Çıldır (eyalet)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
16.23, 25 Eylül 2016 tarihinde Hiroşi (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 17639654 numaralı sürüm
Eyalet-i Çıldır
Osmanlı İmparatorluğu Eyaleti
[[Guria Prensliği|]]
 

1 Temmuz 1579–1867 [[Trabzon Eyaleti|]]
 
[[Erzurum Eyaleti|]]
 
[[Rusya İmparatorluğu|]]
Çıldır Eyaleti harita üzerinde
Çıldır Eyaleti harita üzerinde
Çıldır Eyaleti (1609)
Merkez Çıldır 1578-1628;
Ahıska 1628-1829
Oltu 1829-1845
Yönetim şekli Paşalık
Tarih
 - Kuruluş 1 Temmuz 1579
 - Kaldırılış 1867
Bugün parçası  Türkiye Türkiye
 Gürcistan Gürcistan

Çıldır Eyaleti veya Çıldır Beylerbeyliği, 16. yüzyılda Çıldır, Ardanuç, Şavşat, Oltu yöresiyle Gürcistan'ın Ahıska ve civarını içine alan Osmanlı Devleti eyaleti.

Türk ordusu, 1548-49 Osmanlı-İran Savaşı sırasında Samtshe-Cavaheti'nun batısını ele geçirmiş, 1578'de de bölgenin doğusunu Osmanlı topraklarına katmışlardır. 1579'da, Samtshe-Saatabago'nun değişik zamanlarda ele geçirilen yerleri birleştirilerek Çıldır Eyaleti kurulmuştur.

Tarihi

Alınışı

Çıldır eyaletinin kurulduğu bölgede "Atabeg" adı verilen Hristiyan Kıpçak Beyleri hüküm sürmekteydi. "Atabegler Yurdu" olarakta adlandırılan bölge 1540'da başlayan Osmanlı-Safevi mücadelesinde 1554'de Meskhia (Kür Boyları) Safevilerin, Tav-Eli (Çoruh Boyları) da Osmanlıların egemenliğinde kaldı. Atabeg IV. Kvarkvare (1574-81) ve kardeşi Manuçar, Osmanlı politikalarına karşı çıktılarsa da bir sonuç alamadılar. 1578’de Atabeg topraklarında yaşanan Osmanlı-Safevi savaşının, Lala Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı güçlerinin zaferiyle sonuçlanmasıyla Manuçar (Menuçehr/Minûçihr) Osmanlılar'a itaatini bildirdi. Böylece yaklaşık 300 yıldır bölgede hüküm süren beylik son buldu. Tüm Atabegler Yurdu'nun ele geçirilmesiyle 1 Temmuz 1579' da "Çıldır Eyaleti" kuruldu. Eyaletin ilk beylerbeyi de Müslüman olarak "Mustafa" adına alan "Atabeg Manuçar" oldu. Çıldır Eyaleti beylerbeyleri çoğunlukla Müslüman olan Atabegler'den seçildi[1].

Eyalet oluşu

Çıldır Eyâleti ilk kurulduğunda Arpalı, İmirhev, Pertekrek, Ardanuç, Çeçerek, Aspinze ve Ude sancaklarından oluşurken, 1582’de de Livane Sancağı'da eyalete bağlandı. Sınır bölgesinde olmasından dolayı yapılan savaşlarla eyalet bazen büyüdüğü gibi bazende küçüldüğünden sancak sayısı da değişmekteydi. Eyaletin merkezi de bazen Çıldır bazen de Ahıska olmuştur. 1592 yılı kayıtlarına göre Çıldır eyaleti; Ahıska, Altunkale, Osıkha, Çeçerek, Aspinze, Hırtıs, Ahılkelek ve Posthof (Posof) olmak üzere 8 sancağa sahipken, 1595'de Ahıska, Bedre, Osıkha, Hırtıs, Ahılkelek ve Posof sancaklarına sahipti[2].

1631-32 kayıtlarına göre eyalet; Ahıska, Acara, Acara-i Süflâ, Acara-i Ulyâ, Altunkale, Ardanuç, Asentuşah, Emirhoy, Beterek, Hacerek, Hartos, Livâne, Mahcil (Macahel), Penek ve Şavşat sancaklarından oluşmaktaydı[3].

Osmanlı-Safevi savaşı sırasında eyalete bağlı Ahıska 1635 yılında Safevilerin eline geçerken, sancakların çoğuda tahribata uğradı. 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Ahıska, yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. 17. yüzyıl ortalarında eyalet; Ahıska, Ardahan-ı Büzürg, Oltu, Ardanuç, Penek, Hırtıs, Çeçerek, Posof, Macahel, Acara, Ahılkelek, Livâne, Şavşat ve Pertekrek sancaklarından oluşmaktaydı[2].

1717-1730 Osmanlı kayıtlarında eyalet Acara, Acara-i Süflâ, Acara-i Ulyâ, Altunkale, Ahılkelek, Ardahan-ı Büzürk, Ardanuç, Astere, Astaha, Çıldır, Emirhoy, Hacerek, Hartus, Keskim, Macahel, Nısf-ı Livane, Pertek, Pertekrek, Penek, Posthov ve Şavşat'tan oluşan 22 sancağı bulunmaktaydı.

1828–29 Osmanlı-Rus harbinde Ahıska ve Ahılkelek, Ruslar'ın eline geçmiş ve Edirne Antlaşması ile Ruslar'ın hakimiyeti tanınmıştır. Tanzimat Fermanı sonrasında yeniden idari düzenleme neticesinde 1867 tarihinde sancak haline getirilerek eyalet statüsü kaldırıldı. Merkezi Oltu kazası olan Çıldır sancağı da Erzurum Eyaleti'ne bağlandı.

Sancakları

1582'de eyaletin sancakları:

  1. Arpalı Sancağı
  2. İmirhev Sancağı
  3. Pertekrek Sancağı
  4. Ardanuç Sancağı
  5. Çeçerek Sancağı
  6. Aspinze Sancağı
  7. Ude Sancağı
  8. Livane Sancağı

1592 yılı kayıtlarına göre eyaletin sancakları;

  1. Ahıska Sancağı
  2. Altunkale Sancağı
  3. Osıkha Sancağı
  4. Çeçerek Sancağı
  5. Aspinze Sancağı
  6. Hırtıs Sancağı
  7. Ahılkelek Sancağı
  8. Posthof Sancağı

1631/32'de eyaletin sancakları:

  1. Acara Sancağı
  2. Acara-i Süflâ Sancağı
  3. Acara-i Ulyâ Sancağı
  4. Altunkale Sancağı
  5. Ardanuç Sancağı
  6. Asentuşah Sancağı
  7. Emirhoy Sancağı
  8. Beterek Sancağı
  9. Haçerek Sancağı
  10. Hartos Sancağı
  11. Livane Sancağı
  12. Mahcil Sancağı
  13. Penek Sancağı
  14. Şavşat Sancağı

1682-1702 yılları arasında eyaletin sancakları;

  1. Acara Sancağı
  2. Acara-i Süflâ Sancağı
  3. Acara-i Ulyâ Sancağı
  4. Altunkale Sancağı
  5. Ahılkelek Sancağı
  6. Ardahan-ı Büzürk Sancağı
  7. Ardanuç Sancağı
  8. Astere Sancağı
  9. Astıha Sancağı
  10. Çıldır Sancağı
  11. Emirhoy (İmirhev?)Sancağı
  12. Haçerek Sancağı
  13. Hartos Sancağı
  14. Keskim Sancağı
  15. Mahcil Sancağı
  16. Nısf-ı Livane Sancağı
  17. Nısf-ı Livane ve Pertek Sancağı
  18. Oltu Sancağı
  19. Pertekrek Sancağı
  20. Penek Sancağı
  21. Posthof Sancağı
  22. Şavşat Sancağı

1722-1730 yılları arasında eyaletin sancakları;

  1. Acara Sancağı
  2. Acara-i Süflâ Sancağı
  3. Acara-i Ulyâ Sancağı
  4. Altunkale Sancağı
  5. Ardahan-ı Büzürk Sancağı
  6. Ardanuç Sancağı
  7. Aspinza Sancağı
  8. Haçerek Sancağı
  9. Hartos Sancağı
  10. Emirhoy Sancağı
  11. Mahcil Sancağı
  12. Mamervân Sancağı
  13. Nısf-ı Livane Sancağı
  14. Nısf-ı Livane ve Pertek Sancağı
  15. Oltu Sancağı
  16. Penek Sancağı
  17. Posthof Sancağı
  18. Şavşat Sancağı
  19. Pertekrek Sancağı


Kaynakça

  1. ^ Kılıç, Ü., "Oltu'da Arslan Paşa Külliyesi". Karadeniz Araştırmaları, Cilt:5, Sayı: 17, Sayfa:113-131, 2008. URL:http://www.karam.org.tr/Makaleler/528299854_kilic.pdf. Erişim: 2016-09-25
  2. ^ a b Emecen, F., "Çıldır Eyaleti". Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt:8, Sayfa:300-301, İstanbul 1993. URL:http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=080300. Erişim: 2016-09-25
  3. ^ İnbaşı, M., "XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyaleti ve İdarecileri". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, Erzurum 2006. URL:http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/viewFile/1020000308/1020000303. Erişim: 2016-09-25