Taşlıçay

Şablon:Bilgikutusu Türkiye şehir Taşlıçay (Şablon:Lang-ku), Ağrı ilinin bir ilçesidir. Türkiye İran transit yolu üzerinde, Murat nehrinin kuzey kıyısında kurulmuştur. Doğudan Diyadin ve Doğubeyazıt, kuzeyden Tuzluca, batıdan Ağrı ve Hamur, güneyden Erciş ile çevrilidir. Alanı 798 km kare, deniz seviyesinden yüksekliği 1660 m. dir.

Ağrı’nın orta kesiminde yer alan ilçenin büyük bölümü 2000 metreden yüksek dağlarla kaplıdır. Kuzey ve güneyde uzanan dağlar, orta bölümünde Murat vadisi ile ayrılır. Arazi volkaniktir. Kuzeyini Aras Güneyi sıradağlarının üzerindeki Perili dağının güney uzantıları ve Ziyaret tepesi (2800 m), güneyini Aladağ, güney batı kesimini de Kandil dağının doğu bölümü ile çevrilidir.

İlçe’nin en yüksek noktası, güneydeki Aladağ üzerinde bulunan Muratbaşı (Koçbaşı) (3510 m) dağıdır. Diğer yüksek noktaları şunlardır: Kuzeyde Ziyaret tepesi 1800 m., Balık gölü dağı 3159 m., güney doğuda Rüzgar tepesi 2828 m., güney batıda Kandil dağı 2750 m. çevresindeki dağlık alanlardan alçak olan orta bölümdeki dalgalı düzlükler, çöküntü alanı ve Murat’ın aşındırdığı yerlerdir.

Bir yayla görünümünde olan bu orta bölüm, tarıma en elverişli alandır. Buraya Taşlıçay ovası da denir. ilçe’de kara iklimi egemendir. Yazlar sıcak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. Yüksek yerlerde kar kalınlığı 1 metreyi bulur. Aladağ’ın 2700 m.den yüksek yerleri kalıcı kar ve buzlarla kaplıdır. Yağmurlar ekseri ilkbahar ve sonbaharda görülür. Kışın yağan kar, nisan ayı başına kadar yerde kalır. Doğal bitki örtüsünü ağustosa kadar yeşil kalan otluklar teşkil eder. Orman yoktur, sadece Murat nehrinin kıyısındaki çalılıklar vardır.

İlçe’nin en önemli akarsuyu doğu-batı yönünde akan Murat Nehridir. Murat suyu kuzey ve güneydeki dağlardan kaynaklanan derelerle beslenir. Murat nehrine kuzeyden Boti çayı, Büyük çay, Mirzehan çayı; güneyden Kubik çayı, Geldüş suyu ve Didem çayı karışır. Bu sular ilkbaharda karların erimesi ve yağmur sayesinde oldukça gür akarlar. Taşteker regülatörü hariç, Murat’tan sulama işlerinde faydalanılmaz. Sinek ve Aladağ’ın yüksek kesimlerinde görülen ve yazın sulak çayırlarla yeşillenen yaylalar önemli hayvancılık alanlarıdır.

Buralara çoğunlukla Doğubeyazıtlılar yaylaya çıkar. Yaz mevsimlerinde yaylalar geçici birer köy yerleşmesi ve mesire yeri görünüşü yansıtır. Türkiye’nin en yüksek göllerinden biri olan Balık gölünün yarısı Taşlıçay’ın sınırları içindedir. Bu set gölünde sazan ve alabalık bulunur; gölün ve çevresinin manzarası ilgi çekicidir. Burası mesire yeridir. Kuzeydeki perili dağın yamaçlarında, yanı balık gölüne yakın yerlerde Sodo, Tırşo ve Turna buzul gölleri yer alır.

Halk Tarım ve Hayvancılıkla geçinir. Taşlıçay, Güneyde Aladağ, kuzeyde Sinek yaylalarının birbirine çok yaklaştığı alanda olduğundan arazisi engebelidir. Bu yüzden tarıma elverişli yerleri azdır. Bu durum, ekonomiyi engellemiştir. şeker pancarı ekilir, tahıl tarımı, kuçuk ve büyük baş hayvancılığı yapılır. Yerli ırk sığır ile Morkaraman koyun beslenir. Süt, peynir ve yağ üretimi önemlidir. Hayvan ürünleri ve canlı hayvan ticareti yapılırsa da, bunların çoğu Ağrı’da pazarlanır. Son yıllarda kümes hayvancılığı, besicilik ve arıcılık gelişmiştir. çok koyun beslenen dağ köylerinde halı, kilim, yastık gibi dokumanlar yapılır.

Ekonomi

Az da olsa meyve yetiştirilir, Bostan ekilir. iklimin sertliği nedeniyle bitkisel üretim çeşitlenmemiştir. Taşlıçay ilçe olduktan sonra yavaş yavaş gelişmeye başladı, fakat yetersiz kaldı. Köy sayısının azlığı, Ağrı’ya yakınlığı ve halkın ekonomik gücünün sınırlı oluşu yüzünden ticaret hayatında durgunluk gözlenmektedir. ilçe maden yönünden de fakirdir.

M.T.A. tarafından Murat nehri kıyısında maden suyu kaynağı tespit edilmiştir.

Tarihçe

İlçe merkezinin güneyinde bulunan höyük, buranın eski bir yerleşim merkezi olduğu izlenimini vermektedir. Ancak Taşlıçay’ın tarihine ilişkin yeterli bilgi yoktur. Aşağı Toklu, çöğürlü, Tanrıverdi köylerinde küçük çapta kaleler varsa da tahrip edildikleri gibi, Türkçe tarihi kaynaklarda adları geçmemektedir.

Taşlıçay’ın en eski tarihe sahip yeri, Taşteker (Üçkilise ya da Dıra Fılla) köyüdür. Taşlıçay Diyadin arasında Murat nehrinin güney kıyısındaki bu köy tarihi kaynaklarda Bagavan veya Pakavan (Eski İran dilinde "tapınakkent") adıyla bilinen kenttir. Ermeni ve İran hükümdarları döneminde önemli bir tapınak merkezi olmuş, Sasani hanedanı kurucusu olan Ardeşir burada ünlü bir Mecusi (Zerdüşti) tapınağı yaptırmıştır. 4. yüzyıl başında Ermenilere Hıristiyan dinini getiren Aziz Grigor bu tapınakları kiliseye çevirmiş ve otuz gün süren oruç ve duadan sonra Ermeni kralı ve ileri gelenleri burada Fırat (Murat) nehrinde vaftiz edilerek Hıristiyanlığı kabul etmişlerdir. 634 yılında büyütülerek yeniden inşa edilen Pakavan kilisesi 20. yüzyıla dek sapasağlam gelmişken Ermenilerin burayı terk etmelerinden sonra yıkılmış ve enkazından elde edilen taşlarla şimdiki il merkezinde bulunan Ağrı merkez camii inşa edilmiştir.

Yörede 19. yüzyıla dek nüfus çoğunluğunu oluşturan Ermenilern büyük bir kısmı 1828 Osmanlı-Rus savaşı esnasında memleketlerini terkederek Rusya'ya sığınmışlardı. Bu tarihten sonra geri kalan Ermeniler yoksul ve az nüfuslu altı köyde kalmış, bunlar da 1915'ten sonra imha edilmişlerdir. Taşlıçay ve Eleşkirt yöresinin 1808-1829 yılları arasındaki tarihine ilişkin Boğos Muradyan tarafından yazılmış çok etraflı bir vekayiname mevcuttur.

Murat vadisindeki yol güzergahında bulunan ilçe toprakları, birçok kavmin ve bu meyanda Türk akıncılarının ve Kürt aşiretlerinin geçiş yolu olmuştur. 1064’te Selçuklu Türkleri tarafından yağmalandı. 1243 Kösedağ Savaşından sonra İlhanlıların, daha sonra Celayirlilerin, Timur’un, Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türkmen devletlerinin yönetimine girdi. 1502-1514 yılları arasında Safevilerin eline geçti.

Çaldıran Zaferi (1514) ile birlikte Osmanlı topraklarına katıldı. iran Safevilerinin sınır tecavüzleri sonucunda 1578’te tekrar geri alındı. 1585 tarihli Osmanlı Mufassal Tapu defterinde gösterilen şelve Sancağının dört nahiyesinden biri Kumluca’dır. Taşlıçay, 1828-1829, 1854-1856, 1877-1878 Osmanlı Rus savaşlarında Rus işgaline uğradı. 1885’te asayiş karakolu kuruldu. 1892’de bucak merkezi oldu. Birinci Dünya Harbinde yeniden Rus işgaline uğrayan ilçe, 1917’de Rusların geri çekildiği günlerde Ermeni saldırılarına maruz kaldı. Önceleri Diyadin’e bağlı Aşağı Taşlıçay adıyla bir bucak olarak yönetilirken 4.3.1954 tarih ve 6324 sayılı kanunla ilçe yapıldı.

Nüfus

İlçenin nüfusu 2008 yılı genel nüfus sayımına göre, 23421'dür. Bunun 5700'i ilçe merkezinde, 17721'sı köy ve kasabalarda yaşamaktadır. Yüzölçümü ise 845 km²'dir.

İlçe bağlısı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; ? belde, 36 köy ve 4 mahalleden oluşmaktadır.

Yıllara göre ilçe nüfus verileri
Yıllar	Merkez	Köyler	Toplam
2008	5700	17721	23421
2000	5180	16659	21839
1997
1990	4555	17421	21976
1985
1980
1975
1970
1965
1960

Dış bağlantılar

• Taşlıçay İlçe Hastanesi
• YerelNET