Çerkes güzeli
Çerkes güzeli[1][2] (İngilizce: Circassian beauty), Çerkes halkının kadınlarının görüntüsünü ifade etmek için kullanılan bir stereotipik söylemdir. Oldukça geniş bir edebi tarih, Çerkes kadınların alışılmadık derecede güzel ve zarif olduklarına dair stereotipi ele almıştır. 18. ve 19. yüzyıllar boyunca Batı Avrupa ve Amerika’da Çerkes güzelliği fenomen olmuş,[2] Çerkes kızlarına "Tanrı'nın insanlık için saf planı",[3] gibi lakaplar takılmış, güzellik ürünleri "Çerkes güzelliği" damgası ile pazarlanmıştır.[4][5] Benzer ama daha küçük bir literatür Çerkes erkekleri için de bulunmaktadır.[6][7]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu inançların kökeninin Geç Orta Çağ'a, Çerkeslerin yaşadığı kıyıların Ceneviz Cumhuriyeti'nden gelen tüccarlar tarafından sıkça ziyaret edildiği dönemlere dayandığı düşünülür. Osmanlı İmparatorluğu ve Safevî ve Kaçar hanedanları döneminde Sultan ve Şah'ın hareminde köle olarak yaşayan Çerkes kadınlar, Batı Oryantalizmi'nde ele alınan bir konu olmaya başlamış, Batı eserlerinde güzel ve kibar olmaları ile tanımlanmıştır.[1]
Çerkes güzeli inancının "altın çağı", 1770'lerde Rus İmparatorluğu'nun Kırım Hanlığı'nı ele geçirmesi ve Yakın Doğu'ya ihrac edilen Doğu Avrupalı kadın kölelerin ticaretine son vermesi ile gerçekleşmiştir. Bu durum Çerkes kadınlarına olan talebi artırmış, 1860'ta Rusya'nın gerçekleştirdiği Çerkes Sürgünü ile de fikir daha yaygınlaşmıştır.[8] Çerkesler, "sadece beyaz ırkın değil, tüm insanlığın en yakışıklı ve en biçimli milleti" olarak tanımlanmış,[9] bu terimin Kafkas ırkı'nın isim babası olduğu söylenmiştir.[3]
Avrupa ve Amerikan sanat ve edebiyatında bu genellemenin bir sonucu olarak Çerkesler, genellikle güzellik açısından "ideal kadın" olarak nitelendirilirmiştir. Kozmetik ürünler, 18. yüzyıldan itibaren “Çerkes” kelimesini kullanarak ya da ürünün Çerkes kadınlarının kullandığı maddelere dayandığını iddia ederek pazarlanmıştır. Bu ürünler arasında saç boyası ve cilt kremleri bulunmuştur.[4][10][11]
Beyaz üstünlüğü ırkçılığının yükselişi sırasında Alman ırk teorisyenleri Çerkeslerle ilgilendiler. Çerkeslerin ve Avrupalıların kafatasları arasında yakın bir benzerlik keşfettiklerini iddia ederek Avrupalıların ve Çerkeslerin "Kafkas" (Caucasian) olarak adlandırılan ortak bir ırktan olduklarını ilan ettiler. Çerkeslerden "Tanrı'nın insanlık için saf planı" ve "en saf ve güzel beyaz ırk" olarak söz ettiler.[3]
Osmanlı'da Çerkes güzeli fikri[değiştir | kaynağı değiştir]
Birçok Osmanlı padişahının eşleri, İslam dinine geçmiş etnik Çerkeslerden oluşmaktaydı. Valide sultanlar arasında Perestü Valide Sultan, Pertevniyal Valide Sultan, Tirimüjgan Valide Sultan, Nükhetseza Başhanımefendi etnik olarak Çerkes kökenliydi.
Önemli Çerkes Hatunlar arasında Şemsiruhsar Hatun, Saçbağlı Sultan yer almış; Haseki sultanları ise Mahidevran Sultan, Hümaşah Haseki Sultan, Hatice Muazzez Haseki Sultan ve Ayşe Haseki Sultan oluşturmuştur.
Çerkes asıllı Başkadınefendiler, Bedrifelek, Bidar, Kamures ve Servetseza olmuş, Kadınefendileri ise Bezmara, Düzdidil, Hayranıdil, Meyliservet, Mihrengiz, Neşerek, Nurefsun, Reftaridil, Şayan oluşturmuştur. Osmanlı hareminde yer almış diğer önemli Çerkes kökenli şahıslar arasında Cevherriz, Ceylanyar, Dilfirib, Nalanıdil, Dürdane, Hüsnicenan, Safderun ve Nergis bulunur.
Çerkeslerin güzelliğini öven "Lepiska Saçlı Çerkes" ("lepiska", düz sarı saçı ifade eder) gibi birkaç klasik Türk müziği ve şiiri de vardı. Türkiye'de yabancı bir etnik grup olarak Avrupai fiziksel özellikleri ile nitelendirdikleri için de Çerkesler bazen övülmektedir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Irvin Cemil Schick, Çerkes Güzeli: Bir Şarkiyatçı İmgenin Serüveni [The Fair Circassian: Adventures of an Orientalist Motif], trans. A. Anadol (Istanbul: Oğlak Yayınları, 2004).
- ^ a b Schick, İrvin Cemil (1 Ekim 2014). "Batı Kültüründe 'Çerkes Güzeli' imgesi". 18 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Winthrop Jordan, White over Black, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1968, pp. 222–3
- ^ a b Delaware Gazette and State Journal, 2 February 1815
- ^ Thomas M. Barrett (1998), "Southern Living (in Captivity): The Caucasus in Russian Popular Culture", The Journal of Popular Culture 31 (4), 75–93.
- ^ Kazemzadeh, Hamed (2018). The Circassian Question; The formation of linguistic and cultural identity in the Caucasus from the mid-nineteenth century to modern times (PDF) (Tez). Uniwersytet Warszawski. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2024.
- ^ King, Charles (2008). The Ghost of Freedom. Page 134
- ^ Horrible Traffic in Circassian Women—Infanticide in Turkey 28 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; New York Daily Times, 6 August 1856
- ^ Cornell, Sarah S. (1873). Cornell's Physical Geography: Accompanied with Nineteen Pages of Maps, a Great Variety of Map-questions, and One Hundred and Thirty Diagrams and Pictorial Illustrations, and Embracing a Detailed Description of the Physical Features of the United States. Harvard University Press and D. Appleton & Company. s. 75.
- ^ Thomas M Barrett (1998), Southern Living (in Captivity): The Caucasus in Russian Popular Culture, The Journal of Popular Culture 31 (4), 75–93.
- ^ Morning Chronicle' (NYC), 20 September 1806