Çocuk kütüphanesi
Tanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Çocuk kütüphaneleri, 0-14 yaş grubundaki okuyuculara yönelik hizmet veren, bağımsız veya halk kütüphanelerinin birimlerine bağlı şekilde var olan yapılardır. Halk kütüphanelerinin bir parçası olarak, bir kat içerisinde yer alan bu kütüphaneler son dönemde bağımsız binalara sahip olmuştur.[1] Çocuk kütüphanesi boş zamanı gelişimsel aktiviteler ile değerlendirerek fayda sağlar. Çocukların kabiliyetlerini ortaya çıkarmayı, okuma alışkanlığı kazandırmayı, sosyal ve motor becerilerini geliştirmeyi vb. hedeflemektedir.[2] Bu hedeflere uygun olarak tasarlanan çocuk kütüphaneleri, çocuğun okul (arkadaşları ve öğretmenleri), aile evi, büyüdüğü mahalle ortamlarının hepsini bünyesinde birleştiren mekânlardır.[1]
Önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çocuk kütüphaneleri, geleceğin teminatı olan çocuklara erken yaştan itibaren okuma alışkanlığı kazandırır. Ayrıca çocukların gelecekteki kişiliklerinin oluşumunda ve gelişiminde çocuk kütüphaneleri önemli bir yere sahiptir. Çocukların yaşamsal becerilerini geliştirmeye yönelik tasarlanmış bir çocuk kütüphanesi, çocuğun kişilik gelişimine katkı sağlamakla birlikte çocuğa temel bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazandırılmasında çok önemlidir.[3] Çocuk kütüphaneleri, sağlıklı birey, toplum ve devlet yaşamının oluşturulmasında önemli bir mimar vazifesi görmektedir.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Çocuk kütüphanelerinin ilk olarak ne zaman ve nerede açıldığına dair farklı bilgiler bulunmaktadır. Bunun yanı sıra ilk çocuk kütüphanesinin 1835’te Massachusetts West Cambridge’de bulunan Robbins Kütüphanesi olduğu kabul edilir. Sonraki tarihlerde ise 1890 New York Brooklyn, 1893 Minneapolis, 1894 Denver, 1895 Boston, Omaha, Seattle ve San Francisco’da çocuk kütüphaneleri hizmet vermeye başlamıştır. İlk bağımsız çocuk kütüphanelerinin açıldığı yerler ise şöyle sıralanabilir: 1914 New York Brooklyn, 1923 Kanada, 1924 Long Island, 1934 Massachusetts Newton ve son olarak 1940’ta Kaliforniya. Amerika’nın yanı sıra Avrupa’da da çocuk kütüphaneleri hizmet vermeye başlamıştır. Avrupa’da ilk çocuk kütüphanesi 1911 yılında Amerika’daki çocuk kütüphanelerinden örnek alıp yola çıkarak Stockholm’de hizmet vermeye başlamıştır. Paris ve Londra da aynı yolu izlemiştir.[4] Türkiye’de ise ilk çocuk kütüphanesi Türk Ocakları tarafından 1925’de Akhisar’da kurulmuştur.[5] Ayrıca çocuk kütüphaneleri 1. Dünya savaşında önemli bir rol oynamıştır. Hem hastane hem postane hem de okul alanında hayatın bir parçası haline gelmiştir. Günümüzde çocuk kütüphanelerinin üstlendiği misyonun temeldeki var oluş amaçlarını koruyarak genişlediğini görmekteyiz. Çocuk kitlesine yönelik genellikle okuma eylemi ile sınırlandırılmış hizmetler, bugün daha geniş yelpazedeki hizmetlerle daha geniş bir kitleye ulaşmayı hedeflemiştir. Önceden çocuklarla sınırlı olan bu kitleye ebeveynler, aile fertleri, bakıcılar vb. dâhil olmuştur. Ayrıca sınırlı okuma etkinliklerinin üzerine çıkılarak kütüphane ortamını çekici hale getiren, çocukların yaş ve gelişimlerine uygun nitelikli aktiviteler önem kazanmıştır.[1]
Donanım ve Koleksiyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Çocuk kütüphanelerinde, koleksiyonlar çocukların yaş gruplarına göre sınıflandırılmış olup, oyun ve okuma alanları, sesli kitaplar, dijital içeriklerde kitaplar gibi kütüphanenin temel parçalarından olmuştur.[6] Kütüphaneler geliştikçe kütüphane içi tasarımlar (mobilya vb.) daha renkli ve ergonomik olarak tercih edilmiştir. Bundaki en büyük amaç kütüphane ortamının çocuklara hitap etmesidir. “Çocuk kütüphaneleri, çocukların gelişimine uygun, basılı materyal (kitap, dergi, çizgi romanlar, broşür), medya (CD, DVD, kasetler), oyuncaklar, öğrenme oyunları, bilgisayar, yazılım ve internet bağlantısını da içeren her türden materyali bulundurmalıdır.[7]
Bina
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış Mekan Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Merkezi koruma olması
- Çevrenin iklim özelliklerine uygun yalıtıma sahip olması
- Isı kontrolü ve nem oranının standartlara uygun olması
- Yapı malzemesi estetik ve dayanıklı olması
- Çok merdivenli ise asansör bulunması
- Engelli kullanıcıların kütüphaneye tam ulaşması için bina tasarımı gerçekleşmesi
- Kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayacak kafeterya hizmeti verilmesi
- İç ve dış mekânlarda çocuk oyun alanları bulunması
İç Mekan Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Binanın zemininin çocuklara uygun olması
- çocuk bakımı için bir alana sahip olması
- Doğal ve yapay ışığa sahip olması
- Mobilyalar, çocukların güvenliğini göz önünde bulundurarak konumlandırılması
- Rafların keskin kenarlara sahip olmaması
- Prizlerin kapalı olması
- Çocukların ilgisini çekebilecek renklere sahip olması
- Kullanılan malzemenin çocukların sağlığına uygun olması[8]
- İç mekân tasarımında kullanılan mobilyalar bu noktada oldukça önemlidir. Örneğin okul öncesi çocuklara yönelik oyuncakların ve oyun alanının depolanacağı mobilyalar; daha büyük yaş gruplarında ise ders çalışma alanına ve teknoloji gelişimlerine destek olacak mobilyalar tercih edilmelidir.[9]
Özet olarak belirtmek gerekirse, çocuk kütüphaneleri hem fonksiyonel hem de estetik açıdan çocukların lehine donatılmış olmalıdır. Sözgelimi çocuğun boyuna uygun, ulaşabileceği ölçekte tasarlanmış bir raf, çocuğa kitabını kendisi seçme şansını verir. Yine okuma yazma bilmeyen çocukların oynadıkları oyuncakları raftan kendilerinin almaları, keşfetmeleri ve işleri bitince yerine kaldırabilmeleri hem sorumluluk bilincini geliştirmekte hem de mekânı sevmelerini sağlamaktadır. Dünyada, çok fonksiyonluluğu ve estetik görünümü bir araya getirebilmiş çocuk kütüphaneleri bu anlamda güzel bir örnek teşkil eder. Bu tarzdaki mekânlar örneğin çocukların saklambaç oynayabileceği dalgalı formlar, tırmanma alanları gibi tasarımları ile okumayı çocuklar için keyifli bir etkinlik haline getirirler.[9]
Etkinlikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Çocukların yaş ve gelişim özelliklerine uygun donatı elemanları ile tasarlanan, çocuk kütüphanelerinde kitap okumanın yanı sıra pek çok faydalı etkinlikler de yapılır. Tasarımı ile çocuklar için çekici hale gelen bu mekânlar çeşitli grup veya bireysel etkinliklere imkân tanır. Bu etkinliklerden bazıları şöyle sıralanabilir: zekâ oyunları, canlı masal dinleme, drama, görme engelli çocuklar için sesli kitap dinleme vb. Bunların dışında bebekler ve ebeveynlerinin dâhil edildiği çocuk kütüphanesi etkinlikleri de bulunmaktadır. Sengkang Halk Kütüphanesinde her ay düzenlenen ebeveynlik kulübü etkinlikleri, bebekler için yapılan etkinlikler, hikâye anlatma ve workshoplar bu türden aktivitelere örnektir.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d ODABAŞ, Prof Dr Hüseyin; AKKAYA, Doç Dr Mehmet Ali (6 Eylül 2019). Bilgi merkezleri: Kütüphaneler – Arşivler – Müzeler. Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. ISBN 978-605-281-537-3.
- ^ Mukhi, Sushree Sangeeta; Tiwari, Bhupendra Bahadur; Kuriakose, Annu (13 Ocak 2025). "çocuk ve okuma eğitimi". doi.org. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025.
- ^ Temiz, Nihan; Bülent Yılmaz, Ph d (30 Mart 2023). "Çocuk Kütüphanelerinde Yaşam Becerileri Geliştirmek: Bir Kütüphane Programı Modeli". Türk Kütüphaneciliği. 37 (1): 51-73. doi:10.24146/tk.1180204. ISSN 2147-9682. 13 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025.
- ^ "Çocuk Kütüphaneleri". Zdergisi İstanbul. 16 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025.
- ^ Demircan, Candemir (1 Nisan 2006). "Türkiye'deki Çocuk Kütüphanelerinin Halk Kütüphanelerine Devredilmelerinden Önceki Niceliksel Durum 1995-2000". Türk Kütüphaneciliği. 20 (2): 177-194. ISSN 2147-9682.
- ^ Giles, Elizabeth (2015). "Evaluating Lubuto Library Collections: A Case Study in Dynamic and Strategic Children's Collection Development".
- ^ Yılmaz, Prof Dr Bülent (22 Ağustos 2019). Çocuk kütüphanesi hizmetleri kılavuzu. Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. ISBN 978-605-281-443-7.
- ^ Yılmaz, Arif; Kaptan, Nilay; Ünlü, Ayşenur Ulusoy (30 Eylül 2021). "Ankara'daki Halk Kütüphanesi Çocuk Bölümleri ve Çocuk Kütüphanelerinin Bina, Güvenlik Donanımı ve Malzeme Niteliklerinin İncelenmesi". Türk Kütüphaneciliği. 35 (3): 410-435. doi:10.24146/tk.931520. ISSN 2147-9682. 11 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025.
- ^ a b c "Çocuk kütüphanesi iç mekân tasarımında çok fonksiyonlu mobilyaların kullanımı". scholar.google.com. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025.