İçeriğe atla

Eğitim

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Öğretim sayfasından yönlendirildi)
Başlığın diğer anlamları için Eğitim (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Makale serilerinden
Disiplinler
Müfredat alanları
Yöntemler
Sınıfta telkin etme, çalışma materyaline politik içeriğin dahil edilmesi veya öğrencilere aşılamak için rollerini kötüye kullanan öğretmenler, düşünce özgürlüğü ve eleştirel düşünme özgürlüğü arayan eğitim hedeflerine aykırıdır.

Eğitim; okullar, kurslar ve üniversiteler vasıtasıyla bireylere hayatta gerekli olan bilgi ve kabiliyetlerin sistematik bir şekilde verilmesi. Öğretmen, eğitmen, mentor, pedagoglar gerekli bilgileri öğrencilere verirler.

Eğitim, bireyin doğumundan ölümüne süregelen bir olgu olduğundan ve politik, sosyal, kültürel ve bireysel boyutları aynı anda içinde bulundurduğundan, tanımının yapılması zor bir kavramdır. Bireylerin toplumun standartlarını, inançlarını ve yaşama yollarını kazanmasında etkili olan tüm sosyal süreçlerdir. Kişinin yaşadığı toplum içinde değeri olan, yetenek, tutum ve diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçlerin tümüdür. Seçilmiş ve kontrollü bir çevrenin (özellikle okulun) etkisi altında sosyal yeterlilik ve optimum bireysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir. Eğitim, önceden saptanmış esaslara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler dizesidir. Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istedik değişme meydana getirme sürecidir.

Genellikle resmi, yani kurumsal, eğitimle bir kullanıldığından bağlama göre öğretim, öğrenim gibi kavramlarla sıkça karıştırılmaktadır. Bu söylemde düşünüldüğünde eğitim kavramı iki genel çatıda tartışılabilir: toplumsal ve kurumsal eğitim.

Örgün eğitim, devlet okulları gibi karmaşık bir kurumsal çerçevede gerçekleşir. Yaygın öğrenme de yapılandırılmıştır, ancak örgün eğitim sisteminin dışında gerçekleşirken, yaygın eğitim günlük deneyimler yoluyla yapılandırılmamış öğrenmedir. Örgün ve yaygın eğitim; erken çocukluk eğitimi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimi kapsayan düzeylere ayrılmıştır. Diğer sınıflandırmalar öğretmen merkezli eğitim, öğrenci merkezli eğitim gibi öğretim yöntemine, fen eğitimi, dil eğitimi ve beden eğitimi gibi konuya odaklanır. "Eğitim" terimi aynı zamanda eğitimli kişilerin zihinsel durumlarına ve niteliklerine ve eğitim olaylarını inceleyen akademik alana da atıfta bulunabilir.

Temel olarak eğitim, kültürel değer ve normları öğreterek çocukları topluma sosyalleştirir. Onları toplumun üretken üyeleri olmaları için gereken becerilerle donatır. Bu sayede ekonomik büyümeyi teşvik ederek yerel ve küresel sorunlara karşı farkındalığı artırır. Organize kurumlar eğitimin birçok yönünü etkiler. Örneğin hükûmetler okuldaki derslerin ne zaman yapılacağını, ne öğretileceğini ve kimlerin katılabileceğini veya katılması gerektiğini belirlemek için eğitim politikası belirler. UNESCO gibi uluslararası kuruluşlar, tüm çocuklar için ilköğretimin teşvik edilmesinde etkili olmuştur.

Eğitimin başarılı olup olmadığını birçok faktör etkilemektedir. Psikolojik faktörler motivasyonu, zekayı ve kişiliği içerir. Sosyoekonomik durum, etnik köken ve cinsiyet gibi sosyal faktörler sıklıkla ayrımcılıkla bağlantılıdır. Diğer faktörler arasında eğitim teknolojisine erişim, öğretmen kalitesi ve ebeveyn katılımı yer almaktadır.

Eğitimi inceleyen temel akademik alana eğitim çalışmaları denir. Eğitimin ne olduğunu, amaç ve etkilerinin neler olduğunu ve nasıl geliştirilebileceğini inceler. Eğitim çalışmalarının felsefe, psikoloji, sosyoloji, eğitim ekonomisi gibi birçok alt alanı vardır. Ayrıca karşılaştırmalı eğitim, pedagoji ve eğitim tarihi de tartışılmaktadır.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğitim terimi, Türkçede eğitmek fiilinden türemiştir. Türk Dil Kurumu’na göre eğitmek, "birinin akla uygun, fiziksel ve moral gelişmesi üzerine etki yaparak çeşitli davranış yatkınlıkları, bilgi ve görgü aşılayarak önceden tespit edilmiş amaçlara göre onun belirli bir yönde gelişmesini sağlamak" anlamına gelir.[1]

Batı dillerindeki karşılığı olan education (İng.) ve éducation (Fr.) sözcükleri ise Latince kökenli iki farklı fiile dayandırılır: educare ve educere. Educare, klasik Latincede “beslemek, yetiştirmek, inşa etmek, dikmek, ayağa kaldırmak” gibi anlamlar taşır. Bu kullanımda eğitim, bireyin şekillendirilmesini ve sistemli şekilde geliştirilmesini vurgular niteliktedir. Diğer yandan educere, “dışarı çıkarmak, ortaya çıkarmak” anlamına gelir ve özellikle bireyin içsel potansiyelinin keşfi ve geliştirilmesi fikrine dayalı eğitim anlayışlarında öne çıkmaktadır.[2]

Osmanlı döneminde eğitimi karşılayan başlıca terimler ta’lim (öğretme), tedris (ders verme), terbiye (ahlaki olgunlaştırma) ve maarif (bilgi yayma) idi. Bu terimler hem bireysel gelişim hem de toplumsal düzenlemeyle ilişkilendirilirdi. Eğitim, çoğunlukla sıbyan mektebi ve medrese gibi kurumsal yapılarda yürütülürken, 19. yüzyılda kurulan Maarif Nezareti ile birlikte modernleşme süreci içinde Batılı anlamda örgün eğitim yapıları gelişmeye başlamıştır.[3] Cumhuriyet döneminde ise Türk Dil Kurumu öncülüğünde bu sözcüklerin yerine “eğitim” kelimesi resmî terminolojiye dâhil edilmiştir.

Yurt dışı eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yurt dışı eğitim, genellikle az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere yönelen bir öğrenci akımı olarak algılansa da, esasen kişinin kendi vatandaşı olmadığı, dini, dili ve kültürü farklı bir ülkede eğitim almasıdır. Öğrencilerin eğitim hayatlarının belirli bir bölümünü yurt dışında yaşayarak sürdürmesini kapsar.

Bu eğitim türü; dil eğitimi, lisans ve lisansüstü programlar, mesleki sertifika programları gibi çeşitli kategorilerde incelenebilir. Yurt dışında eğitim almak isteyen öğrenciler, ilgili ülkenin konsolosluklarından öğrenci vizesi alarak belirli haklara sınırlı süreyle sahip olurlar. Türkiye'den yurt dışına yönelik en yaygın tercihler arasında Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Birleşik Krallık ve Kanada gibi ülkeler yer almaktadır.

Öte yandan, Türkiye de yabancı öğrenciler için önemli bir eğitim merkezi hâline gelmiştir. 2023–2024 akademik yılında Türkiye'de yaklaşık 301.700 uluslararası öğrenci yükseköğretim düzeyinde eğitim görmüştür.[4] Bu sayı bir önceki yıla göre yaklaşık %16 artış göstermiştir. Toplamda 198 ülkeden öğrenci Türkiye’de öğrenim görmekte olup, 2024 yılı itibarıyla bu sayı 350.000 seviyesine yaklaşmıştır.[5]

Gelen öğrencilerin büyük bir kısmı Suriye, Azerbaycan, İran ve Türkmenistan gibi ülkelerden gelse de, son yıllarda Afrika kıtasından da ciddi bir artış yaşanmıştır. Özellikle Nijerya, Somali, Kenya, Çad ve Liberya gibi ülkelerden gelen öğrenciler birçok üniversitede kayda değer oranda temsil edilmektedir.[6]

Toplumsal eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bireyin, toplumun bir parçası olarak ailede başlamak üzere çevresindeki sosyal yapıdan aldığı eğitimdir. Geleneklere, dine, sınıfa ve kültürel normlara bağlı olan bu eğitim, bireyin değer yargılarının yapısını oluşturur ve toplumun devamlılığını sağlar. Daha sonraki yaşamında bireyin kurduğu beşerî ilişkilerde, mesleki gelişiminde veya öğrencilik kariyerinde aldığı bu tür eğitim belirleyici bir rol oynar.

Topluma yönelik eğitim faaliyetlerinin ortak noktası, okul dışı, bir başka ifadeyle örgün eğitimin dışında kalmasıdır. Bu nedenle, toplumsal eğitim sıklıkla yaygın eğitim ya da enformel eğitim biçiminde değerlendirilir. Sosyal pedagoji, bu bağlamda, mecburî eğitimini tamamlamış olan veya buna paralel olarak çeşitli sosyal risk gruplarında yer alan bireyler için genellikle kamu kurumları veya sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen planlı ve sistemli eğitim faaliyetlerinin bütünüdür. Bu faaliyetler bireylerin sosyal uyumunu artırmayı, topluma katılımını güçlendirmeyi ve yaşam kalitesini yükseltmeyi amaçlar.

Toplumsal eğitimin taşıyıcıları arasında aile, akran grupları, dini kurumlar, iş yerleri, medya ve topluluk merkezleri gibi çeşitli sosyal aktörler yer alır. Özellikle geleneksel toplum yapılarında, dinî liderler ve yaşlılar önemli birer eğitim kaynağıdır. Modern toplumlarda ise belediyeler, halk eğitim merkezleri ve gönüllü kuruluşlar bu rolü üstlenmektedir. Ayrıca, gençlik kulüpleri, sosyal hizmet programları, yerel radyo ve televizyon programları da toplumsal eğitim ortamları arasında yer almaktadır.

Toplumsal eğitim aynı zamanda kültür aktarımının bir aracıdır. Dilin, örf ve âdetlerin, ahlaki normların kuşaktan kuşağa aktarılması bu eğitim biçimiyle gerçekleşir. Emile Durkheim gibi klasik sosyologlar, toplumsal eğitimin bireyi topluma kazandırma ve toplumsal düzeni sağlama işlevine vurgu yapmışlardır.[7] Paulo Freire gibi modern eğitim kuramcıları ise toplumsal eğitimi, bireyin eleştirel düşünceyle donatılması ve toplumsal eşitsizliklere karşı bilinç geliştirmesi yönünde değerlendirmiştir.[8]

Kurumsal eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurumsal eğitim, bireylerin bilgi, beceri ve değerleri sistemli bir şekilde edinmesini sağlayan, yapılandırılmış ve düzenli bir öğrenme sürecidir. Genellikle devlet veya özel kuruluşlar tarafından sağlanır ve belirli bir müfredat, öğretim kadrosu, mekân ve değerlendirme sistemi içerir. Bu yönüyle kurumsal eğitim, resmî eğitimin en yaygın biçimini oluşturur.

Kurumsal eğitimin tarihsel kökenleri, Platon’un Akademisi ve Aristoteles’in Likeion’una kadar uzanır.[9] Modern anlamda kurumsal eğitim ise, sanayi toplumlarının ortaya çıkışıyla birlikte ulus devletlerin vatandaşlık, iş gücü yetiştirme ve toplumsal bütünleşme gibi hedeflerine hizmet edecek şekilde yaygınlaşmıştır.[10]

Kurumsal eğitim sistemleri, bireylerin yaşına ve akademik düzeyine göre yapılandırılmış kademelere ayrılır. Bu kademeler genellikle erken çocukluk eğitimi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim olarak sıralanır. Kurumlar genellikle zorunlu eğitim yasaları ile düzenlenir ve kamusal ya da özel okullar aracılığıyla yürütülür. Eğitim ortamları, yalnızca bilgi aktarımı değil; aynı zamanda sosyalleşme, disiplin ve kültürel aktarım gibi işlevler de üstlenir.[11]

Kurumsal eğitim, resmî eğitim, yaygın eğitim ve enformel eğitim sınıflandırmaları içinde en formel yapıya sahip olanıdır. Programları genellikle bakanlıklar veya ilgili denetleyici kurumlar tarafından onaylanır ve öğretmenlerin mesleki nitelikleri belirli standartlara bağlıdır.[12] Öğrencilerin başarısı çeşitli sınavlar, karne ve diploma gibi araçlarla belgelendirilir. Bu belgeler hem bir üst öğrenim kurumuna geçiş hem de mesleki yaşama giriş için ön koşul olabilir.

Kurumsal eğitim aynı zamanda çeşitli eleştirilerin de odağındadır. Eğitimde standartlaşma ve merkeziyetçilik; bireysel farklılıkların, yaratıcılığın ve alternatif öğrenme biçimlerinin göz ardı edilmesine yol açabilir. Bu nedenle modern eğitim kuramlarında kurumsal yapının esnekleştirilmesi ve birey merkezli yöntemlerin artırılması önerilmektedir.[13]

Dünyada eğitimin tarihsel süreci ve yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğitimin başlangıcı genel olarak söz edilecek olursa insanlık kadar eski olsa da bir bilim olarak çok yenidir. Avrupa'daki modern eğitim sisteminin kökleri Orta Çağ dönemine kadar gider. Orta Çağ'daki okullar öncelikli olarak kiliselere bağlıydı ve din adamı yetiştiriyordu. İlk üniversitelerin çoğu Hristiyan kökenliydi. Bununla birlikte 1088'de kurulan Bolonya Üniversitesi gibi laik üniversiteler de vardı.

Günümüzdeki eğitim anlayışı ise Amerikan filozof, psikolog ve eğitim reformcusu John Dewey'nin (1859-1952) fikirlerinden ilham almıştır. William James ile birlikte Pragmatizm'in de kurucuları arasında yer alan Dewey, Rousseau ve Platon'un eğitim anlayışlarını eleştirmiş ve eğitimin köhnemiş, eski olguları tekrarla belletmeye değil öğrencinin bir kişi ve vatandaş olarak yaşamına uygulayabileceği bilgi ve becerileri kazandırma amacı gütmesi gerektiğini öne sürmüştür.

Eğitim felsefesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Eğitim bilimleri
Felsefe

Eğitimin bugününü iyi anlamak için eğitimin tarihsel değişimini anlamakta yarar vardır. Tarih boyunca ortama ve uygulamalara göre değişik eğitim tanımları yapılmıştır. Günümüzde eğitimin insan faaliyetlerindeki etkisi bugüne kadar olan uygulamaların en karmaşık olanıdır. Genel bir bakışla eğitim bir takım becerilerin öğretim ve öğrenim şeması içerisinde; insan'ın bilgi, sezinleme ve akıl işlevlerini geliştiren faaliyetler ve kavramlar bütünü olarak ele alınmaktadır. Bu tanım çok soyut olup somut uygulamalar üzerinde anlayış geliştirmeye yardım etmemektedir.

Eğitim felsefesi eğitimin amacı, doğası ve içeriğine ilişkin çalışmalarla ilgilenir. Bilginin kendisinin olduğu kadar bilen zihnin doğası ve otorite problemleri, eğitim ve toplum ilişkisi gibi konular eğitim felsefesinin konuları arasında yer alır. Rousseau'nun döneminden bu yana eğitim felsefesi gelişim psikolojisi ve gelişme teorileriyle bağlantılı olmaya devam etmiştir.

Eğitimden beklenen temel amaçlar şunlardır: Sivil toplum sorumluluk, fikir ve girişimci eğitimli vatandaşlara dayalıdır. Her alandaki ilerleme okullaşmanın meydana getirdiği eğitimin kapasitesine bağlıdır. Bu durumda eğitim bireyin, toplumun ve gelecekteki insanlığın gelişim ve refahını güçlendirmeyi amaçlar.

Uygulamalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğitimin tek tanımlı (monolitik) olmadığı gerçeğinden dolayı eğitim kavramına birçok değişik boyuttan yaklaşılmaktadır. Birçok boyutun var olmasının temel nedenleri

göz önünde bulundurulmasıdır. Bu bağlamda eğitim üzerine konuşulurken

kavramlarını kullanarak hangi olgudan bahsettiğimizi belirtmeliyiz. Eğitim üzerine fikir oluştururken bu tanımlara dikkat edilmediğinde hatalar oluşmaktadır. Bir eğitim bakanının Türk eğitiminde ezberciliği kaldırıyoruz cümlesi Türk eğitim sisteminden kuran kursunu kaldırıyoruz diye yorumlanabilmektedir.

Mesuliyet ve Ölçme-Değerlendirme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğitim rastgele oluşan bir faaliyet değildir. Eğitsel faaliyetlerin belli bir amacı vardır ve bu bağlamda planlı bir olgudur. Eğitimin planlı yapısının bir uzantısı Eğitimde Mesuliyet (accountability) kavramını gerektirir. Bu sebepden dolayı bu iki konunun aynı boyutlarda ele alınması gerekir. Ayrıca eğitimin amaçları doğrultusunda gelişip gelişmediğini anlamak için Eğitsel Ölçme ve Eğitsel Değerlendirme faaliyetleri eğitim yapısının bir parçasını oluşturur. Plan - Mesuliyet - Ölçme*Değerlendirme birbirlerin tamayesinde belirler.

Eğitim Mesuliyeti eğitimde yeniden yapılandırma taraftarlarının üstünde durduğu en önemli konu olarak geçerliliğini devam ettirmektedir. Eğitim Mesuliyeti eğitimin bütün faaliyetlerini kapsamaktadır. Eğitim faaliyetlerinde etkisi olan birimlerin hangi amaç doğrultusunda sorumlu ve etkili olduğu tam olarak belirlenmesini içerir. Buna en güzel örnek okul tuvaletlerinde yaşanmaktadır. Tuvalet temizliğinde ortaya çıkan bir aksama için sorumluluk şeması 

Sorun -> hizmetli
 -> müdür yardımcısı 
  -> müdür 
  -> il eğitim müdürlüğü (birden fazla imza)
   -> millî eğitim bakanlığı (onlarca imza)
   -> eğitim bütçesi planlama koordinasyonu (onlarca imza)
    -> meclis (550 dolayında imza)
 maliye bakanlığı <-
 il eğitim müdürlüğü <-
  müdür <-
 alım satım <-
Çözüm <- hizmetli <-

olarak gerçekleşmektedir.

Ölçme ve değerlendirme birbiriyle ilişkili ve çok boyutlu kavramlardır. Eğitsel değerlendirme Türkiye'de dar anlamı olan öğrencinin öğrenme seviyesi olarak algılanmaktadır. Geniş anlamıyla eğitsel değerlendirme eğitimin bütününü kapsamaktadır. Eğitsel Değerlendirme diğer karar verme mekanizmalarında olduğu gibi kalite kontrolü geçerlidir. Eğitsel değerlendirmemin kalite kontrolü eğitsel geçerlilik ve eğitsel güvenirlik (soru analizi,..) yapıları için sunulan kanıtlarla sağlanmaktadır. Millî eğitim içinde en yaygın ölçme değerlendirme metodu olarak istatistiksel değerlendirme metotlar grubu kullanılmaktadır. Türk eğitim kurumlarında Klasik Ölçme Teorisi çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Öğrenci davranışlarını test kitapçığı bağlamında daha güvenilir olarak modelleyen Soru Cevap Teorisi üniversite seçme sınavında değerlendirmelerinde kullanılmaya çalışılmaktadır. Günümüzün en gelişmiş istatistiksel metodu olan Bireysel Test sistemi uygulamaları Türkiye de bulunmamaktadır.

Müfredat

[değiştir | kaynağı değiştir]

Geniş anlamıyla Müfredat planlı eğitsel faaliyetlerin bir okul tarafından önceden belirlenmiş bir alan içinde (okul binası, atletizm sahası, hastane gibi) yürütülmesi olarak tanımlanmaktadır. [Todd, E. A.(1965) Curriculum Development and Instructional Planning]

Tyler [1949] Müfredatı tanımlarken 4 ana soru içinde çalışılması gerektiğini önermektedir.

  • Hangi eğitimsel amaçlar güdülmekte
  • Hangi eğitsel metotlar ile belirlenen amaçlara ulaşılacak
  • Belirlenen süre, amaç ve metotların nasıl organize edileceği
  • Organize olmuş (planlanmış) süre, amaç ve metotların nasıl ölçüleceği

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Eğitmek". Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 8 Haziran 2025. 
  2. ^ Hinchey, Patricia H. (2010). Finding Freedom in the Classroom. Peter Lang. ISBN 978-1433108808. 
  3. ^ Ergün, Mustafa (2001). Osmanlı Eğitim Sisteminde Dönüşüm. Anı Yayıncılık. ISBN 978-975-6372-27-2. 
  4. ^ "TÜM YÖNLERİYLE TÜRKİYE'DEKİ YABANCI ÖĞRENCİLER ÇALIŞTAY RAPORU". Sahipkıran. 25 Nisan 2024. 
  5. ^ "Türkiye'deki Güncel Yabancı Öğrenci Sayısı Açıklandı". Göç Araştırmaları Vakfı. 19 Nisan 2024. 
  6. ^ "Bartın Üniversitesi Uyruklarına Göre Uluslararası Öğrenci Sayıları" (PDF). Bartın Üniversitesi. 30 Eylül 2024. 
  7. ^ Durkheim, É. (1956). *Education and Sociology*. New York: Free Press.
  8. ^ Freire, P. (1970). *Pedagogy of the Oppressed*. New York: Herder and Herder.
  9. ^ Lynch, John Patrick (1972). Aristotle's School: A Study of a Greek Educational Institution. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-02194-0. 
  10. ^ Green, Andy (2013). Education and State Formation: Europe, East Asia and the USA. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1137341730. 
  11. ^ "Education for All Global Monitoring Report". UNESCO. Erişim tarihi: 8 Haziran 2025. 
  12. ^ "Education at a Glance" (PDF). OECD. 2012. 
  13. ^ Biesta, Gert (2010). Good Education in an Age of Measurement: Ethics, Politics, Democracy. Paradigm Publishers. ISBN 978-1-59451-790-7. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Eğitim&oldid=35462571" sayfasından alınmıştır