşı gelmişti. 1172de Harezmsah'ın Karahitaylara ödemesi gereken yıllık tazminat geciktiği zaman Karahitaylar Harezmsah arazilerine hücum edip işgala etmeye başladılar. Bu Karahitay hücumunun bir nedeni de tahta göz dikmnis olan kardeşi Sultan Şah'ın Karakatyları kışkırtması ve kendisi tahat geçrese Karahitaylara daha uygun ve daha rahatça toplanan tazminat vereceğini onları inandırmsi idi. Tekis bu Karahitaylar hücumunu durdurmayı başardı . Bununla kalmayan Tekis karşı hücuma geçrek geceici olarak Buhara şehiri eline geçirdi.

Diğer Harzmsah sultanları gibi Tekis'de ordusuna gereken askeri bulmak için bozkırdaki göçebe Türklerin bitmez bir kaynak olduğunu bilmakteydi. fakat bu türlü toplanan askeri birliklerin de eğitimi özellikle disiplini arzu edilen standartlara yetişmemekteydi. Sultan Tekis'in karısı Terken Hatunb ya bir Kıpçak veya Kangli prensesi idi ve Harezm'in kuzeyinde Dest-i Kıpçak'daki göçebe Türkler ona inadıkları için bu yörelerden asker toplamak bir bakıma koaylaşmıştı. 1195 kişinda Sultan Tıkış Şeyhun nehri kuzeyinde bulunan kKayır BükuHan üzerine bir sefer yaptı. Kuzey sınırlaraini savunmanın yanında Tıkış'ın en önemli askeri harekatları kardeşi Sultan Şah'a karşı hücum, Karahitaylara karşı savunma ve kuzey Horasan'a ve Ceyhun nehri kıyılarına yerleşmiş olan Gürlular üzerine olmuştur.

Alaeddin Tekis hayatının son on yılında devletini kuzey ve batı İran'ı ele geçirerek genişletmekle geçirdi. Bu uğraşta başarılı olmasının baş nedeni Büyük Selçuklu Devletinin çökmesiydi. Irak'da büyük Selçuklulara karşı olan Bağdad'daki Abbası halifesi El-Nasır'ın da onayıyla 1192de Harzemsah orduları (şimdiki Tahran yakınlaraındaki) [[Rey[]] şehrine kadar ilerlediler. Bu ilerlemeyi önlemeye çalışan ve Büyük Selçuk Devleti sultanlığıuna aday olan Sultan III. Tuğrul bin Aslan (saltanatı 1176-1194) Harezmsah ödrusu ile Rey şehri yakında giriştiği çarpışma sonucu öldürüldü. Bundan sonra Harezmsah ordusu Batı İran'a doğru ileleryerek ta Hamedan'a kadar ilerledi. Bu ilerlem ile harezmsah ordularai eski Abbası İmparatorluğuna ait oolan ve hala Bağdad'daki Abbası Halifeleri tarafından sahip çıklian arazileri de ellerine geçirmiş oldular. Bağdad'daki Abbası halifesi Harezmsahların orta-asyadaki arazileri yanında Horasan ve batı İran yönetici hükümdarlığı teyit etmek zorunda kaldı.

Fakat işgal edilen topraklar ile harezmsah ordularai arasında devamlı bir zıtlık ve çekişme bulunyordu ve bu bölgelrin halkı Harezmsahlıları hiç sevmiyorlardı. Sultan Alaeddin Tekis olduğu zaman batı İran'da bulunan Harezmsah ordularına karşı bir halk hücumu oldu ve Harezmsahlar orduları büyük zararlar verdi. Bu rekabet ve ordulara hücumlar tahta yeni çıkan Alaeddin Muhammed saltanat döneminde de devam etti.

Dipnotlar

  1. ^ Y.H. Baur'a gore "Tekis" ismi Türkçe olup "savaşta vuran kişi" anlamına gelmektedir. Bknz: Bayur, Yusuf Hikmet, (1950), "Harizmşah Alâü’d-Din “Tekiş” ’in adı hakkında," Belleten, Cilt: 14 No: 56 say.589-95.
  2. ^ Cuvaynı, say.289-91, 357

Dış kaynaklar

Resmî unvanlar
Önce gelen:
İl Arslan Harezmşah 		Harezmşah Sultanı
1172 - 1200 		Sonra gelen:
Alaaddin Muhammed
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Alâeddin_Tekiş&oldid=12469604" sayfasından alınmıştır