Stronsiyum: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 17.13, 18 Kasım 2019 tarihindeki hâli

Stronsiyum, Sr sembollüne sahip, atom numarası 38 olan, toprak alkali metaller grubundan gümüşümsü beyaz renkli bir kimyasal element. Oda sıcaklığında katı olan elementin atom ağırlığı 87,62 g/mol'dür. Stronsiyum, kimyasal olarak son derece reaktif olup, hava ile temas ettiği takdirde sarı rengine döner. Element sölestin ve strontianit minerallerinde bulunur. 90Sr izotopu ve radyoaktif radyoaktif serpintisinde hediye olarak, 28,90 yıllarının bir yarı ömrüne sahip oluyor.

Adair Crawford ilk olarak 1790 yılında strontianit (SrCO₃) mineralini tanımlamıştır. 1808 yılında ise Humphry Davy tarafından elektroliz yöntemi ile izole edilmiştir. Stronsiyum metali eritilmiş SrCl₂ tuzunun elektrolizi ile saf olarak elde edilir.

Üretim

Endüstriyel olarak stronsiyum metalinin üretimi için gerekli stronsiyum oksit, sölestin mineralinden sağlanır. Stronsiyum oksit metalik alüminyum ile metalotermik redüksiyonu tabi tutulur ve metalik stronsiyum açığa çıkar. Reaksiyon, elektrik ark fırınlarında vakum altında gerçekleştirilir. Bu işlemde Sr %0,6 ya kadar oksitlenir ve vakum altında sublimasyon sayesinde uzaklaştırılır (%99,9). Bu saflıktaki Sr metali Ca ile aynı özellikleri gösterir. Sr ayrıca stronsiyum klorür ve KCI ergiyinden elektroliz yoluyla kazanılabilir.

Dünyada en büyük stronsiyum rezervleri İspanya, Meksika, Çin, Arjantin ve İran'da bulunmaktadır. Roskill lnformation Services'in 1999 yılında yaptığı araştırmaya göre dünya rezervlerinin 12 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.

Türkiye

1972 yılında Barit Maden Türk A.Ş. Sivas'ın 29 km güneyinde Sivas-Kangal karayolunda Miyosen yaşlı jipsler içerisinde önemli bir selestit yatağını işletmeye başlamıştır. Daha sonra yapılan araştırmalarda Sivas Tersiyer Havzası'nda çok sayıda Selestit yatağı saptanmış ancak bir kısmı rezerv ve tenörce ekonomik bulunmamıştır. MTA Genel Müdürlüğünün bulduğu Kabalı (Hafik), Battalhöyüğü Tepe (Ulaş) ve daha küçük rezervli onlarca Selestit cevherleşmesi vardır. Barit Madencilik A.Ş.'nin şu anda 3-4 ruhsatlı Selestit sahası bulunmaktadır.

Ekonomik olan tüm selestit yatakları Üst Eosen ve Alt Miyosen yaşlı evaporitik çökeller içerisinde katmansı veya mercekler şeklinde, genelde jipslerle birlikte gözlenmekte ve bir kısmı CaCO₃ içermektedir. Bundan başka Konya Ereğli ve Malatya'da yeni zuhurlar bulunmuş, ancak Sivas yöresindekiler dışında ekonomik olabilecek bir yatak henüz saptanamamıştır.

Kullanım alanları

Stronsiyum tuzları

Dünyada stronsiyumu en fazla tüketen ülkeler ABD ve Japonya'dır. Stronsiyum karbonat olarak TV tüplerinde kullanımı en yaygın tüketim şeklidir. ABD ve Japonya'da üretilen renkli TV tüplerinde daha yüksek voltajlar kullanıldığından bu ülkelerde Sr kullanılmaktadır. Avrupa'da daha düşük voltajlı renkli TV'ler üretilmekte ve genelde baryum kullanılmaktadır.

Diğer bir kullanım alanı ile ferritlerdir. Ferritler seramik olarak otomotiv sanayinde, demir cevheri seperatörlerinde, fotokopi makinalarında ve özel alaşımlarda kullanılmaktadır. Ayrıca aleve verdiği kırmızı renk dolayısıyla havai fişekler ve sinyal maddeleri üretiminde; cam, boya, ilaç sanayiinde; çinko elektrolizinde; kuru fırın ve uçak motoru gibi makinelerde kullanılan mil yataklarını yağlayıcı olarak kullanılmaktadır. Stronsiyum hekzaferrit (SrO.6Fe₂O₃) bu gruba bir örnektir.

Sölestin cevherinin karbonla reaksiyonu sonucu oluşan stronsiyum sülfür (SrS) havai fişek ve florasan madde olarak boyalarla kullanılır. Stronsiyum nitrat [Sr(NO₃)₂] stronsiyum karbonatın %60’lık asitte çözünmesi sonucu oluşur. İlaç sanayinde ve aleve verdiği koyu kırmızı renk doyalasıyla havai fişeklerde kullanılır. Stronsiyum oksit (SrO), SrCO₃'nın 1400-1500 °C civarında vakum atında kömürle reaksiyonu sonucu oluşur ve ilaç sanayisinde, havai fişeklerde ve Sr-ferrit üretiminde ara ürün olarak kullanılır.

Stronsiyum-niobyum-kromseskioksit, niobyum oksit ve kromseskioksitle reaksiyonu sonucu oluşan Sr-Ni-kromseskioksit elektrik sanayinde kullanılır. SrCl₂'ün soda liçiyle kristalleşen Sr(OH)₂ şeker fabrikalarında melasten şekeri kurtarmak için kullanılmıştır. Stronsiyum silikat ise yüksek kaliteli demir üretiminde British Cast Iron Research Association tarafından geliştirilen bir yöntemle kullanılmaktadır. Stronsiyum kromat, kromaj kaplamacılığında düzenleyici olarak kullanılır.

Alışım ve metal olarak

Stronsiyum'un metal veya alaşım olarak kullanım sahası sınırlıdır. Ergimiş bakırda deoksidan madde olarak %10 stronsiyum ile %20 ila %40 oranında çinko alışımı kullanılmaktadır. Al-Si alaşımlarında ise aşılayıcı madde olarak kullanılan stronsiyum, silisyum kristallerinin şekil ve boyutlarını değiştirip çok ince dağılımı sağlamaktadır. Stronsiyumun atomik çapı büyük olduğundan ötürü elementten X ışınlarının nötralize edilmesinde de yararlanılır.

Kaynakça

MTA

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
+{{Kaynaksız}}
-{{Düzenle|Ağustos 2010}}
+[[Dosya:Strontium destilled crystals.jpg|küçükresim|Stronsiyum kristalleri]]
-'''Stronsiyum''', atom numarası 38 olan, gümüşümsü beyaz metalik katı bir elementtir. Sembolü '''Sr''''dir. Toprak alkali metaldir. Atom ağırlığı: 87,62 g/mol'dür. Alkalin bir yer metali stronsiyum, kimyasal olarak son derece reaktif olduğu bir yumuşak gümüş-beyaz renk ya da sarımtırak metalik öğedir. Metal, havalandırmayı sergilediğinde sarı döner. O, minerallar celestine ve strontianite'sinde elbette meydana gelir. 90Sr izotopu ve radyoaktif radyoaktif serpintisinde hediye olarak, 28,90 yıllarının bir yarı ömrüne sahip oluyor.
+'''Stronsiyum''', '''Sr''' sembollüne sahip, [[atom numarası]] 38 olan, [[Toprak Alkali Metaller|toprak alkali metaller]] grubundan gümüşümsü beyaz renkli bir [[kimyasal element]]. Oda sıcaklığında katı olan elementin [[atom ağırlığı]] 87,62 g/mol'dür. Stronsiyum, kimyasal olarak son derece [[reaktif]] olup, hava ile temas ettiği takdirde sarı rengine döner. Element [[sölestin]] ve [[strontianit]] minerallerinde bulunur. 90Sr izotopu ve radyoaktif radyoaktif serpintisinde hediye olarak, 28,90 yıllarının bir yarı ömrüne sahip oluyor.
-Adair Crawford ilk olarak [[1790]] yılında [[strontianit]] (SrCO<sub>3</sub>) mineralini tanımlamıştır. 1808 yılında ise [[Humphry Davy]] tarafından elektroliz yöntemi ile izole edilmiştir. Stronsiyum metali eritilmiş SrCl<sub>2</sub> tuzunun elektrolizi ile saf olarak elde edilir.
+Adair Crawford ilk olarak [[1790]] yılında strontianit (SrCO<sub>3</sub>) mineralini tanımlamıştır. 1808 yılında ise [[Humphry Davy]] tarafından elektroliz yöntemi ile izole edilmiştir. Stronsiyum metali eritilmiş SrCl<sub>2</sub> tuzunun elektrolizi ile saf olarak elde edilir.
+== Üretim ==
-Dünyada en büyük stronsiyum rezervleri [[İspanya]], [[Meksika]], [[Çin]], [[Türkiye]] ve [[İran]]'da bulunmaktadır. Roskill lnformation Services'in [[1999]] yılında yaptığı araştırmaya göre dünya rezervlerinin 12 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.
+[[Dosya:World Strontium Production 2014.svg|küçükresim|320x320pik|Dünya'daki stronsiyum üreticileri]]
+Endüstriyel olarak stronsiyum metalinin üretimi için gerekli [[stronsiyum oksit]], sölestin mineralinden sağlanır. Stronsiyum oksit metalik [[alüminyum]] ile metalotermik [[İndirgenme|redüksiyonu]] tabi tutulur ve metalik stronsiyum açığa çıkar. Reaksiyon, elektrik ark fırınlarında vakum altında gerçekleştirilir. Bu işlemde Sr %0,6 ya kadar oksitlenir ve vakum altında sublimasyon sayesinde uzaklaştırılır (%99,9). Bu saflıktaki Sr metali Ca ile aynı özellikleri gösterir. Sr ayrıca stronsiyum klorür ve KCI ergiyinden [[elektroliz]] yoluyla kazanılabilir.
+[[Dosya:Celestine Poland.jpg|sol|küçükresim|Sölestin minerali stronsiyum üretiminin hammaddesini oluşturur.]]
+Dünyada en büyük stronsiyum rezervleri [[İspanya]], [[Meksika]], [[Çin]], [[Arjantin]] ve [[İran]]'da bulunmaktadır. Roskill lnformation Services'in [[1999]] yılında yaptığı araştırmaya göre dünya rezervlerinin 12 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.
+=== Türkiye ===
-Dünyada stronsiyumu en fazla tüketen ülkeler [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ve [[Japonya]]'dır. Stronsiyum karbonat olarak TV tüplerinde kullanımı en yaygın tüketim şeklidir. ABD ve Japonya'da üretilen renkli TV tüplerinde daha yüksek voltajlar kullanıldığından bu ülkelerde Sr kullanılmaktadır. [[Avrupa]]'da daha düşük voltajlı renkli TV'ler üretilmekte ve genelde Ba kullanılmaktadır.
+yılında Barit Maden Türk A.Ş. [[Sivas]]'ın 29&nbsp;km güneyinde Sivas-[[Kangal]] karayolunda [[Miyosen]] yaşlı [[jips]]ler içerisinde önemli bir [[selestit]] yatağını işletmeye başlamıştır. Daha sonra yapılan araştırmalarda Sivas Tersiyer Havzası'nda çok sayıda Selestit yatağı saptanmış ancak bir kısmı rezerv ve tenörce ekonomik bulunmamıştır. MTA Genel Müdürlüğünün bulduğu Kabalı (Hafik), Battalhöyüğü Tepe ([[Ulaş]]) ve daha küçük rezervli onlarca Selestit cevherleşmesi vardır. Barit Madencilik A.Ş.'nin şu anda 3-4 ruhsatlı Selestit sahası bulunmaktadır.
-Diğer bir kullanım alanı ile ferritlerdir. Ferritler seramik olarak otomotiv sanayinde, demir cevheri seperatörlerinde, fotokopi makinalarında ve özel alaşımlarda kullanılmaktadır. Ayrıca aleve verdiği kırmızı renk dolayısıyla havai fişekler ve sinyal maddeleri üretiminde; cam, boya, ilaç sanayiinde; çinko elektrolizinde; kuru fırın ve uçak motoru gibi makinelerde kullanılan mil yataklarını yağlayıcı olarak kullanılmaktadır. Genelde stronsiyum tüketimi stronsiyum karbonat şeklinde olmaktadır.
-yılında Barit Maden Türk A.Ş. [[Sivas]]'ın 29&nbsp;km güneyinde Sivas-[[Kangal]] karayolunda [[Miyosen]] yaşlı [[jips]]ler içerisinde önemli bir [[selestit]] yatağını işletmeye başlamıştır. Daha sonra yapılan araştırmalarda Sivas Tersiyer Havzası'nda çok sayıda Selestit yatağı saptanmış ancak bir kısmı rezerv ve tenörce ekonomik bulunmamıştır. MTA Genel Müdürlüğünün bulduğu Kabalı (Hafik), Battalhöyüğü Tepe ([[Ulaş]]) ve daha küçük rezervli onlarca Selestit cevherleşmesi vardır.
-Barit Madencilik A.Ş.'nin şu anda 3-4 ruhsatlı Selestit sahası bulunmaktadır.
 Ekonomik olan tüm selestit yatakları Üst [[Eosen]] ve Alt Miyosen yaşlı evaporitik çökeller içerisinde katmansı veya mercekler şeklinde, genelde jipslerle birlikte gözlenmekte ve bir kısmı CaCO<sub>3</sub> içermektedir. Bundan başka [[Konya Ereğli]] ve [[Malatya]]'da yeni zuhurlar bulunmuş, ancak Sivas yöresindekiler dışında ekonomik olabilecek bir yatak henüz saptanamamıştır.
-== Stronsiyum bileşikleri ve kullanım alanları ==
+== Kullanım alanları ==
-Stronsiyum metali, stronsiyum oksidin metalik alüminyum ile metalotermik redüksiyonu sonucu üretilir.
-Reaksiyonu elektrik ark fırınlarında vakum altında gerçekleştirilir. Bu işlemde Sr %0,6 ya kadar oksitlenir ve vakum altında sublimasyon sayesinde uzaklaştırılır (%99,9) Bu safiyetteki Sr metali Ca ile aynı özellikleri gösterir. Sr ayrıca stronsiyum klorür ve KCI ergiyinden elektroliz yoluyla kazanılabilir. Sr metali ve Sr alaşımların kullanım sahası sınırlıdır. Ergimiş bakırda deoksidan madde olarak %10 Sr-%20-40 Zn alaşımı kullanılmaktadır. Al-Si alaşımlarında ise aşılayıcı madde olarak kullanılan Sr, silisyum kristallerinin şekil ve boyutlarını değiştirip çok ince dağılımı sağlamaktadır. Stronsiyumun atomik çapı büyük olduğundan X ışınlarının nötralize edilmesinde kullanılır.
-=== Stronsiyum sülfür ===
-Sölestin cevherinin karbonla reaksiyonu sonucu oluşan stronsiyum sülfid (SrS) havai fişek ve florasan madde olarak boyalarla kullanılır.
-=== Stronsiyum nitrat ===
-Sr(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> stronsiyum karbonatın %60’lık asitte çözünmesi sonucu oluşur. İlaç sanayinde ve aleve verdiği koyu kırmızı renk doyalasıyla havai fişeklerde kullanılır.
-=== Stronsiyum oksit ===
-SrO, SrCO<sub>3</sub>'nın 1400-1500&nbsp;°C civarında vakum atında kömürle reaksiyonu sonucu oluşur [8]. İlaç sanayinde, havai fişeklerde ve Sr-ferrit üretiminde ara ürün olarak kullanılır.
-=== Stronsiyum-niobyum-kromseskioksit ===
-Niobyumoksit ve kromseskioksitle reaksiyonu sonucu oluşan Sr-Ni-kromseskioksit elektrik sanayinde kullanılır.
-=== Stronsiyum hidroksit ===
-SrCl<sub>2</sub>'ün soda liçiyle kristalleşen Sr(OH)<sub>2</sub> şeker fabrikalarında melasten şekeri kurtarmak için kullanılmıştır.
-=== Stronsiyum hekzaferrit ===
-Elektromotor gücün en ucuz kaynağı olan sabit mıknatıslarda en çok aranan malzeme stronsiyum hekzaferrittir (SrO.6Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>).
-=== Stronsiyum silikat ===
+=== Stronsiyum tuzları ===
+[[Dosya:Ignis Brunensis 2010-05-22 (5).jpg|küçükresim|Stronsiyum tuzları [[Havai fişek|havai fişeklere]] kırmızı rengini vermek için kullanılabilir.]]
+Dünyada stronsiyumu en fazla tüketen ülkeler [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ve [[Japonya]]'dır. [[Stronsiyum karbonat]] olarak TV tüplerinde kullanımı en yaygın tüketim şeklidir. ABD ve Japonya'da üretilen renkli TV tüplerinde daha yüksek voltajlar kullanıldığından bu ülkelerde Sr kullanılmaktadır. [[Avrupa]]'da daha düşük voltajlı renkli TV'ler üretilmekte ve genelde [[baryum]] kullanılmaktadır.
+Diğer bir kullanım alanı ile ferritlerdir. Ferritler seramik olarak otomotiv sanayinde, demir cevheri seperatörlerinde, fotokopi makinalarında ve özel alaşımlarda kullanılmaktadır. Ayrıca aleve verdiği kırmızı renk dolayısıyla havai fişekler ve sinyal maddeleri üretiminde; cam, boya, ilaç sanayiinde; çinko elektrolizinde; kuru fırın ve uçak motoru gibi makinelerde kullanılan mil yataklarını yağlayıcı olarak kullanılmaktadır. Stronsiyum hekzaferrit (SrO.6Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) bu gruba bir örnektir.
-Stronsiyum silikat ise yüksek kaliteli demir üretiminde British Cast Iron Research Association tarafından geliştirilen bir yöntemle kullanılmaktadır.
+[[Dosya:Stronsiyum kromat kristalleri.jpg|sol|küçükresim|Stronsiyum kromat]]
+Sölestin cevherinin karbonla reaksiyonu sonucu oluşan [[stronsiyum sülfür]] (SrS) havai fişek ve florasan madde olarak boyalarla kullanılır. [[Stronsiyum nitrat]] [Sr(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>] stronsiyum karbonatın %60’lık asitte çözünmesi sonucu oluşur. İlaç sanayinde ve aleve verdiği koyu kırmızı renk doyalasıyla havai fişeklerde kullanılır. Stronsiyum oksit (SrO), SrCO<sub>3</sub>'nın 1400-1500&nbsp;°C civarında vakum atında kömürle reaksiyonu sonucu oluşur ve ilaç sanayisinde, havai fişeklerde ve Sr-ferrit üretiminde ara ürün olarak kullanılır.
+Stronsiyum-niobyum-kromseskioksit, niobyum oksit ve kromseskioksitle reaksiyonu sonucu oluşan Sr-Ni-kromseskioksit elektrik sanayinde kullanılır. SrCl<sub>2</sub>'ün soda liçiyle kristalleşen Sr(OH)<sub>2</sub> şeker fabrikalarında [[Melas|melasten]] şekeri kurtarmak için kullanılmıştır. [[Stronsiyum silikat]] ise yüksek kaliteli demir üretiminde British Cast Iron Research Association tarafından geliştirilen bir yöntemle kullanılmaktadır. [[Stronsiyum kromat]], [[Krom|kromaj]] kaplamacılığında düzenleyici olarak kullanılır.
-=== Stronsiyum kromat ===
+=== Alışım ve metal olarak ===
-Stronsiyum kromat kromaj kaplamacılığında düzenleyici olarak kullanılır....
+Stronsiyum'un metal veya alaşım olarak kullanım sahası sınırlıdır. Ergimiş bakırda deoksidan madde olarak %10 stronsiyum ile %20 ila %40 oranında [[çinko]] alışımı kullanılmaktadır. Al-Si alaşımlarında ise aşılayıcı madde olarak kullanılan stronsiyum, silisyum kristallerinin şekil ve boyutlarını değiştirip çok ince dağılımı sağlamaktadır. Stronsiyumun atomik çapı büyük olduğundan ötürü elementten X ışınlarının nötralize edilmesinde de yararlanılır.
 == Kaynakça ==