Öngörü gücü
Bir bilimsel teorinin test edilebilir tahminler üretme gücüne öngörü gücü veya tahmin gücü denmektedir. Bu kavram, halihazırda bilinen olguların belirli bir teori ile geriye dönük olarak açıklanması veya tanımlanmasına yönelik kullanılan açıklama gücü veya tanımlama gücü kavramlarından teorilerin ileriye dönük test edilmesine olanak sağlaması bakımından farklılaşır.
Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]
Matematikçi John Couch Adams ve Urbain Le Verrier tarafından Newton'un kütleçekim teorisine dayanarak ortaya atılan tahminler yoluyla Neptün'ün keşfi, bir teorinin öngörü gücüne klasik bir örnektir.
Dmitri Mendeleyev'in daha önce keşfedilmemiş kimyasal elementleri ve bu elementlerin özelliklerini tahmin etmek için kendi periyodik tablosunu kullanması, teorilerin öngörü gücüne başka bir örnektir. Ancak Mendeleyev'in teorisi büyük ölçüde doğru olmasına rağmen, tellür ve iyotun bağıl atom kütlelerine hatalı olarak yer vermiştir.
Ayrıca Charles Darwin, doğal seleksiyona dair bilgisini, çiçeklerinde uzun bir çıkıntı bulunan Angraecum sesquipedale bitkisinin var oluşundan, ondan beslenmek ve onu tozlaştırmak için 30 cm'lik bir hortuma sahip "tamamlayıcı" bir hayvanın var olması gerektiğini tahmin etmek için kullandı. Ölümünden yirmi yıl sonra, tam olarak bunu yapan bir güve türü (Xanthopan morganii) keşfedildi.[1]
Öngörü gücünün bir başka örneği, Albert Einstein'ın genel görelilik teorisinin, ışığın aldığı yolun güçlü bir yerçekimsel alan varlığında büküleceği tahminidir. Bu tahmin, 29 Mayıs 1919'daki güneş tutulması sırasında yıldız konumlarını ölçmek için Brezilya'daki Sobral ve Atlas Okyanusu'ndaki Príncipe adasında yapılan bir keşif gezisinde astrofizikçi Arthur Eddington'un gözlemleriyle deneysel olarak doğrulandı.[2] Her ne kadar ölçümler bazılarınca kusurlu bir metodoloji kullanıldığı yönünde eleştirilmiş olsa da,[3] verilerin modern analizi[4][5] Eddington'un veri analizinin doğru olduğunu göstermiştir. Daha sonra, radyo interferometresi ile yapılan daha hassas ölçümler, tahminlerin yüksek bir doğruluk derecesine sahip olduğu doğrulamıştır.[6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ ARDITTI, JOSEPH; ELLIOTT, JOHN; KITCHING, IAN J.; WASSERTHAL, LUTZ T. (Temmuz 2012). "'Good Heavens what insect can suck it'- Charles Darwin, Angraecum sesquipedale and Xanthopan morganii praedicta". Botanical Journal of the Linnean Society. 169 (3). ss. 403-432. doi:10.1111/j.1095-8339.2012.01250.x.
- ^ "IX. A determination of the deflection of light by the sun's gravitational field, from observations made at the total eclipse of May 29, 1919". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series A, Containing Papers of a Mathematical or Physical Character. 220 (571–581). 1920. ss. 291-333. doi:10.1098/rsta.1920.0009.
- ^ Golem & Bilim Hakkında Bilmemiz Gereken Her Şey. Sarmal Yayınları. 1 Ağustos 1997. ISBN 9757380806.
- ^ Daniel Kennefick, "Not Only Because of Theory: Dyson, Eddington and the Competing Myths of the 1919 Eclipse Expedition," Proceedings of the 7th Conference on the History of General Relativity, Tenerife, 2005; available online from ArXiv 30 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Phillip Ball, "Arthur Eddington Was Innocent," Nature, 7 September 2007, DOI:10.1038/news070903-20 (available online 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2007)
- ^ Muhleman, D. O.; Ekers, R. D.; Fomalont, E. B. (15 Haziran 1970). "Radio Interferometric Test of the General Relativistic Light Bending Near the Sun". Physical Review Letters. 24 (24). ss. 1377-1380. doi:10.1103/PhysRevLett.24.1377.