İtalyan Libyası
| 1911-1943 | |||||||||||
 Yeşil: İtalya tarafından ilhak edilen bölge. Açık yeşil: Libya Sahrası. Koyu yeşil: İtalya Krallığı. Koyu gri: İtalya İmparatorluğu. | |||||||||||
| Başkent | Trablus | ||||||||||
| Hükûmet | Protektora (1912-1934) Sömürge (1934-1943) | ||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
İtalyan Libyası (Şablon:Lang-it; Şablon:Lang-ar Lībyā al-Īṭālīya), Libya tarihinde, 1911'de ülkenin İtalyanlar tarafından sömürgeleştirilmesiyle başlayıp, 1934'te İtalyan Kuzey Afrikası'ndaki iki İtalyan sömürgesinin birleştirilmesiyle varlığı II. Dünya Savaşı'na kadar süren dönem.
Trablusgarp Savaşı
Osmanlı İmparatorluğu'nda İkinci Meşrutiyet'in ilanından (1908) sonra yönetimi yeniden düzenlemek için gösterilen çabalar sonuca ulaşmadan Afrika'da yeni topraklar geçirmek isteyen İtalyanlar Libya'ya çıkarma yaptı (1911). İşgali önlemek için yetersiz kuvvetlerle savaşa giren Osmanlılar, 1912'de barış istemek zorunda kaldı. Uşi (Ouchy) Antlaşması'yla Osmanlıların Libya üzerindeki egemenliği resmen sona erdi.
İtalyan Sömürgeciliği
İtalya Libya'da yerel kabilelere boyun eğdirmede büyük güçlüklerle karşılaştı. İtalyan işgaline karşı direniş I. Dünya Savaşı boyunca da sürdü. Savaştan sonra İtalyan yönetiminin Trablusgarp'taki milliyetçi kuvvetlerle ve Berka'daki Senusilerle uzlaşmaya varmak için yürüttüğü görüşmeler sonuçsuz kaldı. Faşistlerin başa geçmesiyle (1922) birlikte Libya'ya yönelik tam bir sömürgeleştirme politikası başlatıldı. 1923’ten itibaren özellikle Rodolfo Graziani’nin askerî kumandan tayin edilmesinden sonra ırkçılığa dayalı bir tasfiye hareketi sürat kazandı. Aynı yıl Tunus sınırı bölgesinde ve 1929’da Fizan’daki bütün direnç kırıldı. Berka'da Ömer Muhtar'ın öncülük ettiği Senusi direnişi 1931'e değin sürdü.
İtalyan yönetimi Libya'da tarım kolonileri oluşturmak ve karayolu ağını geliştirmek amacıyla 1920'lerde ve 1930'larda büyük çaplı yatırımlara girişti. Bu dönemin en önemli projelerinden biri de Benito Mussolini'nin Libya'ya İtalyan göçmenler yerleştirmek üzere 1935'te başlattığı kolonileşme hareketiydi. İlk kafile olarak 30.000 İtalyan köylüsü Trablus ve Bingazi yakınındaki ekim yapılabilir topraklara yerleştirildi. II. Dünya Savaşı başladığında (1939) Libya'ya yerleşen İtalyan göçmenlerin sayısı 150 bine (toplam nüfusun yaklaşık yüzde 18'i) ulaşmış bulunuyordu. Yerlilerin İtalyanlaştırılmasına da hız verildi.
II. Dünya Savaşı’nda Afrika’daki çatışmaların (1941-43) büyük kısmı Libya topraklarında yaşandı. Harekatlar İtalyan sömürgeciliğine ağır darbeler indirdi. Berka üç kez el değiştirirken, 1943'te İtalyan-Alman kuvvetleri tamamen yenilip Libya’dan çıkınca İtalyan göçmenlerin hepsi ülkelerine geri döndü.[1] Trablusgarp'ta İtalyanların kurduğu ekonomik ve yönetsel yapının bir ölçüde sürmesine karşın, Berka Libyalı milliyetçilerin denetimine girdi. Bu arada büyük yıkıma uğrayan Libya'da belirgin bir bölgesel farklılaşma ortaya çıktı.
II. Dünya Savaşı Sonrası ve Bağımsızlık
Savaş sonrasında büyük devletlerin Libya'nın geleceği konusunda yürüttüğü görüşmeler çeşitli çekişmelere sahne oldu. Senusilere daha 1942'de bağımsızlık konusunda söz vermiş olan Britanya'nın baskısıyla İtalyan vesayeti ve Sovyet mandası gibi öneriler reddedildi. Sonunda Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Kasım 1949'da Libya'nın birleşik bir krallık olarak en geç 1 Ocak 1952'de bağımsızlık kazanmasını öngören bir karar aldı.
Üç geleneksel bölgenin (Sirenayka, Trablusgarp ve Fizan) ayrı birer meclisle temsil edileceği federal bir devlet yapısına dayalı anayasanın hazırlanmasından sonra toplanan bir ulusal meclis, Senusi tarikatının Britanya yanlısı önderi Sidi Muhammed İdris'i 1950'de kral seçti. 24 Aralık 1951'de I. İdris tarafından Libya'nın bağımsızlığı ilan edildi.[2]
Kaynakça
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi
- ^ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition